Γράφει ο Καρυοφύλλης Αντωνακάκης,
υποστράτηγος ε.α. – ιατρός βιοπαθολόγος
Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα έχουμε μαζικά προσφυγικά ρεύματα με βασικό αίτιο την εθνική ταυτότητα των λαών που διώχτηκαν. Ανάμεσα σε αυτούς τους λαούς περιλαμβάνονται οι Έλληνες και οι Αρμένιοι της πρώην οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ένα προστάδιο και αναγκαστικό αίτιο αυτών των προσφυγικών ρευμάτων ήταν οι σχεδιασμένοι διωγμοί και η συστηματική εξόντωση των δύο αυτών εθνικών ομάδων, το έγκλημα δηλαδή της γενοκτονίας.
Ειδικότερα για τους Έλληνες, πρέπει να αναφέρει κανείς, η γενοκτονία, ο ξεριζωμός και στη συνέχεια το προσφυγικό πρόβλημα αποτελούν μία εσωτερικά δεμένη ιστορική τριλογία, από τις πιο δραματικές που έχει να παρουσιάσει η ιστορία μας. Διωγμοί και εκτουρκισμοί του ελληνικού στοιχείου είχαν πραγματοποιηθεί και παλαιότερα. Είναι γνωστοί οι μαζικοί εξισλαμισμοί και οι εξοντωτικοί διωγμοί του 17ου αιώνα.
Με την κήρυξη όμως του τουρκικού Συντάγματος του 1908, τα φαινόμενα αυτά, ιδιαίτερα οι εξοντωτικοί διωγμοί του ελληνικού στοιχείου, γίνονται μεθοδικά, συστηματικά και κυρίως, με αποφάσεις και οδηγίες της κεντρικής εξουσίας των τουρκικών κυβερνήσεων. Οι διωγμοί ήταν μελετημένοι και οργανωμένοι από «ψηλά» και είχαν καθολικό χαρακτήρα. Τίποτε δεν έγινε χωρίς σχεδιασμό.
Στην πρώτη περίοδο (1908-1912/13) οι διωγμοί γίνονται προσεγμένα και κάπως μεμονωμένα (δολοφονίες, δημεύσεις περιουσιών κλπ), για να μην αποκαλυφθεί το πρόσωπο της νέας Τουρκίας, η οποία από τότε αρχίζει την υλοποίηση του προγράμματος «Η Τουρκία για τους Τούρκους».
Κατά την περίοδο 1912-1914 αυξάνονται αισθητά οι δολοφονίες και οι καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών, ιδιαίτερα μετά τον Μάρτιο του 1914 επιτείνονται οι αθρόοι διωγμοί και οι μαζικές απελάσεις στην Ελλάδα και ολόκληρων ελληνικών πληθυσμών από την Θράκη και τα παράλια της Μ. Ασίας, με την πρόφαση ότι έχουν καταληφθεί από την Ελλάδα τα νησιά Λέσβος και Χίος. Από το σημείο αυτό αρχίζει ξεκάθαρα το πρόγραμμα του Νεοτουρκικού Κομιτάτου, δηλαδή από τη μία, της οικονομικής εξάντλησης των Ελλήνων και, από την άλλη, της εκδίωξης ή και της αναγκαστικής καταφυγής τους στην Ελλάδα, προκειμένου να τους αντικαταστήσει με Οθωμανούς από τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, αλλά και από περιοχές που περιήλθαν στη Σερβία και τη Βουλγαρία.
Η κατάσταση αυτή γίνεται αφόρητη στην περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) η οποία σημαδεύεται από θηριώδεις καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών με αθρόες σφαγές, διώξεις, πυρπολήσεις ολόκληρων πόλεων και χωριών και μαζικές εξορίες χιλιάδων ομογενών στο εσωτερικό της Τουρκίας. Η κορύφωση του δράματος του μικρασιατικού Ελληνισμού, ιδίως του ποντιακού, συμπίπτει με την Κεμαλική περίοδο (1919-1922), οπότε οι διωγμοί γίνονται περισσότερο εξοντωτικοί και θηριώδεις. Οι ελληνικοί (και οι αρμενικοί) πληθυσμοί δεν φονεύονται απλά με μαχαίρια και όπλα, αλλά πεθαίνουν ύστερα από φρικτά μαρτύρια, πρωτοφανή στην ανθρώπινη ιστορία. Και όχι μόνο άνδρες, αλλά και γυναικόπαιδα χωρίς διάκριση ηλικίας.
Στην περιοχή του Πόντου, μόνο, εξοντώθηκαν 353.000 άτομα. Συνολικά, από τον Ελληνισμό της Ανατολής (Θράκη, Μ. Ασία, Πόντο), εξοντώθηκαν γύρω στα 900.000 άτομα (1914-1924).
Για την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου οι τουρκικές αρχές έκαναν χρήση των φοβερότερων σχεδίων: λεηλάτησαν, δίωξαν, βίασαν, πυρπόλησαν ολόκληρα χωριά, βασάνισαν, ακρωτηρίασαν, έσφαξαν, έκαψαν, ακόμη και έθαψαν ζωντανούς άνδρες, γυναίκες, παιδιά, γέρους και μετέβαλαν σε εκτεταμένα νεκροταφεία ελληνικές χριστιανικές κοινότητες που μέχρι τότε ανθούσαν.
Αξίζει να αναφερθούν οι κορυφαίες από αυτές: οι μικρασιατικές Σμύρνη, Αϊδίνι, Κυδωνίες, Προύσα, Νίκαια, οι ποντιακές Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαμψούντα, Οινόη, Πάφρα, Ορντού, Αμάσεια και οι επαρχίες της Αν. Θράκης Δέρκων, Μετρών, Ηράκλειας, Μυριοφύτου, Καλλίπολης, Αίνου, Τυρολόης, Σαράντα Εκκλησιών, Ανδριανούπολης.
Το μέγεθος των διωγμών και των εξοντώσεων του Ελληνισμού της Ανατολής, συγκλόνισε τόσο τους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας, ώστε παρατηρήθηκε μία γενική κινητοποίηση και οι αντιδράσεις όλων των φορέων (εφημερίδες, σύλλογοι, σωματεία, πολιτεία), ήταν εντονότατες. Στο ελληνικό μάλιστα κοινοβούλιο, στις 5, 6 και 8 Απριλίου 1921, έγινε εκτενέστατη συζήτηση για τους ανθελληνικούς διωγμούς στην Τουρκία, από το 1908 μέχρι το 1921 και παρουσιάστηκαν αναλυτικά και συγκεκριμένα στοιχεία, ξεχωριστά για την καθεμιά περιοχή.
ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΝΟΜΙΩΝ
Στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης είχε την αποκλειστική ευθύνη της τα θέματα της εκπαίδευσης των Ελλήνων της Τουρκίας και των διπλωμάτων των εκπαιδευτικών. Όμως από τον Ιούλιο του 1915 καταργούνται από την τουρκική κυβέρνηση αυτά τα προνόμια. Στο εξής όλα τα ελληνικά σχολεία αποσπούνται από το πατριαρχείο και υπάγονται στην δικαιοδοσία του υπουργείου Παιδείας της Τουρκίας. Η τουρκική γλώσσα αποτελεί πια κύριο όργανο διδασκαλίας των μαθημάτων.
Οι διαθήκες, οι γάμοι, τα συμβόλαια αποσπώνται από τα αρμόδια συμβούλια του πατριαρχείου και περιέχονται στο εξής στην αρμοδιότητα του τουρκικού δημοσίου. Επίσης καταργείται το προνόμιο των κληρικών να δικάζονται από εκκλησιαστικά δικαστήρια. Το προνόμιο του να παρεμβαίνει το πατριαρχείο σε περίπτωση βιαίου εξισλαμισμού των χριστιανών καταργήθηκε με νόμο της 28ης Ιουλίου 1915. Επίσης έχουμε κατάργηση του προνομίου της κοινοτικής αυτοδιοίκησης και δήμευση των περιουσιών των κοινοτήτων των μοναστηριών, των νοσοκομείων, πτωχοκομείων, ορφανοτροφείων με νόμο της 14ης Αυγούστου 1916.
ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ
Μέχρι το 1908 οι χριστιανοί απαλλάσσονταν από την στρατιωτική υποχρέωση πληρώνοντας τον αντίστοιχο απαλλακτικό φόρο. Όμως, με βάση το νεοτουρκικό σύνταγμα του 1908, όλοι ανεξαιρέτως οι χριστιανοί και όλοι οι Έλληνες (οι άρρενες) ηλικίας μέχρι του 31ου έτους, ήταν υποχρεωμένοι να στρατευτούν. Με νόμο του Νοεμβρίου του 1914 η υποχρέωση αυτή επεκτάθηκε και στους άνδρες ηλικίας μέχρι 45 ετών, χωρίς το δικαίωμα εξαγοράς (που ίσχυε για λίγο διάστημα). Στους μη συμμορφούμενους επιβαλλόταν βαρύτατες ποινές και δημεύσεις περιουσιών τους, ήταν δε σίγουρο ότι και οι οικογένειές τους θα εκτοπιζόταν και θα εξοντώνονταν στα βάθη της Ανατολής.
Εξάλλου για την ολοσχερή εξόντωση των στρατευμένων, ιδρύθηκαν τα λεγόμενα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρά) πραγματικά κολαστήρια και τάφοι χιλιάδων Ελλήνων χριστιανών… Την 15/28 Δεκεμβρίου 1916 φθάνει εκ μέρους του Εμβέρ και του Ταλαάτ η εξής διαταγή: «Άμεσος εξόντωσις μόνο των ανδρών των πόλεων από 14-60 ετών και γενικά εξορία όλων των ανδρών και γυναικοπαίδων των χωρίων εις τα ενδότερα της Ανατολής με πρόγραμμα σφαγής και εξοντώσεως»...
Την 27/9 Ιανουαρίου 1917 από πρωΐας η πόλις Άνω Αμισός (Καδήκιοϊ) περιεκυκλώθη υπό αστυνομικών οργάνων και χωροφυλάκων και Κούρδων στρατιωτών, και συνέλαβον άπαντας μικρούς και μεγάλους άνδρας και γυναικόπαιδα και τους οδήγησαν εις το Ηλιάσκιοϊ χωρίον απέχον της Αμισού 15 λεπτά της ώρας και τους περιόρισαν εις τους αυτόθι νεοδμήτους στρατώντας προς καταγραφήν. Την ιδίαν ημέραν προ μεσημβρίας συλλαμβάνουν όλους τους προύχοντας της Αμισού και τους οδηγούν εις τας φυλακάς και την επομένην προτού να εξημερώσει προετοιμάζουν αμάξας και τους αποστέλλουν εις το εσωτερικόν. Σταματούν στο Ηλιάσκοϊ, παραλαμβάνουν και τα γυναικόπαιδα και τους άνδρες του Καδήκιοϊ τους εγκλείστους των στρατώνων και ακολουθούν την πορείαν και κατόπιν πολλών βασάνων, κακουχιών και περιπετειών εν ώρα δριμυτάτου χειμώνος και μετά πεζοπορίαν 15 ημερών έφθασαν ολίγιστοι εις Τσορούμ, Μεδζίτοζουμ, Σουαουρλού, διότι οι πλείστοι, μη δυνάμενοι να ανθέξουν εις τας συνεπείας μακράς και επί πόνου πεζοπορίας, απεβίωσαν καθ’ οδόν.
Η εξόντωσις αύτη καθ’ εκάστην συνεχιζόμενη εγενικεύθη, έως ότου δεν έμεινε κανείς εκ των ανδρών μέσα εις την Αμισού. Όλαι αι οικίαι της Άνω Αμισού διηρπάγησαν και κατεστράφησαν υπό των Τούρκων. Μετά την γενικήν εξόντωσιν όλων των ανδρών της Αμισού, ήρχισαν να εφαρμόζουν το αυτό πρόγραμμα και εις όλα τα χωρία. Ολόκληρα αποσπάσματα Κούρδων στρατιωτών χωροφυλάκων και τσετέδων διεσκορπίσθησαν εις όλα τα ελληνικά χωρία και συνέλαβον άπαντας μικρούς και μεγάλους άνδρας και γυναικόπαιδα, και τους εξόρισαν εις Τσορούμ, Χαδζήκιοϊ, Μερζιφούν, Μεδζιτοζούμ, Σονκουρλού και διάφορα άλλα μέρη, ένθα οι πλείστοι εξ αυτών υπέκυψαν εις το δρέπανον του θανάτου, αι δε οικίαι αυτών διηρπάγησαν, εκάησαν και κατεστράφησαν υπό των γειτόνων Τούρκων χωρικών.
Εν τω μεταξύ όσοι επρόλαβον κατόρθωσαν να φύγουν εις τα όρη και να διασωθούν. Τα δε κατοικίδια αυτών ζώα, πρόβατα, αίγες, αγελάδες, βούβαλοι και άλογα κατεσχέθησαν υπό της κυβερνήσεως και εστάλησαν εις τον στρατόν. Την δε 18/31 Ιανουαρίου του 1917 την ιδίαν τύχη υπέστησαν και όλοι οι άνδρες της Πάφρας, πλούσιοι και φτωχοί, εξορισθέντες εις Κασταμονήν και τα περίχωρά της. Την ιδίαν καταστροφήν με τα χωρία της Αμισού υπέστησαν και όλα τα ελληνικά περίχωρα της Πάφρας. Μετά ταύτα ο Ραφέτ πασάς δίδει διαταγάς προκειμένου να εξοντώσουν με κάθε τρόπο όλους, όσοι είχον καταφύγει εις τα όρη του Αγιτεπεσί και Κοδζάδαγ της Αμισού και πέριξ του Νεπιγενδαγή εις τα χωρία Ότκαγια, Καπούκαγια και Τομούζανη της Πάφρας (Α.Ι. Γαβριηλίδης).
ΕΠΙΤΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΕΣ
Οι τουρκικές αρχές συχνά προέβαιναν σε ενέργειες οικονομικής εξόντωσης των Ελλήνων, όπως εμπορικούς αποκλεισμούς, επιτάξεις και δημεύσεις κινητής και ακίνητης περιουσίας. Τις επιτάξεις συμπλήρωναν βαριές φορολογίες με το πρόσχημα προσφοράς βοήθειας είτε στο Κομιτάτο, είτε στους Τούρκους πρόσφυγες, είτε στον τουρκικό στόλο. Επίσης με τον τρόπο της παρεμπόδισης των Ελλήνων για την συγκομιδή των προϊόντων οδήγησαν στην ένδεια και την πενία ευπορότατους ελληνικούς πληθυσμούς.
ΚΑΚΟΥΡΓΗΜΑΤΑ-ΑΠΕΛΑΣΕΙΣ-ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΙ
Αναφέρονται ειδεχθέστατα περιστατικά κακουργημάτων και δολοφονιών, τα οποία διαπράττονταν κατά των Ελλήνων, άλλοτε ατομικά και άλλοτε ομαδικά. Σε αυτά πρέπει να προσθέσει κανείς και τους ξυλοδαρμούς, τις πάμπολλες φυλακίσεις των Ελλήνων και τις καθημερινές ατιμώσεις των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών. Το μαρτύριο των μαζικώς εκτοπιζομένων ελληνικών πληθυσμών εικονίζεται σε επίσημες προξενικές εκθέσεις του 1916-1917. Η εφαρμογή αυτού του μέτρου αποφασίστηκε τον Ιούνιο του 1915 και άρχισε από την χερσόνησο της Καλλίπολης και τα παράλια του Ελλησπόντου για να επεκταθεί στα νησιά της Προποντίδας, σε ολόκληρη την Μ. Ασία και τον Πόντο.
ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ-ΤΡΙΠΟΛΗ
Μετά από προσχηματική καταγραφή περιουσιακών στοιχείων των Ελλήνων και κατάσχεσή τους, ακολούθησε το δεύτερο στάδιο της εξόντωσης των Ελλήνων των περιοχών αυτών που για να περιγραφεί το δράμα των δυστυχισμένων αυτών Ελλήνων του Πόντου θα χρειαζόταν ένας Δάντης να γράψει μία δεύτερη «Κόλαση». Κάτι παρόμοιο σε μικρογραφία έγινε και με τους εκτοπισθέντες γέρους και γριές, ασθενείς και μικρά παιδιά, γυναίκες εγκυμονούσες, ή με μικρά βρέφη στην αγκαλιά τους. Υποχρεώθηκαν σε αναγκαστική πορεία το χειμώνα, να περνούν από ψηλά βουνά χιονισμένα και αδιάβατα και να οδηγηθούν σε αγνώστους τόπους, χωρίς να γνωρίζουν τον τόπο προορισμού τους, νηστικοί, γυμνοί, διανυκτερεύοντες στο ύπαιθρο και σε μέρη τελείως ακατάλληλα, εκτεθειμένοι στο αβάστακτο κρύο, επειδή οδηγούντο προγραμματισμένα από μέρη ακατοίκητα για να μη βρουν κατάλυμα.
Κάθε αποστολή απετελείτο από 100 άτομα και μόνο, για την ασφαλέστερη φρούρησή τους και συνοδευόταν από κουστωδία 10-15 φρουρών στρατιωτών επικεφαλής των οποίων ήταν ένας αξιωματούχος. Οι πρώτοι εκτοπισθέντες ήταν των χωρίων της περιφέρειας Τρίπολης του Πόντου και οι οποίοι γεύτηκαν το πικρό ποτήρι της εξορίας. Το δρομολόγιο που ακολούθησαν ήταν το βουνό Εϊρή-Πελ (υψόμετρο 3.000 μ.) πάντοτε χιονοσκεπούς και απροσπέλαστου κατά τον χειμώνα και οδηγήθηκαν προς τη Νικόπολη (Σαμπίν Καρά Χισάρ επαρχίας Κολωνίας του νομού Σεβάστειας) και εκείθεν στα ενδότερα της Μ. Ασίας. Τα πιο ορεινά χωριά της Τρίπολης (όπως η Κεπέκλησα) και τα γύρω χωριά οδηγήθηκαν προς την ίδια πόλη από το βουνό Ερμέζ. Ακολούθως οδηγήθηκαν οι εναπομείναντες προς Ασαρτζίκ και Καταχώρ και εν συνεχεία προς τη Νικόπολη. Όπως ήταν επόμενο όταν έφθασαν στη Νικόπολη ο αριθμός τους ελαττώθηκε κατά πολύ σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Ταυτόχρονα και με ελάχιστη διαφορά, έγινε και ο εκτοπισμός των Ελλήνων άλλων περιοχών του Πόντου, δηλαδή της Κερασούντας, Πουλαντζάκης και Κοτυώρων (Ορντού), με τον ίδιο απάνθρωπο τρόπο με πρώτο σταθμό τη Νικόπολη και ακολούθως οδηγήθηκαν, περνώντας την γέφυρα Γαλασάν Κιοπρουσί διεκπεραιώθηκαν στην πεδιάδα Έρπασις (Χερέκ-Οβασή) με τελικό σταθμό τη Νεοκαισάρεια (Νιξάρ). Σε συνέχεια και σε δύο αποστολές οδηγήθηκαν προς τη Ζάρα και τη Σεβάστεια (Σιβάζ) με τελικό προορισμό τις τέσσερις πόλεις Σεβάστεια, Τοκάτ, Νεοκαισάρεια και Έρπαα, όπου έφθασαν ελαττωθέντες καταπληκτικά, γιατί εν τω μεταξύ πέθαναν πολλοί, βορά του λευκού θανάτου, από το κρύο, την πείνα, τη γύμνια, τις ασθένειες. Όσοι απέμειναν μαστίζονταν από θανατηφόρες ασθένειες, τύφο, εντερικά, οιδήματα, πυρετούς κλπ, που τους θέριζαν αλύπητα.
Κατήλθαν στο επίπεδο του περιπλανώμενου ζητιάνου με την σακκούλα στον ώμο επαιτούντες για να εξασφαλίσουν ένα ξεροκόμματο για τους ιδίους και τις οικογένειές τους.
Έτσι, από την άθλια διατροφή τους, με περιβολή από κουρέλια, καθημερινά πέθαιναν πολλοί. Διασκορπισθέντες από την ανέχεια, έφθασαν οι επιζήσαντες (με ισχυρότερη κράση) μέχρι την Αμάσεια, Ζήλε, Τσορούμ και έως το νομό Ντιάρ-Μπεκήρ, Άργανα Ματέν. Κάποιοι επιχείρησαν διά των ορέων να επιστρέψουν στα χωριά τους με ανείπωτες ταλαιπωρίες αλλά τελικώς έγιναν πρόξενοι νέων εκτοπίσεων (από τις τουρκικές αρχές) και άλλων χωρίων της περιφερείας Νικόπολης, της Γαράσαρης τα οποία δεν είχαν μέχρι τότε εκτοπισθεί. Τα χωρία αυτά είναι η Κόρατσα, Λύτσασα, Εσκή Κιόϊ, Καγιά Τιπί, Καταχώρι, Ασαρτζία, Στρέφη, Καρακαβαζίτα, Τρουφή, Μπάλτζανα, Αναστός, Καμεσλή, Φέϊλερε, Αλησέρ, Ισπαχάν, Χάχαβλα, Αλήτζαρα και άλλα χωριά.
ΑΜΙΣΟΣ (ΣΑΜΨΟΥΝΤΑ)
Στην πόλη αυτή οι εκτοπίσεις και οι εξορίες έγιναν τμηματικά, ξεκίνησαν την 26 Οκτωβρίου 1920, και οργανώθηκαν εννέα αποστολές. Συνέλαβαν αιφνιδιαστικά 1140 άτομα, άνδρες μικρούς και μεγάλους από την πόλη της Αμισού και άλλους 180 από τα γειτονικά χωριά. Από τους 1320 συλληφθέντες άνδρες άνω των 18 ετών διάλεξαν 280 νέους ως στρατιώτες και τους υπολοίπους αφού τους οδήγησαν μετά από εξαντλητική πορεία 46 χιλιομέτρων στην θέση Καβάκ (Λεύκαι) την 4η Ιουνίου 1921 τους επετέθησαν, αιφνιδιαστικά ενώ αναπαυόταν, με πυροβόλα όπλα και τους αποδεκάτισαν. Εφόνευσαν 701.
Η δεύτερη αποστολή με 677 άνδρες (18-6-1921) η τρίτη (7-20 Ιουνίου) με 1085 άνδρες, η τέταρτη (12-25 Ιουνίου 1921) με 580 νέους άνδρες, η Πέμπτη αποστολή (9 Ιουλίου 1921) με 1066, η έκτη αποστολή (11-14 Αυγούστου 1921) με 262 γέροντες άνω των 60 ετών, και οι ακολουθήσασες άλλες τρεις αποστολές κάτω από τις ίδιες απάνθρωπες συνθήκες, απεδεκατίσθηκαν από το κρύο, την πείνα, την δίψα και τα κακουργήματα κυρίως των ανδρών του Τοπάλ Οσμάν. Έτσι ερημώθηκε η ελληνική κοινότητα της Αμισού, σχεδόν καθ’ ολοκληρία από τον άρρενα πληθυσμό της. Τον Οκτώβριο του 1921 εξορίστηκαν οι κάτοικοι Τσαρτσαμπά, Οινόης, Φάτσας, Κόζακ, Κερτέ, Κιοπρού (Ι.Α. Παυλίδης).
ΠΑΦΡΑ
Στο βιβλίο του «Σελίδες της Μαύρης Εθνικής Συμφοράς του Πόντου» ο Α.Ι. Γαβριηλίδης γράφει για την Πάφρα: Εκ παραλλήλου με την καταστροφή της Αμισού και των περιχώρων της αρχίζει η καταστροφή και ερήμωσις της ωραίας και εμπορικοτάτης μικράς πόλεως Πάφρας και 116 όλων χωρίων αυτής εκατέρωθεν του Άλυος ποταμού (Κιζήλ Ιρμάκ)… Η εξόντωση άρχισε την 5 Απριλίου 1921 αφού οργανώθηκε από τις επίσημες αρχές.
…Εντός δύο μηνών 116 ελληνικά χωρία της Πάφρας είχον μεταβληθεί εις σωρούς ερειπίων και πτωμάτων… Σε εννιά αλλεπάλληλες αποστολές προς Μαλάτσιαν και μέχρι του Σεπτεμβρίου 1921 απεδεκάτισαν την περιοχή της Πάφρας και των πέριξ χωρίων. Η περιγραφή των λεπτομερειών, από τον Α.Ι. Γαβριηλίδη, για τα μαρτύρια των ανθρώπων αυτών δημιουργεί αισθήματα αποτροπιασμού.
ΑΛΑΤΣΑΜ
Παραλλήλως με τις εκτοπίσεις και διωγμούς της Σαμψούντας και Πάφρας, συνετελείτο η εξαφάνιση και της τρίτης εμπορικής και ακμαίας πόλεως του Πόντου Αλάτσαμ και των περιχώρων της, με την ίδια μέθοδο και το ίδιο αποτρόπαιο σύστημα καταστροφής. Η εξόντωση έγινε κατά περιόδους και σε έξι αποστολές από 3-16 Ιουνίου 1921 και έως 12-25 Σεπτεμβρίου 1921. Οι ελάχιστοι διασωθέντες από τις κακουχίες της εξορίας, το Νοέμβριο του 1922 διατάχθηκαν να αφήσουν εντός μηνός το τουρκικό έδαφος αφού υπέγραψαν υποχρεωτικά ότι οικειοθελώς αφήνουν την Τουρκία και παύουν να είναι Οθωμανοί υπήκοοι (Ι.Α. Παυλίδης).
ΤΟΠΑΛ ΟΣΜΑΝ
Ο μεγαλύτερος δήμιος των Ελλήνων του Πόντου. Γεννήθηκε στην Κερασούντα. Η δράση του συνέβη στην περιοχή της Κερασούντος αλλά την επέκτεινε στην πορεία και σε άλλες περιοχές. Υπήρξε ο πλέον σκληρός, αδίστακτος και ανάλγητος των δημίων του ποντικού Ελληνισμού, όργανο του Κεμάλ.
ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ (ΙΣΤΙΚΛΑΛ ΜΟΥΧΑΚΕΜΕΣΙ)
Στην εξόντωση των Ελληνοποντίων συνέβαλε και η ίδρυση των δικαστηρίων ανεξαρτησίας, στην Αμάσεια. Τα μέλη των δικαστηρίων αυτών δεν είχαν καμία σχέση με το δικαστικό κλάδο. Ήταν φανατικοί και μισαλλόδοξοι Τούρκοι και καταδίκαζαν αδιακρίτως κάθε Έλληνα του Πόντου και μόνο με την υποψία ότι ίσως δρούσε παρασκηνιακά για την ανακήρυξη του Πόντου ως ανεξάρτητης δημοκρατίας. Γίνονταν αθρόες συλλήψεις πατριωτών, που δικάζονταν με συνοπτική διαδικασία και στη συνέχει καταδικάζονταν σε θάνατο. Ανάμεσα στα θύματα των δικαστηρίων ανεξαρτησίας συγκαταλέγονται άνθρωποι του πνεύματος (λόγιοι, καθηγητές, δάσκαλοι, δημοσιογράφοι, επιστήμονες κλπ), κληρικοί, έμποροι κ.ά. από την Αμάσεια, την Πάφρα, το Βεζίρ Κιοπρού, τη Μερζιφούντα, το Ακ Νταγ Ματέν, τα Κοτύωρα, την Κερασούντα, την Τραπεζούντα και άλλες ποντιακές πόλεις και κωμοπόλεις. Το δικαστήριο ανεξαρτησίας άρχισε να δικάζει στην Αμάσεια από το Σεπτέμβριο του 1921, υπό την προεδρία του Τούρκου βουλευτή της Αμισού Εμίν Μπέη.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΞΟΝΤΩΘΕΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (1914-1922)
Μητροπόλεις - Εξοντωθέντες
Αμασείας: 134.078
Χαλδίας – Κερασούντος: 64.582
Νεοκαισαρείας: 27.216
Τραπεζούντος: 38.438
Ροδοπόλεως: 17.479
Κολωνίας: 21.448
Σύνολο 303.238
Σύνολο μέχρι την άνοιξη του 1924 50.000
Γενικό σύνολο 353.238
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΚΤΟΠΙΣΘΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Σύνολο πληθυσμού (1914): 697.000 άτομα
Μητροπόλεις - Πόλεις - Χωριά Κατεστραμμένα - Πληθυσμός εκτοπισμένος
Αμάσειας - 441 - 344 - 161.715
Χαλδίας - 264 - 137 - 115.471
Νεοκαισαρείας - 179 - 124 - 80.925
Τραπεζούντος - 73 - 42 - 50.524
Ροδοπόλεως - 59 - 50 - 23.780
Κολωνίας - 95 - 86 - 51.503
Σύνολο 1111 - 783 - 483.918
ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΘΕΝΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ (ΑΜΑΣΕΙΑ 1921)
Πόλεις - Απαγχονισθέντες - Ερήμην καταδικασθέντες
Σαμψούντα - 63 - 21
Πάφρα - 8 - 1
Αλάτσαμ - 1- _
Τραπεζούντα - 5 - _
Κερασούντα - 6 - 15
Ορντού - 2 - 6
Φάτσα - 11 - _
Ακ Νταγ Ματέν - 27 - _
Οινόη - 3 - _
Τσόρουμ - 5 - _
Κουμιούς Χατίκιοϊ - 4 - _
Βεζίρ Κιοπρού - 2 - _
Διάφορα μέρη του Πόντου - 80 - _
Σύνολο 217 - 43+5 Μητροπολίτες
ΠΗΓΕΣ:
-Α.Ι. Γαβριηλίδης «Σελίδες εκ της Μαύρης Εθνικής Συμφοράς του Πόντου.
-Ι.Α. Παυλίδης «Ξεριζωμένοι»
-Στάθης Πελαγίδης «Ο Ελληνισμός της Μ. Ασίας και του Πόντου».
Πηγή: "Ο Χρόνος" 20-05-2009