 |
| Το Σύνδρομο της Λωζάνης - Ένα φωτογραφικό project για τη ζωή των σημερινών Ποντίων στην Τουρκία |
του Γιώργου Τατάκη*
Το Σύνδρομο της Λωζάνης (www.lausannesyndrome.com) είναι ένα κοινωνικό φωτογραφικό project που αφορά στην ζωή των σημερινών Ποντίων στην Τουρκία αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Πόντος, είναι η περιοχή στα Νότια παράλια της Μαύρης Θάλασσας οπού ζούσε και ζει η φυλή των Ποντίων. Το όνομα προέρχεται από την Ελληνική ονομασία της θάλασσας "Εύξεινος Πόντος" ή απλά Πόντος. Στην Τουρκία οι Πόντιοι είναι γνωστοί ως Rum (Ρωμιοί) και η γλώσσα που μιλούν Rumca (Ρωμέϊκα).
Οι Πόντιοι διώχθηκαν ομαδικά από την περιοχή την περίοδο 1922 - 1924 μετά από εχθροπραξίες και με πρόφαση την εμφανή υποστήριξη των Ποντίων στους Ρώσους και τους Έλληνες και κατόπιν της Συνθήκης της Λωζάνης, με την οποία μεταφέρθηκαν οι Χριστιανοί που ζούσαν στην Τουρκία στην Ελλάδα και αντίστοιχα οι Μουσουλμάνοι που ζούσαν στην Ελλάδα, στην Τουρκία. Πολλοί από αυτούς μετανάστευσαν στην πρώην Σοβιετική Ένωση, οι περισσότεροι εκ των οποίων πήγαν στην Ελλάδα μέχρι το 1990 ως παλιννοστούντες.
Σήμερα, υπάρχουν ακόμη Πόντιοι που ζουν στην Τουρκία, την Ρωσία και τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι ζωές των οποίων είναι το κύριο θέμα του project. Σκοπός του είναι να αποτελέσει ένα ιστορικό ντοκουμέντο και κληρονομιά για τους Πόντιους και Ποντιόφιλους που ζουν σε όλο τον κόσμο. Θα είναι επίσης χρήσιμο ώστε να βγει στην επιφάνεια μια φυλή που ναι μεν ζει απορροφημένη κυρίως στην Τουρκία αλλά και σε άλλες χώρες, αποτελεί όμως ουσιαστικά μία μειονότητα, η οποία παρουσιάζει εμφανείς διαφορές στην κουλτούρα, οι οποίες θα μπορούσαν να την καταστήσουν τελείως αυτόνομη.
Σκοπός μου είναι να περάσω χρόνο με οικογένειες Ποντίων που ζουν σε διάφορα μέρη του κόσμου και να καταγράψω φωτογραφικά την καθημερινότητά τους. Αυτή η δουλειά ελπίζω να φέρει στην επιφάνεια την διαφορετικότητα αυτής της φυλής και να καταγράψει μία κουλτούρα που είναι σε πολλούς άγνωστη.
Αναγνωριστικό ταξίδι στην Τραπεζούντα
Στην Τραπεζούντα έμαθα πράγματα που κατέρριψαν μύθους στους οποίους πίστευα σχετικά με τους Πόντιους που ζουν εδώ. Αυτοί οι Πόντιοι είναι όπως οι παλιοί. Τίποτε δεν έχει αλλάξει. Ζουν όπως ζούσαν και τότε. Το χειμώνα στην πόλη και το καλοκαίρι στο Παρχάρ (το εξοχικό, χωριάτικο σπίτι που βρίσκεται σε κάποια ψηλή κορυφή των Ποντικών Άλπεων μαζί με άλλα σπίτια συγχωριανών). Εκεί απολαμβάνουν την δροσιά και το πιο ευχάριστο κλίμα το οποίο είναι και πιο ξηρό σε σχέση με τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Το ρήμα Παρχαρίζω στα Ποντιακά έχει πάρει την έννοια του δικού μας «ρεμβάζω». Μαγειρεύουν και τρώνε αυτά που καλλιεργούν στο μποστάνι τους και την παραγωγή των ζώων τους. Πατάτες, φασούλια (τα δικά μας πράσινα φασολάκια), μαύρα λάχανα, κολοκύθια, καλαμπόκια και άλλα ζαρζαβατικά αλλά και γάλα από τις αγελάδες τους, το οποίο κάνουν τυρί ή βούτυρο και αυγά από τις κότες τους, όσοι έχουν.
Εντυπωσιακό είναι ότι μιλούν όλοι Ποντιακά, ακόμη και οι νεότεροι. Υποστηρίζονται μεταξύ τους, ενώ ψωνίζουν και διασκεδάζουν κυρίως στα μαγαζιά άλλων Ποντίων. Το μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι Μουσουλμάνοι και είναι πλέον δεμένοι με την Τουρκία. Από κάποιες πληροφορίες που είχα, αυτοί που είναι ακόμη Χριστιανοί, είτε κρυφά είτε φανερά είναι μεμονωμένα άτομα και όχι κοινότητες. Το ευτυχές είναι ότι σήμερα μπορείς να μιλάς Ποντιακά ελεύθερα στους δρόμους και να είσαι περήφανος για την Ρωμέϊκη καταγωγή σου. Σχεδόν όλοι οι Πόντιοι που ζουν σήμερα στην Τουρκία, βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας και η μεγαλύτερη κοινότητα Ποντίων ζει στην περιοχή της Tonya. Σε αυτή την περιοχή δεν έχει καταγραφεί ποτέ χριστιανική εκκλησία σύμφωνα με την μέχρι τώρα έρευνά μου, άρα είναι πιθανό η συγκεκριμένη κοινότητα να είχε εξισλαμιστεί πολύ πριν την περίοδο που άρχισαν τα γεγονότα (μετά το 1918).
Οι περισσότεροι Πόντιοι που ζουν στην Τουρκία θέλουν να επισκεφτούν πολύ την Ελλάδα αλλά και την Ρώμη, αφού αισθάνονται δεμένοι και με την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Δυστυχώς είναι αρκετά δύσκολο, μιας και οι περισσότεροι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για ένα τόσο δύσκολο ταξίδι. Ελληνικό προξενείο δεν υπάρχει στην Τραπεζούντα, άρα ο μόνος τρόπος για να ταξιδέψεις στην Ελλάδα είναι να πας μερικές μέρες στην Κωνσταντινούπολη ώστε να βγάλεις διαβατήριο και VISA, τα οποία έχουν και αυτά ένα κόστος, και μόλις είναι έτοιμα τα χαρτιά σου, να ταξιδέψεις στην Ελλάδα.
Το πρώτο μου ταξίδι στην περιοχή διήρκεσε πέντε ημέρες. Σκοπός του ήταν να έχω μια πρώτη επαφή με την περιοχή, να δω τις αποστάσεις και την πρόσβαση στα Ποντιακά χωριά και να γυρίσω πίσω με αρκετές εικόνες ώστε να συντάξω μια πιο ολοκληρωμένη πρόταση για να την διανείμω σε υποψήφιους χορηγούς του συνολικού project. Πέρασα τις πρώτες τρεις ημέρες σε τουριστικές περιηγήσεις ώστε να καταλάβω καλύτερα το που βρίσκεται τι, αλλά και να ικανοποιήσω την επιθυμία μου να επισκεφτώ το Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, ορόσημο του Ποντιακού πολιτισμού.
Κατόπιν επισκέφθηκα και φιλοξενήθηκα σε ένα σπίτι σε Παρχάρ στο χωριό των Σκεντεράντων (Iskenderli), στην περιοχή της Tonya. Στην πλατεία του χωριού όλοι οι κάτοικοι μιλούν Ποντιακά στην καθημερινότητά τους. Χρησιμοποιούν φυσικά και Τουρκικές λέξεις, οπότε για μένα που μιλάω λίγα Ποντιακά και καθόλου Τουρκικά ήταν λίγο δύσκολη η επικοινωνία. Ελπίζω να βελτιωθώ, τουλάχιστον στα Ποντιακά, όσο προχωράει το ταξίδι.
Την τελευταία ημέρα την πέρασα σε ένα πανηγύρι στα 1300 μέτρα στην κορυφή Ισμίξ. Αυτό το πανηγύρι γίνεται κάθε χρόνο και γιορτάζεται η Παναγία με το παλαιό ημερολόγιο. Έχει παραμείνει από παράδοση και μετατοπίζεται μόνο στην περίπτωση που πέφτει Παρασκευή, όπως και αυτή τη χρονιά, λόγω της εβδομαδιαίας Μουσουλμανικής λειτουργίας. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ότι οι περισσότεροι στο πανηγύρι, μιλούσαν μεταξύ τους Ποντιακά. Υπολογίζω ότι υπήρχαν 1500 με 2000 άνθρωποι εκεί.
Είχα προτάσεις να φιλοξενηθώ και σε άλλα σπίτια την επόμενη φορά, οπότε πιστεύω ότι η πρώτη επίσκεψη ήταν αρκετά επιτυχής και μου έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα για την συνέχιση του έργου, το "Σύνδρομο της Λωζάνης".
* Ο Γιώργος Τατάκης είναι φωτογράφος.