του Attila Tuygan
Ο 19ος αιώνας σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρξε η περίοδος της μετάβασης από τα πολυεθνικά κράτη στα έθνη-κράτη με την ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης. Ως συνέπεια αυτής της τάσης, άρχισαν να εμφανίζονται έθνη-κράτη και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Σε συνθήκες καταπίεσης και διωγμών άρχισαν να επαναστατούν οι λαοί της Βαλκανικής και παράλληλα το αραβικό έθνος στις περιοχές του Λιβάνου, της Συρίας, της Υεμένης, της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και της Ιορδανίας. Ιδιαίτερα, η απόκτηση ανεξαρτησίας από τους βαλκανικούς λαούς και η συρρίκνωση της Αυτοκρατορίας είχε εξοργίσει όλους και περισσότερο τους Ενωτικούς (του Κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος»).
Είχε εμφανιστεί ένας μιλιταριστικός εθνικισμός, που είχε υιοθετήσει ριζοσπαστικούς και βίαιους τρόπους για τη λύση των ζητημάτων που ανάφερα. Καθ’ όσον έρχονταν στρατιωτικές ήττες και χάνονταν εδάφη, για να σωθεί το κράτος έπρεπε να δημιουργηθεί στη βάση του ρατσιστικού, μιλιταριστικού εθνικισμού ένα αίσθημα «ανωτερότητας». Το αίσθημα αυτό, όπως έγραφε ο Husein Tzahit στην εφημερίδα «Tanin», διατυπωνόταν ως εξής: «Το τουρκικό Έθνος (millet) είναι το κυρίαρχο έθνος και έτσι θα μείνει για πάντα».
Το πλαίσιο αυτό υιοθετήθηκε από το Κομιτάτ ο «Ένωση και Πρόοδος» ως πολιτική της εξουσίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνταυτιζόμενοι με την ιμπεριαλιστική Γερμανία πίστευαν ότι θα επιλύσουν τα ζητήματα και θα αποφύγουν τις διεθνείς πιέσεις για μεταρρυθμίσεις. Έχοντας υπόψη την πιθανότητα ότι ο πόλεμος μπορούσε να οδηγήσει σε κατά κράτος ήττα, έγιναν καλά σχεδιασμένες προετοιμασίες στις τέσσερεις γωνιές της χώρας για την αντιμετώπιση μιας ολοκληρωτικής κατάληψης.
Αποθηκεύτηκαν σε κρυψώνες όπλα, πολεμοφόδια και στάλθηκαν οργανωτικά στελέχη ανταρτοπολέμου. Για τους ηγέτες των Ενωτικών που διέθεταν κομιτατζίδικο παρελθόν, αυτό ήταν κάτι γνώριμο. Στις αντάρτικες αυτές ομάδες (σ.τ.μ. τσέτες) είχαν οργανωθεί δεκάδες χιλιάδες άτομα. Οι ανθρώπινοι πόροι προήλθαν από τις φυλακές. Ακόμα και ποινικοί, καταδικασμένοι σε θάνατο, ορκίστηκαν και εντάχθηκαν στις ομάδες αυτές.
Επίσης συμμετείχαν και πρόσφυγες απ’ τα Βαλκάνια που ήθελαν να εκδικηθούν για τον πόνο τους, πληθυσμοί που είχαν μεταναστεύσει στην Ανατολή και οι κουρδικές φυλές που φοβήθηκαν ότι θα αναγκαζόντουσαν να επιστρέψουν τις περιουσίες που είχαν λεηλατήσει την εποχή των άτακτων ταγμάτων Χαμιντιγιέ.
Η οικονομική διάσταση των γεγονότων
Για το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος» η προετοιμασία για μια μελλοντική κατάληψη της χώρας δεν ήταν η μοναδική έννοια. Ο πλέον επείγων σκοπός ήταν η εξόντωση των μη-Μουσουλμάνων, αρχίζοντας από τους Αρμένιους. Η μυστική πολεμική οργάνωση των Ενωτικών, η Teskilat-I Mahsusa οργάνωσε τις τσέτες, οι οποίοι είχαν βαρύνοντα ρόλο στην Αρμενική Γενοκτονία αρχίζοντας από το 1914. Επί πλέον, η οργάνωση αυτή αποτέλεσε τη ραχοκοκαλιά του κινήματος αντίστασης υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ αργότερα.
Κατά την τελευταία οθωμανική περίοδο, στο χώρο της οικονομίας επικρατούν οι μειονότητες. Οι τέχνες και το εμπόριο είναι στα χέρια αυτών των κοινοτήτων. Οι Αρμένιοι, οι Ρωμιοί και οι Εβραίοι αστοί είναι τα πιο οικονομικά ισχυρά στοιχεία της κοινωνίας στο οθωμανικό κράτος. Ως συνέπεια, ο πλούτος αυτών των μειονοτήτων είναι πηγή φθόνου για το κράτος που έχει αποφασίσει να αναπτύξει μια μουσουλμανο-τουρκική αστική τάξη. Στην κατεύθυνση αυτή της πολιτικής για εθνική οικονομία, υιοθετήθηκε η αρπαγή του πλούτου των μειονοτήτων.Επί της ουσίας, πρόκειται για μια προσπάθεια οικονομικής ισχυροποίησης των Μουσουλμάνων Τούρκων, σκοπός των οποίων ήταν να καταλάβουν τη θέση των μη-Μουσουλμάνων με τη δημιουργία μιας νέας εμπορικής τάξης.
Με το Νόμο Εκτοπισμών του Μαΐου του 1915, οι Αρμένιοι από τη Δύση μέχρι και την Ανατολή και από το Νότο μέχρι το Βορρά εκτοπίστηκαν απ’ όλες τις πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της επικράτειας. Στις εξορίες αυτές συμπεριλήφθηκαν και οι Έλληνες του Πόντου, της παραλίας του Αιγαίου και της Προποντίδας (Μαρμαρά) με τη πρόφαση ότι δήθεν διενεργούν κατασκοπεία υπέρ των δυνάμεων της Αντάντ.
Ως συμπέρασμα, σήμερα γνωρίζουμε ότι τα χρήματα που εισπράχθηκαν από την εκποίηση των περιουσιών που εγκαταλείφθηκαν και τα ποσά που συγκεντρώθηκαν σε λογαριασμό «Εγκαταλειμμένων Περιουσιών», μετά από ένα διάστημα πήγαν ως έσοδο του κρατικού προϋπολογισμού. Όπως αναλύει ο Nevzat Onaran στο έργο του Emval-i Metruke Olayi (Το γεγονός των εγκαταλειμμένων περιουσιών), με νόμο που εκδόθηκε το 1928 τα ποσά που συγκεντρώθηκαν στα ταμεία μεταφέρθηκαν στον προϋπολογισμό. Με πρόχειρους υπολογισμούς, τα ποσά αυτά σε τιμές του 2008 ανέρχονται σε 150 δισ. ευρώ ( 300 δισ. Νέες Λίρες Τουρκίας).
Η μεταχείριση των Ελλήνων της Ανατολής
Ως συνέπεια του Βαλκανικού Πολέμου και της ένταξης της Ελλάδας στην αντίθετη συμμαχία, η ένταση κορυφώθηκε. Οι ρωμιοί πολίτες αντιμετωπίστηκαν ως υπήκοοι και σύμμαχοι ξένης χώρας. Οι ελληνικές κοινότητες των περιοχών Θράκης (Ανατολικής), Πόντου και Αιγαίου εξορίστηκαν στα ενδότερα της Ανατολίας. Δημιουργήθηκαν τα Τάγματα Εργασίας, τα Amele Taburlari και οι ρωμιοί άντρες συγκεντρώθηκαν σε ειδικά τάγματα που είχαν τη μορφή στρατοπέδων συγκέντρωσης. Με απόφαση του Νοεμβρίου του 1915 συνεχίστηκαν οι εκτοπίσεις προς τα ενδότερα. Εκμεταλλευόμενοι τις πολεμικές συνθήκες άρχισαν να εφαρμόζονται τα προσχεδιασμένα μέτρα κατά των Αρμενίων στις ανατολικές περιοχές και κατά των Ρωμιών στις δυτικές.
Πρώτη ενέργεια των Ενωτικών ήταν η σφαγή των αρμενικών πληθυσμών που ζούσαν κοντά στα οθωμανο-ρωσικά σύνορα. Τα καταπιεστικά και βίαια μέτρα που πάρθηκαν εναντίον των Ρωμιών είχαν μεγαλύτερη επέκταση στο χρόνο. Σχεδόν όλοι οι Έλληνες άνδρες επιστρατεύτηκαν σε τάγματα εργασίας και υπέστησαν συμπεριφορά αιχμαλώτων. Χιλιάδες πέθαναν λόγω των άθλιων και τρομερών συνθηκών. Οι ανυπότακτοι, οι λιποτάκτες ή αυτοί που αντιστάθηκαν σκοτώθηκαν και οι οικογένειές τους εκτοπίστηκαν. Φανατιζόμενοι και καθοδηγούμενοι από τους τσέτες, οι φτωχοί Μουσουλμάνοι επιτέθηκαν κατά των μη-Μουσουλμάνων με λεηλασίες και σφαγές.
Για να φανατιστούν οι μουσουλμάνοι χωρικοί χρησιμοποιήθηκε ως προπαγανδιστικό επιχείρημα ότι οι μη-Μουσουλμάνοι είναι η αιτία της φτώχειας των χωρικών. Η προπαγάνδα αυτή στη σφαγή των Αρμενίων του 1915 και στο πογκρόμ κατά των Ελλήνων το 1922, είχε πολύ σημαντική επίδραση στους φτωχούς μουσουλμάνους Τούρκους και Κούρδους. Το αποτέλεσμα ήταν να μετατραπούν σε λυσσαλέους εχθρούς αυτοί οι λαοί που ζούσαν αδελφικά. Σε τελευταία ανάλυση, το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδς» και η συνέχεια αυτού, το κεμαλικό καθεστώς, είχε μεγάλη επιτυχία στον εκτοπισμό των μη-Μουσουλμάνων, στον εκτουρκισμό του κεφαλαίου και την ίδρυση ενός έθνους-κράτους με ομοιογενή πυρήνα μουσουλμανικών τουρκικών πληθυσμών. Μετά την εκκαθάριση των Αρμενίων με μεγάλη σφαγή, ήρθε η σειρά εκτοπισμού των Ρωμιών. Όμως απαραίτητη ήταν και η εκκαθάριση όσων Αρμενίων και Ρωμιών παρέμεναν.
Το θέμα αυτό τακτοποιήθηκε στη Λωζάννη. Με βάση τη «Συμφωνία Ανταλλαγής των Πληθυσμών», μετανάστευσαν από την Τουρκία προς την Ελλάδα 1.2 εκατομμύρια Ρωμιοί και αντίστροφα από την Ελλάδα προς την Τουρκία περί τους 400.000 Μουσουλμάνους. Οι πρόσφυγες και στις δυο χώρες υπέφεραν πάρα πολύ. Ενώ οι Ρωμιοί πρόσφυγες στην Ελλάδα αντιμετωπίζονταν ως «τουρκόσποροι», αυτοί που πήγαν στην Τουρκία ως «γκιαούρηδες» (άπιστοι). Το γεγονός αυτό υπήρξε αιτία του προσανατολισμού μέρους των προσφύγων στις δυο χώρες προς τον εθνικισμό και τη θρησκεία, ώστε να γίνουν δεκτοί απ’ την κοινωνία Προσπάθησαν ακόμα να ξεχάσουν οι νέες γενιές τον τόπο προέλευσής τους…
Η αλλαγή του πληθυσμού της Κωσταντινούπολης (έρευνα του καθ. Δρ. Tzem Behar το 1996) δείχνει τη δυναμική της αλλαγής του πληθυσμού. Το 1856 ο συνολικός πληθυσμός ήταν 236 χιλιάδες από τους οποίους το 47.6% ήταν Μουσουλμάνοι. Το ποσοστό αυτό το 1914, όντας ο συνολικός πληθυσμός 910.000, ήταν 62%. Το 1914 το ποσοστό των μη-Μουσουλμάνων στην Κωσταντινούπολη ήταν 38%, το 1927 μειώνεται σε 35% και αργότερα μειώνεται στο 1%.
Βλέποντας αυτή την πορεία θα πρέπει να αναρωτηθούμε πως φτάσαμε σε μια χώρα με 99.9% Μουσουλμάνους. Ως επέκταση αυτού μπορούμε να δούμε το θέμα απ’ την εξής σκοπιά: Η Αρμενική Γενοκτονία και τα πογκρόμ κατά των Ρωμιών και η Ανταλλαγή έφεραν μαζί τους και την εξαφάνιση των άλλων διαφορετικών οντοτήτων. Το κεμαλικό καθεστώς που διαδέχθηκε το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος» αντιμετώπισε με καταπίεση, άρνηση και αφομοίωση στον τουρκισμό όλα τα άλλα στοιχεία, όπως τους Λαζούς, Κιρκάσιους, Γεωργιανούς, Κιρμαντζί, Τουρκομάνους, Πομάκους, Ζαζά, Ασσύριους και ποιος ξέρει πόσα άλλα ονόματα που δεν αναφέρουμε εδώ. Η προσπάθεια ήταν η με τη βία εμφύσηση «θετικιστικής τουρκικής» ταυτότητας, κάτι που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
* Ο Attila Tougan σπούδασε στη Σχολή Ξένων Σπουδών στην Κωσταντινούπολη. Συνελήφθη πολλές φορές μετα το πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου του 1980. Έχει γράψει πολλά κείμενα, όπως «Η γενοκτονία των Αρμενίων μέσα απ’ τα γερμανικά αρχεία» (2008), «Οι σφαγές, η Αντίσταση και οι συνεργάτες» (2007), κ.ά. Μετέφρασε στα τουρκικά, βιβλία με θέματα Μαρξισμού.
Ήταν «απελευθερωτικός» ο πόλεμος;
Συμπερασματικά, ο ισχυρισμός ότι ο Τουρκικός Εθνικοαπελευθερωτικός Πόλεμος δόθηκε κατά του ιμπεριαλισμού δεν θεμελιώνεται από πουθενά. Αντίθετα, όπως διαπιστώνει ο καθηγητής Taner Akçam, ο απελευθερωτικός πόλεμος «δεν δόθηκε κατά των εισβολέων αλλά κατά των μειονοτήτων». Τα Σωματεία Άμυνας-Δικαίου (Mudafai Hukut) που υπήρξαν η ατμομηχανή του «εθνικού αγώνα», ιδρύθηκαν καθαρά κατά της απειλής των Ρωμιών και των Αρμενίων. Στα πρώτα αυτά σωματεία που ιδρύθηκαν μετά από την ανακωχή του Μούδρου, τα τρία ήταν κατά των Αρμενίων και τα δύο κατά των Ρωμιών. Εξάλλου ο Μουσταφά Κεμάλ, τον Ιούλιο του 1919, όταν έστειλε την παραίτησή του από τη θέση του αξιωματικού στον Σουλτάνο τόνιζε ανοικτά τα εξής: «Η στρατιωτική μου ιδιότητα άρχισε να γίνεται εμπόδιο στον εθνικό αγώνα που ξεκινήσαμε για να σώσουμε την ιερή πατρίδα και το έθνος απ’ τη διάσπαση και να μη θυσιάσουμε την πατρίδα στις επιδιώξεις των Ελλήνων και των Αρμενίων».
Πηγή: Δρόμος