Ένα έντυπο για το Συνεταιρισμό στο Θρυλόριο από τον πρόεδρο του Συλλόγου.Μια ενδιαφέρουσα έκδοση για την ιστορία του Συνεταιρισμού στο Θρυλόριο κυκλοφορεί με αφορμή τις εκδηλώσεις για της Αγίας Μαρίνας, που τιμάται κάθε χρόνο στον οικισμό, από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Η Κερασούντα και το Γαρς».
Τα κείμενα, οι φωτογραφίες και η επιμέλεια της έκδοσης αυτής ανήκει στην πρόεδρο του Συλλόγου Χρύσα Μαυρίδου.
«Την ιδέα του συνεταιρισμού τη γνωρίζαμε από την πατρίδα».
Συνεχίζοντας το ταξίδι της πολιτισμικής αυτογνωσίας που εδώ και χρόνια ξεκινήσαμε μέσα από τον Σύλλογο, ορμώμενοι από μια εσωτερική ανάγκη να γνωρίσουμε το παρελθόν μας, θα γυρίσουμε το ρολόι του χρόνου 85 χρόνια πίσω, στο 1924, τότε που οι Θρυλοριώτες δημιουργούν τον «Πιστωτικόν Συνεταιρισμόν Θρυλορίου», πρωτοπορώντας σ΄ όλη την περιοχή.
Σ΄ αυτό το ταξίδι θα συναντήσουμε ανθρώπους, με δοκιμασμένες αντοχές, να ορθώνουν το ανάστημά τους στον πόνο, να παλεύουν με την άγονη γη για να την κάνουν να καρπίσει, να δουλεύουν σκληρά κάτω από το λιοπύρι και το βράδυ να χορεύουν τη ζωή, να βλέπουν μπροστά από την εποχή τους και να προωθούν το συνεργατικό πνεύμα.
Θα γνωρίσουμε τον μόχθο των ανθρώπων για να παράγουν τον άρτον τον επιούσιον, βασικό κομμάτι της ανθρώπινης ζωής.
Θα ζαλιστούμε από την μυρουδιά του φρέσκου ζυμωτού ψωμιού και θα ικανοποιήσουμε τον ουρανίσκο μας με την παραδεισένια γεύση του, μόλις βγει ζεστό ζεστό από τον χωριάτικο φούρνο.
Και όταν τελειώσουν το θέρος, θα φτιάξουμε μαζί τους το αποθέρι για να το πάμε στον νοικοκύρη και να πάρουμε το δώρο μας.
Και τότε θα πιαστούμε όλοι στο χορό και θα τραγουδήσουμε τα τραγούδια του Πόντου.
Στο ξημέρωμα, που θα τελειώσει ο χορός, θα βάλουμε πλώρη για άλλους προορισμούς. Γιατί το φετινό πρόγραμμα της Αγίας Μαρίνας «Παρακάθ΄ κι Αροθυμίας» θα σας εκπλήξει ευχάριστα, φιλοξενώντας τον μεγάλο πόντιοι ηθοποιό Χάρρυ Κλυνν, έναν κωμικό τεράστιου βεληνεκούς, που διεκδικεί, και όχι άδικα, τον τίτλο του καλύτερου σατιρικού κωμικού τα τελευταία χρόνια, ο οποίος θα δώσει για μας μια εκπληκτική παράσταση «Ένας ήρωας με παντόφλες» των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου.
Επίσης, θα πρωτοτυπήσει με το αφιέρωμα στο χιούμορ των ποντίων, διοργανώνοντας, για πρώτη φορά στα πολιτιστικά χρόνια, βραδιά ποντιακών ανεκδότων με φημισμένους για τα ανέκδοτά τους πόντιους από όλη την Ελλάδα, και την ποντιακή κωμωδία του Σάββα Σαλπιγγίδη «Ο Πρωθυπουργόν».
Άφησα για το τέλος του ταξιδιού, το αφιέρωμα στον κορυφαίο πόντιο Νευροχειρουργό Χρήστο Αντωνιάδη, υπηρέτη της ποντιακής μούσας και της ποντιακής λαλιάς, τον γιατρό που με το νυστέρι σώζει ζωές και με τους στίχους σώζει ψυχές, και στον πόντιο στιχουργό Λευτέρη Χαψιάδη που τα τραγούδια τραγουδήθηκαν από τους μεγαλύτερους τραγουδιστές του λαϊκού τραγουδιού και θα τραγουδιούνται πάντα από το λαό.
Αυτό το ταξίδι ετοιμάσαμε φέτος για σας, ένα ταξίδι στο οποίο το μόνο που χρειάζεται στις αποσκευές σας είναι η αγάπη για την παράδοση και η πίστη ότι για να έχουμε μέλλον πρέπει να έχουμε παρελθόν», τονίζει στο χαιρετισμό της η πρόεδρος του Συλλόγου.
Στη συνέχεια, παρατίθενται πληροφορίες για την ίδρυση του Συνεταιρισμού στο χωριό:
«Ο «Πιστωτικός Συνεταιρισμός Θρυλλορείου» Περιφέρειας Ροδόπης ιδρύθηκε το 1924, με πρωτεργάτη τον Μιχάλη Αφεντουλίδη και τους Γαρσλήδες του Θρυλορίου, οι οποίοι γνώριζαν, από την πατρίδα τους, την αξία της συνεταιριστικής ιδέας. Η πίστη στην ιδέα του συνεταιρισμού είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία πρόοδο του συνεταιρισμού Θρυλορίου και την άμεση απόκτηση υποδομών. Από τα πρώτα κτίρια που αυτός απέκτησε, είναι και το κτίριο της φωτογραφίας, που χτίστηκε το 1927, με προσωπική εργασία των χωριανών. Λειτούργησε στην αρχή ως πρατήριο τροφίμων, αργότερα ως «Σπίτι Παιδιού» και σήμερα λειτουργεί ως ΚΕΦΟ.
Κάθε ιστορία και η αρχή της…
Καλοκαίρι του ΄66 και ο γραμματέας Κώστας Σαλπιγγίδης, 30 χρονών τότε, εργάζεται στην παλιά Κοινότητα Θρυλορίου, σκυμμένος πάνω στα χαρτιά του. Είναι γύρω στις δέκα το πρωί, όταν ο μπάρμπα Ηρακλής Συμεωνίδης, γεννημένος στο Απουλπάτ του Γαρς, ανεβαίνει στην Κοινότητα.
-Καλημέρα Κωστή, ντο εφτάς;
-Καλώς τον μπάρμπα Ηρακλή. Καλά είμαι, έλα κάθκα. Ντο θέλτ΄ς να εφτάγω για τ΄ εσέν;
-Α πουλώ τ΄ αγελάδ΄ ιμ΄ και θέλω να δις΄ με ΄ έναν πιστοποιητικό.
-Ατώρα θα ετοίμαζα.
Ο γραμματέας χώνεται στα κιτάπια του για να ετοιμάσει το πιστοποιητικό και ο μπάρμπα Ηρακλής κάθεται στο μεγάλο τραπέζι που είναι αντίκρυ στο γραφείο του. Κάθεται υπομονετικά και αθόρυβα. Δεν θέλει να ενοχλήσει. Μια παράξενη σιωπή διαχέεται στο χώρο και προκαλεί στον γραμματέα να ρίξει κλεφτές ματιές στον άντρα που έχει απέναντί του. Ο νους του μοιάζει να ταξιδεύει, ποιος ξέρει που. Τα χρόνια που πέρασαν άφησαν τη σφραγίδα τους. Χρόνια δύσκολά, πονεμένα, χρόνια ξεριζωμού από τον γενέθλιο τόπο, χρόνια προσφυγιάς.
Μπορεί το σώμα του να στέκεται ολόρθο, όμως οι ρυτίδες στο πρόσωπό του ομολογούν τις πίκρες του χθες.
Ο μπάρμπα Ηρακλής παραμένει σιωπηλός με το βλέμμα προσηλωμένο στο κενό. Συνεχίζει το ταξίδι του νου και δε αντιλαμβάνεται τη ματιά του γραμματέα που γίνεται επίμονη και διεισδυτική. Ο άντρας αυτός είναι ένα κομμάτι της ιστορίας των προγόνων του. Είναι ζωντανή μνήμη και την έχει μπροστά του. Πρέπει να μάθει και πρέπει να το κάνει τώρα, γιατί ο χρόνος κυλάει αδιάκοπα και παίρνει μαζί του τους ανθρώπους και τις μνήμες τους.
-Μπάρμπα Ηρακλή, έρχουνταν σην Κοινότητα και ερωτούν΄ εμε απόθεν΄ έρθαμε, πότε έρθαμε σην Ελλαδα, ντο εποίκαν οι χωρέτ΄ μουν αστό έρθαν αδά σο χωρίον. Θα λες με να εξέρω και λέγ΄ ατσε;
Το πρόσωπό του απότομα αλλάζει όψη, τα μάτια του φωτίζονται, εκπέμποντας μια εσωτερική λαχτάρα, λες και περίμενε κάποιον να του κάνει αυτή την ερώτηση, κάποιον να τον ακούσει να αναπλάθει το παρελθόν της γενιάς του, το οποίο τον γοήτευε αλλά συνάμα τον βασάνιζε.
-Έεις χαρτί, γράψον, απαντάει με δύναμη.
Ο Κώστας παίρνει χαρτί και μολύβι και γράφει, αφήνοντας τη δουλειά του να περιμένει. Ας περιμένει. Τώρα πρέπει να γράψει το παρελθόν, για να έχουν οι επόμενες γενιές μέλλον.
1.Οι κάτοικοι ήρθαν τον Απρίλιο του 1923.
2.Στην αρχή ήταν στην Κοινότητα Αμαράντων το 1926. Στις 16-6-26 ΦΕΚ ιδρύθηκε η Κοινότητα.
3.Το σχολείο έγινε το 1926.
4.Η εκκλησία έγινε το 1928.
5.Ο Συνεταιρισμός ιδρύθηκε το 1924. Η πρώτη μηχανή ήρθε το 1930 από Ουγγαρία Βουδαπέστη, «κλάυτον». Η δεύτερη ήρθε το 1937. «Μάρσαλ» το 1947.
6.Πρώτος Πρόεδρος ήταν ο Νικόλας Τσατλίδης.
7.Πρώτος Πρόεδρος Συνεταιρισμού ήταν ο Πέτρος Αβραμίδης.
8.Οι κάτοικοι ήρθαν
α)από το Καρς (Απουλπάτ), περιοχή Σεβάστειας.
β)από το Σοχούμ της Ρωσίας, Κερασούντιοι, Σαμψούντιοι από την Ορντού.
9.Ο Αλευρόμυλος έγινε το 1939 και το 1927 έγινε το πρατήριο τροφίμων του συνεταιρισμού.
Σε «δέκα σειρές» όλη ιστορία των Θρυλοτιωτών. «Δέκα σειρές» που κρύβουν ιστορίες γεμάτες λύπη, αλλά και χαρά, πόνο αλλά και δύναμη ψυχής, τραγωδία αλλά και χαμόγελα, θάνατο αλλά και απέραντη αγάπη για τη ζωή.
Δέκα σειρές που σήμερα στην προσπάθειά μας να φωτίσουμε μετά από τόσα χρόνια το παρελθόν, γίνονται η σανίδα της σωτηρίας μας. γιατί οι πληροφοριοδότες έχουν φύγει για το αιώνιο ταξίδι και όσοι έχουν απομείνει, μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, η μνήμη τους δεν τους βοηθάει. Όσο για τα γραπτά ντοκουμέντα, δυστυχώς είναι ελάχιστα κα αφορούν τα χρόνια μετά τον πόλεμο.
Χρωστάμε πολλά στην διορατικότητα του νεαρού τότε Κώστα Σαλπιγγίδη, που διέγνωσε την ανάγκη διάσωσης αυτών των μαρτυριών, οι οποίες σήμερα αποτελούν μοναδικές ιστορικές πηγές, αλλά και στην πρόνοια της Αρχοντούλας Σαλπιγγίδου του Σάββα που το 1987, πήρε συνέντευξη από τον ίδιο άνθρωπο, η οποία μάλιστα είναι γραμμένη σε κασετόφωνο.
«Ξεκινήσαμε από το μηδέν»
Εικοσιένα χρόνια μετά λοιπόν ο Ηρακλής Συμεωνίδης του Στέφανου κα της Ελένης, γεννημένος το 1898 στο Απουλπάτ του Καρς, περιγράφει στην Αρχοντούλα με κάθε λεπτομέρεια και σαφήνεια την ιστορία των Θρυλοριωτών και φυσικά δίνει στοιχεία για τον συνεταιρισμό: «Οι Γαρσλήδες ήμασταν από το Ούμαρτσουχ Νομού Σεβάστειας, επαρχία Νικοπόλεως με έδρα Μητροπολίτη. Πήγαμε στο Κρας το 1882, όπου μείναμε ως το 1919. όταν πήγαμε στην Ανατολική Θράκη ήμασταν ράκη, επί ξύλου κρεμασμένοι. Το 1920 παίρναμε από το κράτος 45 δραχμές το άτομα. Δεν μπορούσαμε με αυτά τα χρήματα να πάρουμε τίποτα από τα μπακάλικα. Γι΄ αυτό κάναμε ένα Συνεταιρισμό στη Βρύση (το χωριό που εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Θράκη). Από τη Ρωσία είχαμε τη συνεταιριστική ιδέα. Δώσαμε το επίδομα όλοι και αγοράσαμε τα απαραίτητα αλεύρι, ζάχαρι, σαπούνι και λάδι. Τον κάναμε τον συνεταιρισμό αυτόν με τον Συμεών Αφεντουλίδη. Ο Συμεών ήταν υπάλληλος, εγώ προϊστάμενος και ένας από τη Ζέροβα ήταν στον έλεγχο. Με το μικρό κέρδος που μας έμενε πληρώναμε τα εμπορεύματα.
Στο Θρυλόριο όταν ήρθαμε δεν είχαμε τίποτα, ξεκινήσαμε από το μηδέν. Το 1923, σκεφτήκανε ξανά να κάνουν οι Γαρσλήδες Συνεταιρισμό, γιατί ήταν ακριβά στην Κομοτηνή και δεν είχαν χρήματα. Ρούβλια είχαμε πολλά, αλλά δε είχαμε λίρες, γιατί στην πατρίδα μας δεν τις θέλαμε.
Πιστεύαμε ότι τα ρούβλια δεν χάνονται και όλα μας τα λεφτά ήταν ρούβλια. Εκατό ρούβλι αναλογούσαν σε μία λίρα. Πουλήσαμε δύο αγελάδες για τρεις χιλιάδες ρούβλια. Αυτά αντιστοιχούσαν σε τριάντα χρυσές λίρες. Εμείς προτιμήσαμε τα ρούβλια από τις λίρες και όταν ήρθαμε στην Ελλάδα από πλούσιοι γίναμε φτωχοί, γιατί τα ρούβλια δεν είχαν αξία.
Το 1924, εγώ δεν ήμουν στο χωριό, ήμουνα στην Αλεξανδρούπολη, υπάλληλος σε ένα ξενοδοχείο. Στο χωριό ήρθα το 1926. Ο Συνεταιρισμός υπήρχε, όταν ήρθα στο χωριό, με 7 ιδρυτικά μέλη. Από το 1924 ως το 1926 έγιναν τα μέλη 15 με 16. η δραστηριότητα του Συνεταιρισμού σ΄ αυτό το διάστημα δεν ήταν σημαντική, μόνο το δάνειο για τη σπορά το Φθινόπωρο εξασφάλιζε. Το 1926 γίνομαι Πρόεδρος του Συνεταιρισμού.
Το 1927, οι προύχοντες παίρνουν την απόφαση και ανοίγουν πρατήριο τροφίμων και βάζουν μέσα όλα τα είδη, ποτά, τρόφιμα, λάδια. Και είχαν μέσα υπάλληλο τον Χρύσανθο τη Φροσύνας. Εγώ με τον Συμεών ήμασταν ελεγκτές, από το 1927 έως το 1930. Πέθανε ο Χρύσανθος ο υπάλληλος το 1930, παίρνουμε αλωνιστική μηχανή και κλείνουμε το πρατήριο.
Το 1930 τον Αύγουστο, που πήραμε την αλωνιστική μηχανή, πήρε κα το Ζουγγουρλού, το Κρανοβούνιο, αλλά μετά την έδωσαν πίσω με 500 δραχμές ζημιά, γιατί πέρασε ο αλωνισμός. Οι δικοί μας, αν και δεν φάνηκε το κέρδος της, γιατί την βάλανε να δουλέψει πρώτα στο Πρώκτειο και μετά στο χωριό, την κράτησαν.
Στον Συνεταιρισμό τα μέλη έγιναν 40 και, μετά ποτ γράφτηκαν οι Πόντιοι, έγιναν 100. πήγαινε πολύ καλά ο Συνεταιρισμός. Είχε γραφεία, γκαράζ, αλευρόμυλο, χωράφια. Τα χαρτιά κάηκαν μαζί με της Κοινότητας, αλλά τα είπαν στον επόπτη και τα ξαναγράψαμε. Εικοσιπέντε χρόνια έκανα στο Συνεταιρισμό και γι΄ αυτό δεν ασχολήθηκα με την Κοινότητα.
Οι ντόπιοι κάτοικοι του νομού, από τη Γρατινή, τον Ίασμο, την Μαρώνεια, την Ξυλαγανή, το Κόσμιο δεν μας θέλανε. Όατν είδαν την πρόοδο, μας έβλεπαν πια με άλλο μάτι. Αυτό συνέβαινε και στη Βρύση, στην Ανατολική Θράκη. Μας περνούσαν για άγριους Καυκάσιους. Στα δύο χρόνια που κάτσαμε εκεί, είδαν ότι ήμασταν μορφωμένοι και καλοί και μετά είχανε άγριους πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και τη Βουλγαρία».
Αξιοποιώντας αυτές τις εξαιρετικής σημασίας πηγές και όσους πληροφορητές έχουν απομείνει, θα επιχειρήσουμε και στη φετινή έκδοση ων εκδηλώσεων της Αγίας Μαρίνας, να φέρουμε στο φως άλλο ένα κομμάτι της ιστορίας των Θρυλοριωτών, ώστε χρόνο με το χρόνο να συμπληρώσουμε το πάζλ του παρελθόντος μας. Ένα κομμάτι για το οποίο ήταν πάντοτε περήφανοι οι Θρυλοριώτες, που δεν είναι άλλο από τον «Πιστωτικό Συνεταιρισμό Θρυλλορείου» Περιφέρειας Ροδόπης.
«Όπου βρείτε, σπείρτε..»
Ας πιάσουμε όμως την αρχή του κουβαριού που θέλει τους κατοίκους του Θρυλορίου να φτάνουν σ΄ αυτή τη γη τον Απρίλιο του 1923. είναι πρόσφυγες από το Καρς (Απουλπάτ) της Ρωσίας και από την Κερασούντα, Σαμψούντα, Ορντού του Πόντου, απόγονοι των τολμηρών αρχαίων Ελλήνων θαλασσοπόρων που δάμασαν την άξενη θάλασσα του Πόντου και έκαναν τη γη του κοιτίδα πολιτισμού.
Και αφού για 3.000 περίπου χρόνια μεγαλούργησαν στη γη του Πόντου, με το φωτισμένο και πρωτοπόρο πνεύμα τους, την εργατικότητα και δημιουργικότητά τους, φτάνει το ζοφερό 1922, η εθνική συμφορά που έχει ως συνέπεια το ξεριζωμό του ελληνισμού από τις πατρογονικές του εστίες.
Πάνω από 1.300.000 Έλληνες αναγκάζονται να πάρουν το δρόμο της οδυνηρής προσφυγιάς στην αρχέγονη πατρίδα, τερματίζοντας βίαια τη δημιουργική τρισχιλιόχρονη παρουσία τους στον Εύξεινο Πόντο. Μαζί τους και οι Θρυλοριότες, που ζώντας και αυτοί τη δική τους Οδύσσεια, βρίσκουν την Ιθάκη τους στη Θράκη, στη Ροδόπη, στο σημερινό Θρυλόριο.
Η κατάστασή τους, όπως και όλων των προσφύγων, τραγική. Όμως «αν εξεράθη το κλαρί, πάντα χλωρή ειν’ η ρίζα». Κα την ποτίζουν τη ρίζα με τα δάκρυα και τον ιδρώτα τους, τη σκαλίζουν με τη δύναμη της ψυχής τους και τη θέλησή τους για ζωή κα την ξάνουν πάλι να ανθήσει και να καρπίσει και να γεννήσει ξανά την ελπίδα.
Χτίζουν σπίτια και ξεχερσώνουν την άγονη γη του Θρυλορίου «Πριν από τη διανομή του ΄30 όποιο κομμάτι γης ήθελε κανείς, το έπαιρνε, το όργωνε και το έκανε χωράφι» μας πληροφορεί ο Γιάννης Σαββίδης, γεννημένος το 1917 στον Πόντο. Και επιβεβαιώνει ο Σάββας Σαλπιγγίδης του Θέμπετα, θυμούμενος τα λόγια του πατέρα του « Όπου βρείτε, σπείρτε μας έλεγαν όταν πρωτοήρθαμε». Και αυτό κάνουν μετατρέποντας τον γεμάτο τσαλιά και πουρνάρια τόπο σε παραγωγικό και γόνιμο.
Το κράτος τους προμηθεύει δωρεάν αγροτικά εργαλεία (κοτάνε δηλαδή άροτρα) κάρα και ζώα (βόδια ή αγελάδες), με τα οποία οργώνουν τα χωράφια. Πρέπει να ζήσουν, να εξασφαλίσουν πρώτιστα το ψωμί τους, το σημαντικότερο μέσο συντήρησης του ανθρώπου. Εξάλλου τα δημητριακά και ειδικότερα το σιτάρι και τα παράγωγά του έχουν ιδιαίτερη θέση στη διατροφή των Ποντίων. Η παραγωγή του σιταριού από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή και το άλεσμα είναι μια επίμοχθη διαδικασία, όμως την γνωρίζουν καλά. Γιατί στον Πόντο ασχολούνταν με την παραγωγή δημητριακών. Και αυτή η γνώση αποδείχθηκε σωτήρια την κρίσιμη στιγμή.
«Τον Χορτοθέρ’ εγίνωναν τα κοκκία και εθάριζάμε με τα καγάνε…»
«Το όργωμα ίνουτουν τον Τρυγομηνά (Οκτώβριος) με τα κοτάνε και τα χτήνε ή τα βούδε. Όλ’ είχαμε βούδε ατότε. Πολλά δύσκολο δουλεία. Ασό πρωί ους το βράδον έμνεσε σο χωράφ’ και εποίναμε μονάχα τρία, τρία ήμς’ στρέμματα.
Τον Χορτοθέρ΄ (Ιούλιο) εγίνωναν τα κοκκία και επέναμε εθέριζάμε με τα καγάνε (δρεπάνια). Εποίναμε κεσούκια, εμαζεύκουμες και εβοήθαναμε ο εις τον άλλο και αέτς ετέλωναμε κι άλλο αγλήγορα. Ους να εβασίλευεν ο ήλιον εθέριζάμε. Μονάχον το μεσημέρ΄ εκαθο
Μιχάλης Αφεντουλίδης, ο πρωταίτιος του Συνεταιρισμού Θρυλορίου.
Ο μόχθος για να ζήσουν οι πόντιοι ήταν πολύς. Οι αντοχές τους δοκιμάζονταν. Όμως δε το βάζουν κάτω. Έχουν περάσει και χειρότερα. Κατορθώνουν να πάρουν καρπούς της γης και να ορθοποδήσουν. Σε ένα μόλις χρόνο από την εγκατάστασή τους στο χωριό έχουν σπίτια, χωράφια και παραγωγή. Είναι λοιπόν η κατάλληλη στιγμή να αξιοποιήσουν το θησαυρό που έφεραν μαζί τους από τις πατρογονικές τους εστίες, το προοδευτικό τους πνεύμα. Βλέπουν πιο μπροστά από την εποχή τους και τολμούν.
Με πρωτεργάτη και εμπνευστή τον Μιχάλη Αφεντουλίδη, τον λεγόμενο γραφιά, οι Γερσλήδες καλλιεργούν τη συνεταιριστική ιδέα και το 1924 ιδρύουν τον πρώτο συνεταιρισμό στην περιοχή.
Το 1924 ένα χρόνο αμέσως μετά την άφιξή τους στο Θρυλόριο.
«Το χωριό μας χρωστάει πολλά στον Μιχάλη Αφεντουλίδη» θα μου πει με σοβαρότητα ο Γιάννης Σαββίδης. «Ήταν αξιωματικός του Ρωσικού στρατού και γραμματέας του χωριού. Όλοι στο χωριό τον σέβονταν. Ήταν ο πρωταίτιος του Συνεταιρισμού. Συνεργάστηκε με τον δικηγόρο Νικόλαο Αβραμίδη, που ήταν στην Κομοτηνή και με τα πρώτα εφτά άτομα, που αποδέχτηκαν την ιδέα του, προχώρησαν στην υλοποίηση. Στη συνέχεια γράφτηκαν και οι υπόλοιποι χωριανοί, Γαρσλήδες πρώτα και αργότερα οι Πόντιότ΄».
Η Χρυσή Μαυρίδου γεννημένη το 1922 θυμάται ορισμένα από τα πρώτα άτομα που ξεκίνησαν τον συνεταιρισμό. Ανάμεσά τους ο πατέρας της Συμεών Αφεντουλίδης, ο Νικόλαος Αβραμίδης, ο Κωνσταντίνος Ιορδανίδης, ο Πέτρος Αβραμίδης, ονόματα που επιβεβαιώνονται και από τον Γιάννη Σαββίδη.
Πρώτος Πρόεδρος του Συνεταιρισμού σύμφωνα με τον Ηρακλή Συμεωνίδη γίνεται ο Πέτρος Αβραμίδης.
Οι πρώτες υποδομές του Συνεταιρισμού
Ο Συνεταιρισμός πολύ γρήγορα χτίζει, με προσωπική εργασία των χωριανών, ένα κτίρο πάνω στην πλατεία του χωριού, δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε, όπου στεγάζει τα γραφεία του στον πάνω όροφο (είχε πέντε μεγάλα δωμάτια, όπως θυμάται ο γραμματέας Κώστας Σαλπιγγίδης) και το κάτω μέρος το χρησιμοποιεί ως αποθήκη. Σε ένα από τα δωμάτια, σύμφωνα με τη Χρυσή Μαυρίδου παίζανε και θέατρο. Συγκεκριμένα θυμάται την παράσταση «Ο Τάσος και η Γκόλφω» που παίχτηκε από χωριανούς μας. και συμπληρώνει ότι στο πίσω μέρος του κτιρίου είχε ένα μεγάλο υπόστεγο, όπου από κάτω βάζανε τα μηχανήματα του συνεταιρισμού, το λεγόμενο γκαράζ που αναφέρει ο Ηρακλής Συμεωνίδης. Ο Νικόλαος Παπαδόπουλος του Σάββα. Γεννημένος το 1931, περιγράφει με θαυμασμό το υπόστεγο αυτό, το οποίο τονίζει ότι ήταν σκεπασμένο με τεράστιες λαμαρίνες. Αυτό το κτίριο αργότερα θα φιλοξενήσει την Κοινότητα Θρυλορίου το 1926 και το νηπιαγωγείο.
«Και χαμελέτε με τρία τρανά λιθάρε..»
Το δικαίωμα που εισπράττει ο Συνεταιρισμός για τον αλωνισμό είναι 8% σε σιτάρι και έτσι σιγά σιγά αποκτάει έσοδα σημαντικά, με αποτέλεσμα το 1939 να κτίσει αλευρόμυλο (χαμελέτε). Μυλωνά στον αλευρόμυλο προσλαμβάνει τον Ματθαίο Σωπιάδη και αργότερα τον Αθανάσιο Χατζόπουλο. Το τρακτέρ «Κλάυτον», που δεν επαρκεί σε δύναμη για τη λειτουργία της πατόζας, χρησιμοποιείται στον αλευρόμυλο. Οι δυνατότητες του μύλου καλύπτουν τις ανάγκες και των γύρω χωριών.
«Τρία τρανά λιθάρε είχεν ο μύλο. Σ΄ έναν ημέρα εθερίζαμε, αλέθαμε και εζούμωνάμε. Τα κοκκία ετελούνταν αγλήγορα και ΄κ΄ είχαμε να ετρώγαμε. Αέτς εποίναμε άτσχαρμαν, εθέριζαμε ολίγα κοκκία σην αρχή για να εφτάμε αλεύρ΄ και επεκεί τα υπόλοιπα», τονίζει με περηφλανεια η Χρυσή Μαυρίδου.
Αργότερα, σκέφτονται να αξιοποιήσουν τη δύναμη του μύλου ώστε να παράγουν ρεύμα. Γι΄ αυτό το καλύτερο είναι να δουλεύει ο ανεμόμυλος τη νύχτα.
«Όταν το ‘41 ήρθαν οι Βούλγαροι…»
Ο πόλεμος του 1940 δεν επιτρέπει το σχέδιο να πραγματοποιηθεί. Την πληροφορία δίνει ο Γεώργιος Μαυρίδης του Μιχάλη, την οποία επιβεβαιώνει η Χρυσή Μαυρίδου και ο Σάββας Σαλπιγγίδης του Θεμπετά. «Ήμουν 5 χρονών όταν ήρθαν οι βούλγαροι στο χωριό. Ήταν πρωτάνοιξη του ΄41, όταν η πλατεία του χωριού γέμισε Βούλγαρους που ήρθαν με τις οικογένειές τους και τα ζώα τους. Ήμουν πάνω στην πλατεία και σκύβω κρυφά και παίρνω έναν από τους πασσάλους που ήταν καρφωμένο στις άκρες της πλατείας και τον βάζω κάτω από την μπλούζα μου. Ήταν οι πάσσαλοι που είχε τοποθετήσει ο συνεταιρισμός για να ορίσει τα σημεία απ΄ όπου θα περνούσε το ρεύμα που θα παρήγαγε ο αλευρόμυλος. Οι πάσσαλοι για το ρεύμα θα μπουν ξανά το 1963».
Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι λίγο πριν κηρυχθεί ο πόλεμος, στις 17 Σεπτεμβρίου του 1940, η πατόζα τελείωνε τον αλωνισμό στο χωριό Γρατινή, όπως χαρακτηριστικά θυμάται ο Γιάννης Σαββίδης.
Ο πόλεμος θα ανατρέψει σχέδια και όνειρα και θα οδηγήσει στη διακοπή της λειτουργίας του μύλου. Φεύγοντας οι Βούλγαροι, οι χωριανοί από την φτώχεια και την ανέχεια κόβουν τους ιμάντες του μύλου και κάνουν πέδιλα, γίνονται έτσι μάρτυρες της ερήμωσης και της καταστροφής του.
Μεγάλο έργο σε χίλια χρόνια.
Μπορεί ο πόλεμος να ανέκοψε την πρόοδο του Συνεταιρισμού, όπως φυσικά και την πρόοδο της ανθρωπότητας, όμως ο Πιστωτικός συνεταιρισμός Θρυλορίου έζησε μεγάλες δόξες πριν τον πόλεμο.
Ο Γιάννης Σαββίδης σημειώνει χαρακτηριστικά «Αν στην Ελλάδα τότε είχε πέντε συνεταιρισμούς, ένας ήταν του Θρυλορίου, που ήταν ο πιο προοδευμένος».
Ο δε Ανδρέας Σαλπιγγίδης του Θέμπετα λέει εύστοχα «Μέχρι το 1940 ο συνεταιρισμός Θρυλορίου έγινε γνωστός ως ο προοδευτικός Συνεταιρισμός της χώρας».
«Ακόμη δεν μπόρεσα να πιστέψω πως σε μια δεκαετία αγόρασαν χωράφια, έκαναν το κοινοτικό κατάστημα πήραν μηχανήματα, έφτιαξαν το πρατήριο, τον μύλο. Είναι πραγματικά εκπληκτικό» λέει με ειλικρινή έκπληξη ο Νικόλαος Παπαδόπουλος.
Διακρίνεται μάλιστα για το ανθρωπιστικό του έργο. «Βοηθούσε όποιον είχε ανάγκη και στον αλωνισμό κρατούσε τα δανεικά», λέει ο Γιάννης Σαββίδης και συμπληρώνει ο Ανδρέας Σαπλιγγίδης «Ο Συνεταιρισμός απέκτησε έσοδα από τον αλωνισμό. Εκείνη την εποχή πρωταρχική φροντίδα των νοικοκυραίων ήταν να εξασφαλίσουν αλεύρι και κατ΄ επέκταση ψωμί, για να περάσουν τη χρονιά. Πολλοί δεν μπορούσαν και κατά τον Μάιο μήνα δεν είχαν αλεύρι. Τότε δανείζονταν από τον συνεταιρισμό και με τον αλωνισμό τα επέστρεφαν».
Η Εγνωσία Μαυρίδου θυμάται τον πατέρα της Αθανάσιο Αβραμίδη, που ήταν ταμίας του Συνεταιρισμού μετά το 1940, με δύο τσάντες πέδιλα. Τα είχε αγοράσει ο συνεταιρισμός για τα φτωχά παιδιά. Τον παρακαλούσε να δώσει και στην ίδια ένα ζευγάρι από τα πάδιλα εκείνα, όμως της αρνήθηκε λέγοντάς της: «Εσύ πατέρα έεις, επορεί και παίρ΄τσε. Ατά είναι για τα μωρά που είναι φτωχά».
Νέα αποκτήματα - Αρχή εκποιήσεων
Ο συνεταιρισμός θα συνεχίσει το έργο και τη δράση του και μετά τον πόλεμο. Οι Βούλγαροι φεύγοντας θα πάρουν μαζί τους ένα από τα δύο αλωνιστικά συγκροτήματα του Συνεταιρισμού, πιθανότατα το δεύτερο του 1937, αν λάβουμε υπ΄ όψη μας τα στοιχεία του πρακτικού του εποπτικού συμβουλίου του 1954, που αναφέρουν στην δύναμη του Συνεταιρισμού την πατόζα «Κλάυτον» και το τρακτέρ «Χανουμακ».
Το 1947 σύμφωνα με τον Ηρακλή Συμεωνίδη, ο συνεταιρισμός αποκτά τη πατόζα «Μάρσαλ», η οποία κατά τους πληροφορητές μας, δόθηκε ως αποζημίωση για την πατόζα που μας πήραν οι Βούλγαροι, από την αμερικάνικη βοήθεια, σχέδιο Μάρσαλ, (περί ενισχύσεως των φτωχών κρατών).
Το 1948 ο συνεταιρισμός αγοράζει τον ελκυστήρα «Μινεάπολη». Σύμφωνα με τον Κώστα Σαλπιγγίδη. Την ίδια περίπου περίοδο παίρνουν και δύο θεριστικές μηχανές, αμερικάνικες, και ένα τρακτέρ «Φάρμαλ-Μακόρμη», επίσης αμερικάνικο. Το «Φάρμαλ» το θυμούνται από την ιδιαιτερότητα που είχε στις ρόδες. Οι μπροστινές ρόδες του ήταν ενωμένες. Ο ελκυστήρας αυτός χρησιμοποιήθηκε για να μεταφέρει με μια δίτροχη πλατφόρμα τα δικαιώματα του συνεταιρισμού. Μετά το 1950 μετέφερε και τον Ποδοσφαιρικό Σύλλογο του χωριού στα διάφορα χωριά όπου έδινε αγώνες, όπως Πελαγία, Σάπες, Αετόλοφο, Γρτινή, τονίζει ο Σάββας Σαλπιγγίδης και επιβεβαιώνει ο Κώστας Σαλπιγγίδης και ο Τριαντάφυλλος Μαυρίδης.
Την ύπαρξη της μιας θεριστικής μηχανής της «Μακόρμη», επιβεβαιώνει το πρακτικό του Εποπτικού Συμβουλίου του συνεταιρισμού στις 26 Ιανουαρίου του 1958, στο ποίο αποτελεί θέμα ημερήσιας διάταξης η «Εκποίησις θεριστικής μηχανής τύπου «Μακόρμη» 8 πόντων».
Το μεικτό Διοικητικό και εποπτικό Συμβούλιο «… συνεκλήθη εκτάκτως καθ΄ ότι ευρέθη αγοραστής δια την αγοράν της παλιάς εν αχρησία θεριστικής μηχανής του Συνεταιρισμού, με προσφερθείσα τιμήν 4.000 δρχ. και ότι συμφέρον του συνεταιρισμού είναι να την εκποιήσει με την τιμήν αυτή, διότι μετά παρέλευσιν χρονικού διαστήματος η αξία της μηχανής θα είναι μηδαμινή. Επίσης, δια να την επισκευάσει ο Συνεταιρισμός και να τη θέσει εις λειτουργίας δεν είναι συμφέρον του Συνεταιρισμού, κατόπιν της νέας αγορασθείσης υπό του Συνεταιρισμού θεριστικής μηχανής». Έτσι αποφασίζουν να την εκποιήσουν έναντι 4.000 δρχ. στον ενδιαφερόμενο.
Στο μεταξύ, στη κοινή συνεδρίαση της 13ης Φεβρουαρίου 1957 των Συνβουλίων του συνεταιρισμού συζητούν τους όρους εκποίησης της αλωνιστικής Μηχανής ¨Μάρσαλ» και του ελκυστήρα «Χάνουμακ».
Σύμφωνα λοιπόν με το πρακτικό:
1.Ημερομηνία δημοπρασίας ορίζεται η 5η Μαρτίου, ημέρα Τρίτη και ώρα 11 π.μ., εν τω γραφείω της Ενώσεως Γ.Σ. Ροδόπης, εν Κομοτηνή (οδός Αγ. Γεωργίου)
2.Η αλωνιστική μηχανή τύπου «Μάρσαλ ‘54», με σιδηρούς τροχούς, ρυμουλκομένην κοσκίναν, επισκευάσθη κατά το έτος 1956, λειτουργήσασα, ευρισκόμενη γενικώς εις καλήν κατάστασην. Η ωριάια απόσδοσίς της εις καλήν εσοδείαν υπερβαίνει τας χιλίας πετνακοσίας οκάδες σίτου, ουδεμίαν δε απώλειαν παρουσιάζει.
3.Ο ελκυστήρ Χάνουμακ δυνάμεως 50 HP είναι πετρελαιοκίνητος, προπολεμικής κατασκευής, με σιδηρούς τροχούς, υπέστην γενική επισκευή κατά το έτος 1954.Ούτως υφιστάμενος κατ’ έτος τας απαραιτήτους επισκευάς εχρησιμοποιήθη κατά τα έτη 1955, 1956 δια την κίνησην αλωνιστικής μηχανής.
4.Πρώτη προσφορά δια μεν την αλωνιστικήν μηχανήν το ποσό των πεντήκοντα χιλιάδων δραχμών, δια δε τον ελκυστήρα «Χάνουμακ» το ποσό των δέκα πέντε χιλιάδων δραχμών….».
Ο Συνεταιρισμός στα νεώτερα χρόνια
Οι ανάγκες πλέον είναι διαφορετικές. Η τεχνολογική εξέλιξη αλλάζει τα δεδομένα στη γεωργία. Οι νέες αλωνιστικές μηχανές διευκολύνουν το έργο των γεωργών και ο Συνεταιρισμός καλείται να εξυπηρετήσει τις νέες απαιτήσεις.
Μελετώντας το βιβλίο των πρακτικών του Εποπτικού Συμβουλίου του Συνεταιρισμού, που ευτυχώς για εμάς έκανε πολλές μεικτές συνεδριάσεις με το διοικητικό συμβούλιο του Συνεταιρισμού και μπορούμε να αντλήσουμε τις πιο παλιές γραπτές πληροφορίες για το Συνεταιρισμό από το 1954 έως το 2000, διαπιστώνει κανείς τις αλλαγές που επήλθαν στη δράση του κυρίως. Αυτή αφορά πλέον στην εξυπηρέτηση των μελών σχετικά με την αγορά φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων, σπόρων, στην επιστροφή του ΦΠΑ στην ενημέρωσή τους για τα τυχόν αγροτικά προγράμματα που υπάρχουν και άλλα…
Όσο για το ανθρωπιστικό έργο του συνεχίζεται. Δίνεται βοήθεια για παράδειγμα στους νεοπρόσφυγες Ποντίους από την πρώην Σοβιετική Ένωση του χωριού, για αγορά καυσόξυλων, δίνονται χρήματα στην εκκλησία για τις ανάγκες της, στο δημοτικό σχολείο, στην ποδοσφαιρική ομάδα, στους πολιτιστικούς συλλόγους του χωριού και όπου αλλού κριθεί αναγκαίο.
Τα περιουσιακά του στοιχεία σήμερα είναι:
1.Δύο αποθήκες, η μία στον παλιό αλευρόμυλο που μετατράπηκε σε σούπερ μάρκετ από το 1980 και ενοικιάζεται από την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Ροδόπης και η δεύτερη, στην καινούρια αποθήκη που χτίστηκε επί προεδρίας του Παγκράτη Αβραμίδη, η οποία επίσης, σήμερα νοικιάζεται για διάφορες χρήσεις.
2.55 στρέμματα χωράφια που επίσης νοικιάζονται
3.Ένα οικόπεδο, που έγινε το 1978 επί προεδρίας του Παγκράτη Αβραμίδη και ανακαινίστηκε σε ηλεκτρονική, πρόσφατα, το 2002, επί προεδρίας Γιώργου Καμενίδη του Ιορδάνη.
Ο Συνεταιρισμός βάσει των γραπτών στοιχείων του βιβλίου πρακτικών του Εποπτικού Συμβουλίου, του πιο παλιού που έχουμε πλέον, μια και προπολεμικά και μέχρι το 1954 έχουμε μόνο προφορικές μαρτυρίες, διοικείται από πενταμελές διοικητικό συμβούλιο, το οποίο προκύπτει από εκλογές που γίνονται κάθε τρία χρόνια από τη Γενική Συνέλευση του Συνεταιρισμού και τριμελές Εποπτικό Συμβούλιο το οποίο εκλέγεται με τον ίδιο τρόπο. Το Διοικητικό Συμβούλιο αποτελείται από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο, τον ταμία, το γραμματέα και ένα μέλος.
Το Εποπτικό Συμβούλιο αποτελείται από τον προϊστάμενο, τον αναπληρωτή και ένα μέλος. Το Συμβούλιο αυτό έπαψε πλέον να υφίσταται από το 2000, οπότε σταματά και η εγγραφή πρακτικών στο αντίστοιχο βιβλίο.
Σύμφωνα με τα γραπτά στοιχεία που έχουμε, πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων του Συνεταιρισμού από το 1954 μέχρι σήμερα διετέλεσαν: Ευστάθιος Αφεντουλίδης, Συμεών Αφεντουλίδης, Παναγιώτης Νικολαΐδης, Χαράλαμπος Αφεντουλίδης, Αναστάσιος Αναστασιάδης, Ελευθέριος Σαλπιγγίδης, Σάββας Μαυρίδης, Δημήτριος Τσατλίδης, Γεώργιος Παπαγεωργίου, Θεοχάρης Αφεντουλίδης, Αγαθάγγελος Τσιτιρίδης, Βασίλειος Κακουλίδης, Ιωάννης Λαζαρίδης, Παγκράτης Αβραμίδης, Κυριάκος Σιδηρόπουλος, Αθανάσιος Ιορδανίδης, Νικόλαος Παπαδόπουλος, Αναστάσιος Σαλπιγγίδης, Σάββας Παπαδόπουλος, Γεώργιος Καμενίδης.
Προϊστάμενοι του Εποπτικού Συμβουλίου, κατά την ίδια περίοδο, διετέλεσαν:
Κωνσταντίνος Τσαλτίδης, Ιωάννης Σιδηρόπουλος, Λάζαρος Ελευθεριάδης, Ηρακλής Συμεωνίδης, Γεώργιος Καμενίδης Γεώργιος Κακουλίδης, Νικόλαος Τστιτιρίδης, Στέργιος Μαυρίδης, Πολύκαρπος Ελευθεριάδης, Κωνσταντίνος Μαυρίδης, Νικόλαος Ναβροζίδης, Δημήτριος Σωπιάδης, Θεόδωρος Αβραμίδης, Ιωσήφ Παρχαρίδης, Στέφανος Μαρσίδης, Παναγιώτης Κακουλίδης, Χαράλαμπος Κερκελίδης, Νικόλαος Λαζαρίδης».
Πηγή: "Η Πατρίδα" 14-07-2009