Ένα "κομμάτι" της Κομοτηνής, ανεξερεύνητο κατά πολύ έως σήμερα, καθώς δεν υπήρξε κατά το παρελθόν κάποια συστηματική καταγραφή του, η ιστορία των Αρμενίων της θρακικής αυτής πόλης, αποτυπώνεται μέσα σε έναν πλούσιο, σε φωτογραφικό και άλλο υλικό, βιβλίο, που αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα, "φωτίζοντας" άγνωστες πτυχές.
Την ιστορία των Αρμενίων της Κομοτηνής, που θα εκδοθεί σε τρεις γλώσσες- ελληνικά, αρμενικά και αγγλικά- επεξεργάζονται και καταγράφουν η πρόεδρος του Μορφωτικού Εκπολιτιστικού Ομίλου Αρμενίων Κομοτηνής, Τζένη Κασαπιάν και ο καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Κωνσταντίνος Χατζόπουλος.
Το βιβλίο, που βρίσκεται στην τελική του φάση και, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Κασαπιάν, αναμένεται να παρουσιαστεί τον προσεχή Ιούνιο, θα εκδοθεί με τη στήριξη της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης, της Υπερνομαρχίας Έβρου - Ροδόπης και του νομαρχιακού διαμερίσματος Ροδόπης και της Αρμενικής Κοινότητας Κομοτηνής.
Στις περίπου 500 σελίδες του, ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να γίνει κοινωνός της ιστορίας της αρμενικής κοινότητας Κομοτηνής, τα πρώτα στοιχεία για την οποία χρονολογούνται στις αρχές του 18ου αιώνα, καθώς και της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας αυτών.
Πλούσιο φωτογραφικό υλικό, "προίκα" της αρμενικής κοινότητας από ανθρώπους που έφυγαν από τη ζωή και μη έχοντας πίσω τους απογόνους εμπιστεύτηκαν τις φωτογραφίες τους και κατ' επέκταση ένα σημαντικό κομμάτι της ίδιας τους της ζωής σε αυτούς που έμειναν πίσω, καθώς κι ένα σημαντικό παράρτημα στο τέλος του βιβλίου, με έγγραφα, επιστολές, καταλόγους κ.ά. περιλαμβάνει η πρωτότυπη- λόγω του αριθμού των γλωσσών- έκδοση.
Από πότε, όμως, υπάρχουν στοιχεία για την παρουσία Αρμενίων στην Κομοτηνή; Όπως εξηγεί η κ. Κασαπιάν, υπήρχε μια ταφόπλακα του 1650 ως αποδεικτικό στοιχείο της αρμενικής παρουσίας στην περιοχή, που όμως δεν υπάρχει πια, έχει καταστραφεί. Αυτό που διασώζεται ως παλαιότερη ένδειξη της εμφάνισης και παρουσίας των Αρμενίων στην Κομοτηνή είναι μια άλλη ταφόπλακα του 1758.
Σύμφωνα με τα κατά καιρούς δημοσιευμένα, διάσπαρτα στοιχεία, οι περισσότεροι Αρμένιοι της Κομοτηνής ήταν έμποροι μεταξιού, καπνού, βαμβακιού, αλλά και χρυσοχόοι, ενώ ορισμένοι ήταν και κρατικοί υπάλληλοι.
Ο "χρυσός αιώνας" των Αρμενίων της Κομοτηνής, σύμφωνα με την κ. Κασαπιάν, τοποθετείται από τις αρχές του '20 έως και το '30, την εποχή δηλαδή που ήρθαν οι πρόσφυγες στην περιοχή.
Σήμερα, η αρμενική κοινότητα της Κομοτηνής αριθμεί περί τα 130 άτομα, από τους παλιούς, ντόπιους κατοίκους της πόλης, ενώ πολλοί είναι αυτοί που ήρθαν από τις πρώην δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά δεν έχουν γίνει ακόμη "σώμα" της κοινότητας, υπό την έννοια ότι δεν έχουν γραφεί στα μητρώα της.
Συνδετικός "κρίκος" των Αρμενίων της Κομοτηνής, όπως και πολλών άλλων κοινοτήτων σε διάφορες περιοχές, είναι η θρησκεία. 'Αλλωστε, όπως χαρακτηριστικά λέει και η κ. Κασαπιάν, "αιώνες μακριά από μια πατρίδα, αυτό που κρατά ενωμένη μια κοινότητα είναι ο θρησκευτικός σύνδεσμος".
Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής εδώ και αρκετά χρόνια έχουν το δικό τους μουσείο, όπου σε έναν πολυλειτουργικό χώρο φυλάσσεται και εκτίθεται ό,τι πιο σπάνιο έχει διασωθεί στο διάβα των αιώνων, ενώ από το 1980 λειτουργεί ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Όμιλος, που σκοπό έχει τη διατήρηση και προβολή της πολιτισμικής ταυτότητας των Αρμενίων.