 |
| Θία Χάλο: «Στην Ελλάδα νιώθω σαν μία από εσάς» |
Της Ελένης Κορόβηλα
Η Ευθυμία Βαρυτιμίδου (ή Βαρυτιμιάδου), που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της ως Sano Halo, πέθανε στις ΗΠΑ σε ηλικία 105 ετών. Είχε γεννηθεί στον Άγιο Αντώνιο Κοτυώρων (Ορντού) του μικρασιατικού Πόντου. Το 1919 εκδιώχθηκε μαζί με χιλιάδες Πόντιους από την πατρίδα της και πήρε τον δρόμο της προσφυγιάς. Οι κάτοικοι του δικού της χωριού και των γειτονικών εκτοπίστηκαν, το δεκάχρονο κορίτσι βρέθηκε μόνο στο Κουρδιστάν κι από κει στο Χαλέπι της Συρίας, όπου βρήκε καταφύγιο σε μια οικογένεια Ασσυρίων. Το 1925 μετανάστευσε στην Αμερική με τον σύζυγό της, τον Ασσύριο Αβράαμ Χάλο.
Με τη μαρτυρία της, που καταγράφηκε στο πολυδιαβασμένο βιβλίο της κόρης της Thea Halo Ούτε το όνομα μου (Γκοβόστης, 2001) συνέβαλε ώστε να γίνει διεθνώς γνωστή και να αναγνωριστεί η γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών που ξεκίνησαν οι Νεότουρκοι και ολοκλήρωσαν οι κεμαλικοί, επιχειρώντας τη βίαιη μετατροπή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε τουρκικό έθνος-κράτος. Το 2009 το ελληνικό κράτος απέδωσε στην Ευθυμία Βαρυτιμιάδου, όπως και στην κόρη της Θία Χάλο, την ελληνική ιθαγένεια. «Οι αλλοδαπές Χάλο Σάνο και Χάλο Θία-Μάρθα προσέφεραν εξαιρετικές υπηρεσίες στην Ελλάδα...». Ορκίστηκαν στο γενικό προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, ενώ η διαδικασία ολοκληρώθηκε λίγους μήνες αργότερα με την εγγραφή τους στο Δημοτολόγιο του Δήμου Αθηναίων.
Το τελευταίο διάστημα έχουμε γίνει μάρτυρες προσφυγικών ροών χωρίς προηγούμενο, ιδίως από τη Μέση Ανατολή. Η Ευρώπη μπροστά σε αυτήν την κρίση εμφανίζεται διχασμένη. Πιστεύετε ότι η Αμερική θα έπρεπε να αναλάβει περισσότερες πρωτοβουλίες σε πολιτικό ή ανθρωπιστικό επίπεδο;
Η κοινή λογική λέει ότι αν χαλάσεις κάτι, πρέπει να το πληρώσεις. Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η ΗΠΑ και η Βρετανία είναι οι χώρες που ευθύνονται πρωτίστως για την προσφυγική κρίση και παρ' όλα αυτά είναι οι χώρες που κατ' αναλογία με το χάος που έχουν προκαλέσει σε τόσους αθώους στη Μέση Ανατολή αναλαμβάνουν το μικρότερο βάρος από τις συνέπειες των πολεμοκάπηλων αποφάσεών τους. Ας πάρουμε για παράδειγμα την καταστροφή του Ιράκ στις αρχές της δεκαετίας του '90. Όταν ρωτήθηκε για τις παρατεταμένες κυρώσεις των Ηνωμένων Εθνών που οδήγησαν στον θάνατο περισσότερα από ένα εκατομμύριο παιδιά στο Ιράκ, η τότε Υπουργός Εξωτερικών, η Madeleine Albright, απάντησε: «Θεωρούμε ότι άξιζε τον κόπο». Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί αν θα ήταν ίδια η απάντησή της αν το δικό της παιδί βρισκόταν ανάμεσα στους νεκρούς. Με μια τέτοια άσπλαχνη απάντηση να βγαίνει από τα χείλη μιας ανώτατης αξιωματούχου των ΗΠΑ, ποιος μπορεί να εκπλαγεί με την οργή και το μίσος που θα ένιωσαν στο άκουσμά της όσοι άμεσα επλήγησαν;
Οι Έλληνες πρέπει να νιώθουν περηφάνια για την ανθρωπιστική στάση τους σε μια ανθρώπινη τραγωδία για την οποία δεν ευθύνονται καθόλου.
Ακολούθησε η αδικαιολόγητη εισβολή στο Ιράκ το 2003, η οποία βασίστηκε σε επιπλέον ψευδείς ισχυρισμούς για την ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής. Ωστόσο, ακόμη και η καταστροφή του Ιράκ δεν είναι ο επίλογος αυτής της ιστορίας. Ο δημοσιογράφος Seymour Hersh αποκάλυψε μια βαθύτερη ιστορία: «μια μυστική συμφωνία διημείφθη μεταξύ των κυβερνήσεων Obama και Erdogan... [μετά την καταστροφή της Λιβύης] η CIA, με την υποστήριξη της ΜI6, θα ήταν υπεύθυνη για την προμήθεια όπλων από το οπλοστάσιο του Καντάφι στη Συρία». Αυτό συνέβη κατά τη θητεία της Hilary Clinton στο Υπουργείο των Εξωτερικών. Στόχος ήταν η αλλαγή του καθεστώτος στη Συρία η οποία θα επιτυγχανόταν με τον εξοπλισμό των επαναστατών που μάχονταν εναντίον της συριακής κυβέρνησης. Το χάος που δημιουργήθηκε άνοιξε τον δρόμο στον ISIS.
Οπότε, η απάντησή μου στην ερώτησή σας είναι αυτή: Φυσικά οι ΗΠΑ, η Βρετανία, ακόμη και η Τουρκία πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη της στέγασης, της ένδυσης, της σίτισης και της υποδοχής των Σύρων, των Ιρακινών και όλων των προσφύγων που εισρέουν στην Ευρώπη εξαιτίας της αθέμιτης και ανάλγητης πολιτικής τους. Οφείλουν επίσης να ανοικοδομήσουν τις χώρες που κατέστρεψαν ώστε κάποτε αυτοί οι άνθρωποι να είναι σε θέση να γυρίσουν στην πατρίδα τους. Η Ελλάδα όπως και άλλες χώρες που λειτουργούν ως χώρες υποδοχής αντιμετωπίζουν και οι ίδιες τεράστια οικονομικά προβλήματα, και ωστόσο φροντίζουν για τους πρόσφυγες σε πολλά επίπεδα. Πρέπει να νιώθουν περηφάνια για την ανθρωπιστική στάση τους σε μια ανθρώπινη τραγωδία για την οποία δεν ευθύνονται καθόλου. Και, μάλιστα, η Ελλάδα ορισμένες φορές δέχεται επικρίσεις ότι δεν κάνει αρκετά. Μα οι ανάγκες είναι τέτοιες που όλες οι χώρες οφείλουν να συνδράμουν, ανεξαρτήτως ευθυνών.
Καλό είναι, επίσης, να θυμηθούμε ότι πολλοί από τους πρόσφυγες που εγκαταλείπουν τη Συρία εξαιτίας του πολέμου είναι απόγονοι των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής και Κεμαλικής Τουρκίας οι οποίοι επιβίωσαν από τη γενοκτονία που στοίχισε τη ζωή σε τρία εκατομμύρια Έλληνες, Ασσυρίους και Αρμενίους.
Από τη συγγραφή του βιβλίου «Ούτε το Όνομά μου», στο οποίο διηγηθήκατε τον ξεριζωμό της μητέρας σας όταν ήταν παιδί, τι έχει αλλάξει στις συνειδήσεις των ανθρώπων όσον αφορά τις σφαγές των χριστιανικών πληθυσμών στην Τουρκία τον περασμένο αιώνα; Έχει επέλθει κάποια ευαισθητοποίηση;
Πιστεύω πως ναι, ιδίως μετά το ψήφισμα του IAGS το 2007, το οποίο κατέθεσα και υποστήριξα μαζι με τον ακαδημαϊκό Adam Jones. To 2010 η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα που εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο η θανάτωση όλων των χριστιανικών πληθυσμών –Ελλήνων, Ασσυρίων και Αρμενίων– αναγνωρίστηκε επισήμως ως γενοκτονία. Το 2013, το Κοινοβούλιο της Ουαλίας έκανε το ίδιο, και ακολούθησαν η Ολλανδία, η Αυστρία και η Αρμενία το 1915. Ακόμη και ο Πάπας έκανε αναφορά στα θύματα της γενοκτονίας. Είναι σίγουρο ότι θα ακολουθήσουν κι άλλες χώρες.
Τι άνθρωπος ήταν η μητέρα σας; Ως παιδί νιώθατε το βάρος που κουβαλούσε;
Η μητέρα μου ποτέ δεν ήθελε να μας επιβαρύνει με τη δική της τραγωδία. Φυσικά μας είχε πει ότι έχασε ολόκληρη την οικογένειά της σε πορείες θανάτου έξω από την Τουρκία. Αλλά όταν ήμασταν παιδιά δεν μας έλεγε τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Κυρίως μας μιλούσε για τα ποντιακά ελληνικά έθιμα.
Πώς και γιατί αποφασίσατε να γράψετε την ιστορία της;
Όταν ήμουν παιδί έδωσα στη μητέρα μου την υπόσχεση να την πάω στην Τουρκία κάποια μέρα για να βρει το σπίτι της. Το 1989 αποφάσισα να εκπληρώσω την υπόσχεση. Τη στιγμή όμως που πάτησα σε εκείνα τα εδάφη ένιωσα ότι ήμουν συνδεδεμένη με μια κληρονομιά για την οποία αγνοούσα σχεδόν τα πάντα. Και τότε θέλησα να μάθω τα πάντα με κάθε λεπτομέρεια. Η μητέρα μου συνήθιζε να λέει: «Αν μπορούσα να γράψω θα έλεγα σε όλον τον κόσμο τι μας συνέβη». Ήθελε ο κόσμος να γνωρίσει την οικογένεια και τον λαό της γιατί τους αγαπούσε βαθιά. Όταν πάτησα τα χώματα αυτά που κάποτε ήταν το σπίτι της, αποφάσισα να γίνω η φωνή της και να πω την ιστορία της στον κόσμο.
Επισκεφθήκατε την Τουρκία με τη μητέρα σας, τη Sano Halo. Οι περισσότεροι άνθρωποι που ξεριζώθηκαν βίαια από τα σπίτια τους δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να γυρίσουν πίσω κι έφυγαν με τον καημό των χαμένων πατρίδων. Βοήθησε το ταξίδι της επιστροφής της μητέρα σας και, αν ναι, πώς;
Πιστεύω ότι ησύχασε κάθε έγνοιά της ότι κάτι μπορεί να υπήρχε πίσω για το οποίο να έπρεπε να γυρίσει. Ήταν πολύ σημαντικό ταξίδι, όχι μόνο για τη μητέρα μου αλλά και για μένα. Αρχικά πίστευα ότι απλώς θα τη συνόδευα σε ένα ταξίδι της. Αλλά όταν πάτησα τη γη αυτή, κατάλαβα για πρώτη φορά ότι το ταξίδι εκείνο ήταν και δικό μου. Χωρίς αυτό το ταξίδι, η ιστορία της, που είναι και ιστορία εκατομμυρίων θυμάτων της ποντιακής και ασσυριακής γενοκτονίας, δεν θα είχε ειπωθεί... τουλάχιστον όχι από εμένα. Η μητέρα μου, επίσης, είχε για πρώτη φορά την ευκαιρία να διηγηθεί με λεπτομέρειες τα όσα είχαν συμβεί κι εγώ με τη σειρά μου να τα πω στον κόσμο.
Πρόσφατα, ο Υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης έκανε λόγο για εθνοκάθαρση και όχι για γενοκτονία όσον αφορά τον ποντιακό ελληνισμό. Πώς σας κάνουν να νιώθετε δηλώσεις σαν αυτήν;
Όπως ίσως ήδη γνωρίζετε, έχω ήδη πάρει θέση για την ατυχή διατύπωση του κύριου Φίλη. Είναι κρίμα ο Υπουργός Παιδείας που είναι υπεύθυνος για τη διαπαιδαγώγηση των ελληνόπουλων να δείχνει τόσο βαθιά άγνοια για ένα από τα πιο σπουδαία ιστορικά γεγονότα που κατέστρεψε τις ζωές τόσων Ελλήνων και άλλαξε τον ρουν της ιστορίας. Φανταστείτε μόνο μια υπερδύναμη να αποφασίζει να καταλάβει την Ελλάδα διά της βίας, να εκδιώκει τους Έλληνες από τη γη που για αιώνες είναι η πατρίδα τους και να σφαγιάζει και το μισό πληθυσμό στο μεταξύ. Αυτό συνέβη στους Πόντιους και τους άλλους Έλληνες της Μικράς Ασίας, τους Ασσύριους και τους Αρμένιους που ζούσαν για τρεις και τέσσερις χιλιετίες στα εδάφη της Μικράς Ασίας. Το 1914, 2.500.000 Έλληνες ζούσαν στην Ασιατική Τουρκία. Περίπου 700.000 εξ αυτών ήταν Ελληνοπόντιοι. Τουλάχιστον 1.200.000 Έλληνες της Μικράς Ασίας και της Θράκης δολοφονήθηκαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο – 353.000 εξ αυτών ήταν Ελληνοπόντιοι. Ο μίσος δηλαδή πληθυσμός. Ο Υπουργός Παιδείας της Ελλάδας θα έπρεπε να δέχεται τα ερευνητικά πορίσματα εκατοντάδων κορυφαίων μελετητών γενοκτονίας ανά τον κόσμο. Διαφωνούν αρκετά μαζί του ώστε να έχουν εκδώσει μία διακήρυξη που βεβαιώνει τη γενοκτονία τόσο των Ποντίων όσο και των άλλων Ελλήνων της Μικράς Ασίας και Ασσυρίων στην Οθωμανική Τουρκία μεταξύ 1914 και 1923. Η Σουηδία τα δέχεται. Η Ολλανδία το ίδιο. Η Αυστρία και άλλες χώρες επίσης. Μήπως ο κύριος Φίλης πιστεύει ότι εκείνος είναι μοναδικός γνώστης της πραγματικής ιστορίας;
Στην Τουρκία, όπως θα γνωρίζετε, πολλοί υποδέχθηκαν ζεστά τη μητέρα μου κι εμένα.
Πού νιώθετε ότι είναι το «σπίτι» σας;
Από πολύ μικρή ήθελα να δω τον κόσμο. Και ίσως επειδή δεν γνώριζα ως παιδί και ως έφηβη τα πάντα για την καταγωγή μου, ένιωθα και λίγο πολίτης του κόσμου. Έχω επισκεφθεί πολλές χώρες, όπως την Ελλάδα, τη Ισπανία, το Μαρόκο, την Αίγυπτο, την Τουρκία, την Κίνα και το μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης. Έχω ζήσει για μεγάλο διάστημα σε πολλές χώρες. Πολλές χώρες είχαν πολύ διαφορετική κουλτούρα από τη δική μου, ωστόσο για διαφορετικούς λόγους σε πολλές απ' αυτές ένιωθα σαν το σπίτι μου. Πιστεύω ότι τις χώρες τις κάνουν οι άνθρωποι που ζουν σε αυτές. Στα ταξίδια μου ανακάλυψα ότι, παρόλες τις πολιτισμικές διαφορές, οι άνθρωποι λίγο-πολύ νοιαζόμαστε για τα ίδια πράγματα. Ισπανίδες που δεν με γνώριζαν με υπερασπίζονταν, μόνο και μόνο επειδή ήμουν «μια γυναίκα μόνη». Οι Ισπανοί επίσης με βοήθησαν όταν το αμάξι μου χάλασε. Στο Μαρόκο και την Αίγυπτο μού φέρθηκαν σαν να ήμουν αδελφή τους. Συνάδελφοι καλλιτέχνες με φιλοξένησαν στη Γερμανία. Στην Ιταλία, όταν χάλασε το αμάξι μου, ένας άγνωστος βρήκε ένα ασφαλές μέρος για να το αφήσω και μετά οδήγησε για εκατοντάδες χιλιόμετρα προκειμένου να προλάβω το τρένο μου στη Ρώμη και από εκεί το αεροπλάνο για την Κίνα. Στην Κίνα γέλασα με τους Κινέζους που απορούσαν με την άνεσή μου με τα chop sticks. Στην Τουρκία, όπως θα γνωρίζετε, πολλοί υποδέχθηκαν ζεστά τη μητέρα μου κι εμένα. Φυσικά αυτά συνέβαιναν τις δεκαετίες του '60, του '70, του '80, προτού ο κόσμος βυθιστεί στο χάος. Τώρα στην Ελλάδα είμαι ευγνώμων γιατί με κάνετε να νιώθω σαν μία από εσάς.
Πιστεύω σε αυτό που λέει ο John Donne στο ποίημά του:
Κανένας άνθρωπος δεν είναι μόνος του ένα Νησί ακέραιο και ξεχωριστό·
κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι της Ηπείρου, ένα κομμάτι της ενδοχώρας·
αν η θάλασσα πάρει μαζί της ένα σβόλο χώμα, η Ευρώπη λιγοστεύει, σαν να ήταν ένα Ακρωτήρι ή σαν να ήταν ένας Πύργος, φίλων σου ή δικός σου·
ο θάνατος του κάθε ανθρώπου με λιγοστεύει, γιατί ανήκω στην Ανθρωπότητα.
Γι' αυτό, μη στέλνεις ποτέ να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα· για σένα χτυπά.
John Donne, Λονδίνο 1572 – 1631
