του Γιάννη Δελόγλου
Μια ακμαιότατη ιστοριοδίφης, λαογράφος και ερμηνεύτρια των πολλαπλών δίστιχων κάθε γωνιάς του Πόντου μας ξεναγεί σε τόπους μακρινούς, σε πατρίδες αγίων σε χώρους όπου ο Ελληνισμός δημιούργησε ένα ξεχωριστό πολιτισμό, καλλιέργησε τα γράμματα και θεμελίωσε τον Χριστιανισμό.
Η κ. Έλσα Γαλανίδου - Μπαλφούσια με το νέο της βιβλίο "Η λαϊκή μετεωρολογία στον Πόντο και τα φυσικά φαινόμενα" μας δίνει ένα ταξίδι στον κόσμο της πρακτικής επιστήμης με θεωρητικό άγγιγμα στη φύση και με βελούδινο τρόπο μας κάνει ένα άνοιγμα στην Ποντιακή διάλεκτο που είναι και μιας αιτία εκμάθησής της.
Στο ποίημά της μέσα ξεχωρίζουμε το μοιρολόγι, τον έρωτα, τον θάνατο, την γέννηση, τον καημό, τον χωρισμό, την απογοήτευση, την ξενιτιά, την λύπη, το γέλιο, την χαρά, όλη τη ζωή. Η δουλειά της είναι στον ουρανό, από τον ουρανό, για τον ουρανό και μέσα από την ποίηση γίνεται ουράνια.
Μέσα από θεωρίες που δείχνουν τον ήλιο και το φεγγάρι να έχουν τον πρώτο λόγο σε πολλούς μύθους με μικρές διαφορές σε κάθε περιοχή του Πόντου όπου οι παροιμίες και τα αινίγματα έδιναν τις δικές τους ερμηνείες. Και μέσα από γιατροσόφια, τραγούδια, μοιρολόγια για τον ήλιο, βιώνει ο αναγνώστης το βάθος της έρευνας που τόσο εύστοχα παρουσιάζει η συγγραφέας.
Ο τρόπος γραφής της που έχει ένα νεανικό ενθουσιώδες δώρο μας ξεναγεί στις ατσάλινες σκέψεις της λαογράφου που μόνο με το δικό της χέρι θα μπορούσαν να ταξινομηθούν οι θησαυροί ενός ιστορικού λαού που όχι μόνο δεν ξέχασε τίποτα από τις ρίζες του αλλά διαδίδει και κρατά ζωντανά όλα τα πολιτιστικά του κληροδοτήματα. Αινίγματα, ερωτικά δημοτικά δίστιχα ή πολύστιχα και τραγούδια για τα άστρα. Και τι δεν μας αναλύει για το νερό όχι μόνο από και για τις ανάγκες της ζωής αλλά για τις αδυναμίες του ανθρώπου να το πιστεύει ως μέσον για όρκους, ευχές, κατάρες, μαγεία και θεραπεία.
Στα καιρικά φαινόμενα αναφέρει ακόμη την μεγάλη πίστη των Ποντίων που είχαν στο Θεό για την απαλλαγή τους από την ανομβρία. Έθιμα, παρακλήσεις, λιτανείες, δοξασίες που περιμένουν την ευλογημένη βροχή για τις θεραπείες, το πότισμα των χωραφιών και ακόμα να γεννήσουν οι κότες, η γριά να κάνει λιχουδιές στο τηγάνι να χορτάσουν τα παιδιά και να ξεχυθούν στην διασκέδαση. Παρόμοια δίστιχα που έδιναν τη ζωής στον Πόντο με την φύση ήταν και η ομίχλη που την σατίριζαν ανάλογα με τις επιθυμίες τους. Αλλά και για το μεγάλο δώρο του Προμηθέα στους ανθρώπους, τη φωτιά είχαν μεγάλη παράδοση οι Έλληνες στον Πόντο που εστιάζεται ευρύτερα στο όνομα της Αγίας Κυριακής. Όμως άστραψε και βρόντησε μέσα στα παρχάρια του Πόντου και το αποτέλεσμα ήταν να έχουν τις δικές τους ερμηνείες, χωρατά αλλά και κατάρες, που κατακεραυνώνουν όσους αντιπαθούν.
Καιρικά φαινόμενα που ποτίζουν τη ζωή του ανθρώπου και τα νιώθουν οι άνθρωποι από τα πρώτα τους χρόνια είχαν και στον Πόντου τις δικές τους παραδόσεις, πίστευαν, όπως γράφει η ακούραστη Έλσα Γαλανίδου - Μπαλφούσια, ότι τις βροχές και τις καταιγίδες τις στέλνει ο Προφήτης Ηλίας. Είχαν το δικό τους μετεωρολογικό δελτίο και έτσι έκαναν την πρόβλεψη του καιρού, μια πρόβλεψη σε καιρούς που δεν είχαν και δεν υπήρχαν οι ανάλογες υπηρεσίες, τα τεχνικά και επιστημονικά μέσα. Μας πληροφορεί ακόμα ότι ο πλούσιος συναισθηματικός κόσμος των Ποντίων για την βροχή είναι τα τραγούδια τους, οι προλήψεις και βέβαια οι δεισιδαιμονίες αλλά και τα ανέκδοτα.
Λογικό άλλωστε αφού το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από νερό με ποσοστό 65%. Αυτό είναι το δώρο της ζωής και βασικό για όλα. Πέφτει από τον ουρανό και ξεκινάει το ταξίδι του για τη θάλασσα σχηματίζοντας ποτάμια που ευκολύνουν τις καλλιέργειες. Και μετά τη βροχή το Ουράνιο Τόξο που αλλού το θεωρούσαν ως ζώνη της Παναγίας, αλλού ως ζώνη του Θεού και αλλού όταν βγαίνει πίστευαν ότι σταματά η βροχή. Αλλού πάλι πίστευαν ότι όποιος περάσει από κάτω θα αλλάξει το φύλο του.
Στον Πόντο τα βουνά είναι ψηλά, το χιόνι πολύ και ο λαός μα παρατηρώντας όλα αυτά έλεγε, "ο Θεός βλέπει το βουνό και στρώνει το χιόνι". Αλλά όσο χιόνι και αν ρίξει, όσο και αν το βουνό χιονιστεί, θα βγει ο ήλιος και θα το λιώσει. Και το λιώσιμο του χιονιού είναι ο καλύτερος τρόπος αποθήκευσης νερού στα έγκατα της γης. Είναι όμως και το χαλάζι που οι συμφορές και οι καταστροφές του επινόησαν παροιμίες, τραγούδια, μοιρολόγια με την ευχή να μην ζητήσουν το παρηγορητικό "στην αναβροχιά καλό είναι και το χαλάζι".
Όμως αέρας και βροχή παντρεύεται η χοντρή έλεγαν κάποιοι όταν ο αέρας οδηγούσε τη βροχή στην κατεύθυνση που ήθελε. Η Έλσα μας δίνει με κάθε λεπτομέρεια την σοφία των Ποντίων όλων των περιοχών του Πόντου για τον αέρα, τον ανεμοστρόβιλο, τον σίφουνα μέσα από παροιμίες, τραγούδια και δίστιχα.
Για τον σεισμό γράφει παραδόσεις που πίστευαν μικροί και μεγάλοι μέσα από έρευνες του Σίμου Λιανίδη και του Γ.Θ. Κανδηλάπτη και στην συνέχεια "και είπεν ο Θεός, Γεννηθήτω φως και εγένετο φως... και εκάλεσεν το φως. Ημέραν, το δε σκότος εκκάλεσε Νύχτα. Και έγινε εσπέρα και έγινε πρωί...". Μας πλουτίζει με παροιμίες ρητά, γνωμικά, αποφθέγματα, τραγούδια, αινίγματα, ευχές, έθιμα, προλήψεις και δοξασίες, "Αν αποθάνω την βραδήν, κλάψαν όλεν τη νύχταν" και άλλα πολλά δίστιχα, παροιμίες, τραγούδια και προλήψεις για το βράδυ όπως και για τη νύχτα, "τη νύχτα το έργον τερεί η μέρα και γελά".
Περνάει με μια ερευνητική υπομονή σε όλο το φάσμα του χρόνου και κάνει αναφορά για το ξημέρωμα, την ανατολή του ήλιου, από την ανατολή μέχρι το απόγευμα, για τη δύση του ηλίου, το σούρουπο, τις νυχτερινές ώρες, τις μεταμεσονύχτιες προς την αυγή, αναλύει την εβδομάδα και τις ημέρες της "Πάντα να έτον Κερεκή, πάντα να έτον γάμος" πάντα εμ' νε ση κυρού μ' κοκκίν αναλλαγμέντσα".