του Φάνη Μαλκίδη
Μέρος της εισήγησης στην ημερίδα που διοργάνωσε η Ένωση Πολιτιστικών Φορέων Νομού Έβρου στην Αλεξανδρούπολη.
Είναι λίγες οι φορές στην ιστορία του ελληνικού λαού όπου η τραγωδία ενός σημαντικού και ιδιαίτερης αξίας μέρους του έθνους στη Μικρασιατική καταστροφή, συνδυάστηκε και με την καταστροφή και τον ακρωτηριασμό της μνήμης και της ταυτότητας. Οι πρόγονοί μας, οι δικοί μας άνθρωποι όσοι σώθηκαν από τη Θράκη, την Ιωνία, την Καππαδοκία, τον Πόντο, μαζί με τους συγγενείς τους, τις προαιώνιες εστίες τους, τις εκκλησίες και τα σχολεία τους, τις ανθηρές κοινότητές τους, έχασαν και το δικαίωμα στην ιστορική αναφορά, στην προέλευση και τη μνήμη. Εγκαταστάθηκαν σε οικισμούς σε όλη την Ελλάδα και παρά την αγωνία τους για την επιβίωση προσπάθησαν να συγκρατήσουν μέσα από τις συλλογικές οργανώσεις τους, την ιδιαίτερη πατρίδα τους και την αλήθεια, δηλαδή τη μη λήθη. Ωστόσο αυτό που αντιμετώπισαν ήταν η εχθρική στάση και ο πόλεμος αυτή τη φορά όχι με ανθρώπινα θύματα, αλλά πολιτιστικά. Συνεργός η εκπαίδευση, η οποία αρκετές φορές με τις παραλείψεις και την ολιγωρία της δεν μπόρεσε να συνδέσει το χθες της καθ΄ υμάς Ανατολής με το σήμερα του ελλαδικού χώρου. Όπως άλλωστε δε συνέδεσε και πολλές άλλες ιστορικές πατρίδες του Ελληνισμού, στην πρώην Σοβιετική Ένωση και την Αλβανία, γι’ αυτό και η κοινωνία και η πολιτεία φάνηκαν απροετοίμαστοι να αντιμετωπίσουν το ζήτημα στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Έτσι η μόνη αντίσταση ήταν ο χορός και το τραγούδι, μέσα από τα οποία ενωνόταν η νέα κοινότητα στη Μακεδονία και τη Θράκη, στην Αττική και στην Κρήτη. Ήταν οι αυτές οι αναφορές του ανθρώπου που ήθελε μέσα από την κίνηση και τη φωνή να εκφράσει έναν πλούσιο πολιτισμό. Ωστόσο αυτό δεν έφτανε και φάνηκε με την αντιμετώπιση των προσφύγων. Φοκλόρ, «φεστιβάλ», εθνικές γιορτές και από την άλλη «ανέκδοτα» και εχθρότητα και στη δεκαετία του 1950 και 1960 η νέα προσφυγιά στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία, στη Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Αυτό όμως το σχήμα δεν μπορούσε να εκφράσει τον πλούτο του ποντιακού, ιωνικού, θρακικού πολιτισμού. Ήταν πολύ συρρικνωμένο και περιορισμένο. Αυτό άλλωστε φάνηκε με την κρίση των συλλόγων και το μόνιμο παράπονο των μεγαλυτέρων για το που είναι οι νεότεροι. Αυτούς που τους βρίσκεις μαζικά στις χορευτικές συναντήσεις, αλλά τους αναζητάς σε άλλες εκδηλώσεις.
Η σημερινή ελληνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια κατάσταση δεν επιτρέπει στην πολιτιστική έκφραση και δραστηριότητα να λειτουργήσει με τους ίδιους ρυθμούς, δηλαδή με τη μονοκαλλιέργεια του χορού. Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα πολιτιστικής αναφοράς και έκφρασης αλλά δεν φτάνει. Εξάλλου είναι πολύ μεμονωμένο και πολλές φορές πολύ φτωχό για να εκφράσει την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και επίσης δεν μπορείς να σταθείς στις νέες συνθήκες με το να χορεύεις μόνο. Οι Σύλλογοι οφείλουν να κάνουν μία μεγάλη «βουτιά» στην ιστορία τους και θα ανακαλύψουν πολλά πράγματα, αυτά που τα αναζητούν αλλού. Από τη διατροφή και τη διάσωση της παράδοσης, μέχρι τη μουσειακή παιδεία και τις νέες τεχνολογίες. Θα είναι μεγάλη η έκπληξη όταν θα διαπιστώσουν ότι ο συλλογικός βίος ήταν τόσο πλούσιος και πολυποίκιλος και αυτή θα είναι η αρχή μίας νέας περιόδου αναγέννησης και επαναδραστηριοποίησης της πολιτιστικής δραστηριότητας των συλλόγων.