Η φετινή προσκυνηματική εκδρομή στην Παναγία Σουμελά του Πόντου, που διοργάνωσε ο Ιβάν Σαββίδης, πήρε επεισοδιακές διαστάσεις, την ώρα που Ερντογάν και Βαρθολομαίος κουβέντιαζαν τα μειονοτικά στην Πρίγκηπο.
Φέτος, η συγκυρία του εορτασμού της Παναγιάς των Ποντίων συνέπεσε με δύο ενδιαφέρουσες συγκυρίες. Η μία, ήταν η επίσκεψη του Ταγίπ Ερντογκάν στην Πρίγκηπο, η συνάντηση του, μεταξύ άλλων θρησκευτικών ηγετών, με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και η ξενάγηση του στο ξύλινο κτίριο του πατριαρχείου, για το οποίο η Τουρκία έχει καταδικαστεί από το ευρωπαϊκό δικαστήριο. Η άλλη, ήταν το σπάσιμο μετά από πολλά χρόνια του θερινού μορατόριουμ, που είχαν υπογράψει οι Παπούλιας – Gilmaz και οι υπερπτήσεις του τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών στο Αιγαίο, παραμονή της γιορτής, οι οποίες συνοδεύτηκαν από παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου. Υπό αυτές τις συνθήκες, τα όσα συνέβησαν κατά την επίσκεψη των προσκυνητών στο ιστορικό μοναστήρι, οι τουρκικές απαγορεύσεις για θρησκευτικές εκδηλώσεις και η συνακόλουθη αντίδραση των προσκυνητών κάθε άλλο παρά απρόβλεπτες και τυχαίες πρέπει να θεωρούνται και σίγουρα υπό τις συνθήκες αυτές αποκτούν άλλη διάσταση. Και προπαντός εκθέτουν για μια ακόμη φορά την ελληνική επίσημη ηγεσία, που μέσα σε όλο αυτό το παρασκήνιο εμφανίστηκε για μια ακόμη φορά από μακριά και στην …κοσμάρα της. Αλλά ας τα πάρουμε με τη σειρά.
Ανήμερα της γιορτής, περί τους 2000 ταξιδιώτες από την Ελλάδα και τη Ρωσία ταξίδεψαν με τέσσερα αεροσκάφη και δύο πλοία, με προορισμό την Τραπεζούντα. Όπως και τα προηγούμενα χρόνια την κινητοποίηση οργάνωσε και πλήρωσε με δικά του χρήματα ο γνωστός στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στα πράγματα του ποντιακού ελληνισμού, βουλευτής της Ρωσικής Δούμας, Ιβάν Σαββίδης. Ο ποντιακής καταγωγής επιχειρηματίας και συντονιστής του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού για τη Ρωσία και τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, που αποβιβάστηκε στο ίδιο αεροσκάφος με τους προσκυνητές από τη Θεσσαλονίκη, μετέφερε εικόνα της Παναγίας Σουμελά, με τις ευλογίες του αρχιεπισκόπου Ιερόθεου με αποστολή να την μεταφέρει στο προσκύνημα που γίνεται στο μοναστήρι του Πόντου. Μέχρι εδώ άψογα. Κατά την άφιξη, όμως, αρχίζουν τα …περίεργα!
Στο αεροδρόμιο της Τραπεζούντας εμφανίζονται μαζί με τον επιχειρηματία, τέσσερεις ιερείς της Ρωσικής εκκλησίας. Ο ποντιακής καταγωγής Αλέξανδρος Γρηγοριάδης και ο Δανιήλ του Ντονιέσκ, που κάνουν δηλώσεις στους δημοσιογράφους καταγγέλλοντας την εντολή που τους δόθηκε από τους υπαλλήλους του αεροδρομίου να αφαιρέσουν τα ιερατικά τους ρούχα και να ενδυθούν με πολιτικά. Μόνο που η τουρκική απαγόρευση όχι μόνο δεν είναι φετινή, αλλά διαχρονική. Κρατάει από της ίδρυσης του κοσμικού τουρκικού κράτους και μάλιστα δεν στρέφεται συγκεκριμένα κατά της ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά κατά όλων των δογμάτων. Σύμφωνα με την νομοθεσία της Τουρκίας, που παρά την εκλογική επικράτηση των ισλαμιστών παραμένει δομικά βαθιά Κεμαλική, ακόμη και σε μουσουλμάνους κατώτερους ιερείς απαγορεύεται η θρησκευτική περιβολή. Αντίθετα, επιτρέπεται για τους αρχηγούς των εκκλησιών. Τις δηλώσεις των ρώσων κληρικών σιγοντάρουν και ο Ιβάν Σαββίδης και ο νομάρχης Θεσσαλονίκης Παναγιώτης Ψωμιάδης, καταγγέλλοντας την τουρκική στάση και προβάλλοντας θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θρησκευτικού αποκλεισμού. Ας, πάμε πιο κάτω.
Ο Σαββίδης , ο Ψωμιάδης και ο Παπαθεμελής και ο μόνος εκπρόσωπος του ελληνικού κοινοβουλίου, ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Βασίλης Γερανίδης μαζί με τους ρώσους ιερείς συνοδεύουν την εικόνα στο προσκύνημα με τα λεωφορεία, μέχρι το Όρος Μελά. Στο χώρο αναψυχής κάτω από το μοναστήρι, την εκθέτουν σε λαϊκό προσκύνημα. Ο μουσουλμάνος λυράρης δίνει τον τόνο και οι προσκυνητές πόντιοι, έλληνες και τούρκοι, στήνουν χορό.
Τρία χιλιόμετρα πιο πάνω στην είσοδο του μοναστηριού υπάρχει ένα εντελώς διαφορετικό σκηνικό. Ο αρχιμανδρίτης Βησσαρίων, απεσταλμένος του πατριαρχείου, μαζί με στελέχη της Παμποντιακής Ομοσπονδίας, αναμένει τους προσκυνητές χωρίς τυμπανοκρουσίες. Η παρουσία του αρχιμανδρίτη υπαγορεύεται από δύο λόγους. Ο πρώτος είναι να επιβάλλει την κανονικότητα του προσκυνήματος στα εδάφη που αποτελούν άμεση επικράτεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Πέρυσι, η προσευχή διαβάστηκε στη ρωσική γλώσσα, απουσία ιερωμένου του Φαναρίου, δημιουργώντας μείζον εκκλησιαστικό πρόβλημα. Μάλιστα για να δικαιολογήσουν τη στάση τους οι ρώσοι ισχυρίστηκαν ψευδώς, ότι είχαν την «πατριαρχική ευλογία». Η δεύτερη αποστολή του Βησσαρίωνα είναι να φροντίσει να προλάβει τις όποιες ακρότητες, καθώς η ισορροπία των σχέσεων εκκλησίας – τουρκικού κράτους στην Πρίγκηπο, ενόσω μάλιστα βρίσκεται σε εξέλιξη η συνάντηση Ερντογκάν – Πατριάρχη, βρίσκεται σε τεντωμένο σκοινί.
Ο νεαρός ιερέας άρπαξε περίπου από τα… μούσια τους Ρώσους κληρικούς, που ως τότε ήταν οι «μαέστροι» της κινητοποίησης και τους επιβλήθηκε με τη μία, ξεκαθαρίζοντας τους πως η καθιερωμένη ευχή θα ψαλλεί στα ελληνικά. Βλέποντας την αποφασιστικότητα του, οι ρώσοι το έπαιξαν περίπου …χαζοί, ψελλίζοντας ότι «βρίσκονται εκεί ως απλοί προσκυνητές». Ο Βησσαρίων ενδύθηκε τα άμφια και άρχισε την προσευχή, που την πήγε ως εκεί που τον έπαιρνε. Δηλαδή, μέχρι και του σημείου, που μπήκε στο παιχνίδι σαν οδοστρωτήρας η ξανθιά διευθύντρια του μοναστηριού – μουσείου η Νιλχάν Γιλμαζέρ και άρχισε να μαζεύει τα κεριά και τα σπαρματσέτα…
Η Τουρκάλα και ο Ψωμιάδης
Η πληθωρική … ξανθιά υπάλληλος του τουρκικού υπουργείου πολιτισμού, που θύμιζε λιγάκι στην παρακμή της την περίφημη ηθοποιό …Τουρκάν Σοράι, από πριν ήταν στημένη μπροστά στην είσοδο και έκανε ανεβασμένη πάνω σε έναν ψηλό βράχο, παρουσιάζοντας το «μουσείο» στους επισκέπτες. Προφανώς, θα ήθελε να δείξει το μπόι της και προς τον Βησσαρίωνα, που περίμενε τους προσκυνητές να ανέβουν στο βουνό. Όταν ανέβηκε ο Σαββίδης, μαζί με τους Ψωμιάδη, Παπαθεμελή, άρχισαν τα …όργανα. Με την έναρξη της προσευχής δημιουργήθηκε το αδιαχώρητο στο βράχο με τον Βησσαρίωνα να ψάλλει και την διευθύντρια του μουσείου να τον καλεί να σταματήσει. Επικαλέστηκε την τουρκική νομοθεσία για την απαγόρευση της λιτανείας, άρπαξε ένα μάτσο κεριά για να τα σβήσει και όταν είδε το πλήθος να εξαγριώνεται άρχισε να επικαλείται την στατικότητα του βράχου κάτω από τον οποίο γινόταν η προσευχή. «εμείς τα χτίσαμε, ας πέσουν στα κεφάλια μας, φώναξε ένας αγανακτισμένος Πόντιος. Αυτό ήταν. Το πλήθος φορτίστηκε. Η τουρκάλα άρχισε ένα λογίδριο μπροστά στις κάμερες, απευθυνόμενη προς τον Ψωμιάδη, ο οποίος την άκουγε κάπως…βαριά. Υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσε να της τραγουδήσει …Ξανθόπουλο. Δεν το έκανε όμως και την άφησε να φωνασκεί ακατάσχετα περιμένοντας την να τελειώσει για να της πει ότι δεν καταλαβαίνει …Χριστό και προτρέποντας την να τα ξαναπεί και στα Ποντιακά. Και από εκεί και ύστερα χάθηκε η μπάλα. Ο Βησσαρίων έκανε πίσω και το πλήθος άρχισε να τραγουδά το «Τη Υπερμάχω», τροπάριο που παραπέμπει ευθέως στις παραμονές της Άλωσης της Πόλης. Ακολούθησε και ο εθνικός ύμνος, μπροστά σε δεκάδες κάμερες, με τον Ψωμιάδη, να δίνει τον τόνο. Ο …αθεόφοβος δε δίστασε να αρπάξει και να σηκώσει ψηλά τα χέρια του Παπαθεμελή (άντε μέχρι εδώ) αλλά και του Ιβάν… που ο άνθρωπος γνωρίζει μόνο ρωσικά και ποντιακά…
Ευτυχώς, το θέμα δεν προχώρησε παραπέρα. Η τουρκική πλευρά αφού έστρωσε τη φάκα με το τυρί αποτραβήχτηκε και άφησε τους ποντίους «χαλασμένους» με την πικρή γεύση της διακοπής της προσκυνηματικής τελετής. Το βράδυ, οι τουρκικοί δορυφόροι έδιναν εικόνα για τα τεκταινόμενα στο βουνό, πριν καν επιστρέψουν οι προσκυνητές στις πατρίδες τους, ξυπνώντας από τον …μακάριο ύπνο της, την ελληνική κυβέρνηση. Πλέον στην εγχώρια κοινή γνώμη διακινήθηκε ευρέως η τουρκική πρόκληση και έγινε προσπάθεια να υποβαθμιστεί η δική μας εξίσου προκλητική απάντηση.
Από τον πανσλαβισμό στον νεορωσικό εκκλησιαστικό επεκτατισμό
Η αναγέννηση του ρωσικής εκκλησίας και η διεκδίκηση ρόλου στα εδάφη που κάποτε αποτελούσαν την γεωγραφική εστία του λεγόμενου Ανατολικού Ζητήματος, έχουν ιστορικό προηγούμενο και για αυτό κάποτε είναι χρήσιμο να διδασκόμαστε από την ιστορία. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καιναρτζή (1774) η τσαρική Ρωσία απέκτησε δικαιώματα επί των χριστιανικών πληθυσμών της πάλαι ποτέ κραταιής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα φρούρια του Ευξείνου Πόντου (Γενικαλέ, Κερτς, Αζοφ κ.α.) αποδόθηκαν στη Ρωσία, ενώ αυτονομήθηκαν οι παραδουνάβιες ηγεμονίες. Η ανάμιξη της Ρωσίας στα εσωτερικά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ενισχύθηκε και η Ρωσία δεν έπαψε έκτοτε να παρουσιάζει τον εαυτό της, όχι μόνο ως το θεματοφύλακα της αυτονομίας των τότε παραδουνάβιων ηγεμονιών, αλλά ευρύτερα ως υπερασπιστή της θρησκευτικής ελευθερίας όλων των χριστιανικών πληθυσμών των Βαλκανίων. Μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο (1854-56) και την ήττα της τσαρικής Ρωσίας, από συνασπισμένες δυνάμεις Αγγλίας, Γαλλίας και Τουρκίας, η ρωσική πολιτική άλλαξε ρότα υιοθετώντας το ιδεολόγημα του πανσλαβισμού, που καλλιεργούνταν ήδη ως όραμα, από ρώσους διανοούμενους ακόμη από τα τέλη του 18ου αι. Στο εξής, το ενδιαφέρον της στράφηκε από την προσπάθεια υπεράσπισης όλων των ορθοδόξων πληθυσμών της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην υπεράσπιση της ανεξαρτησίας των σλαβικών λαών, πράγμα που κατέστη απολύτως σαφές και με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878). Ο υπαρκτός σοσιαλισμός «πάγωσε» την δυνατότητα της ρωσικής εκκλησίας να επεμβαίνει και να ρυθμίζει τα πράγματα στην Ανατολική Ευρώπη. Μετά την κατάρρευση του(1990) και πάλι η ρωσική εκκλησία εξακολουθεί να αποτελεί σταθερό πυλώνα της εξωτερικής (και εσωτερικής) ρωσικής πολιτικής και των επιδιώξεων της, φτάνοντας τελευταία να διεκδικήσει εμμέσως μεν, αλλά σαφώς όπως δείχνουν και οι πρόσφατες αμφίσημες δηλώσεις του πατριάρχη Κυρίλλου και την πρωτοκαθεδρία της ποίμανσης των χριστιανικών πληθυσμών (τα πρεσβεία). Στο σκηνικό αυτό, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, παρά το γεγονός ότι έχει οικοδομήσει μέσα στον 20αι. στέρεες σχέσεις με τη Δύση και τις εκκλησίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, συχνά – πυκνά δέχεται τις οχλήσεις και τις εκκλησιαστικές παρεμβάσεις των ρώσων ακόμη και μέσα στην επικράτεια του, προσπαθώντας να μετριάσει την ορμή τους. Συνεπώς, κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι το ενδιαφέρον των ρώσων για τα τεκταινόμενα στον Πόντο, η έντονη παρουσία ρώσων ιερέων τα τελευταία χρόνια στο προσκύνημα στην Παναγία Σουμελά. Ούτε και άστοχος συμβολισμός, όπως φάνηκε αρχικά, η παρουσία ενός ρώσου προσκυνητή με το πηλίκιο και τα διακριτικά ρώσου αστυνομικού στην προσκυνηματική εκδρομή, που έκαναν άλλον ενθουσιώδη προσκυνητή να αναφωνήσει : «Μη σταματάτε την προσευχή, εδώ είναι ρωσική ομοσπονδία»!
Τα μαθαίνουμε …τελευταίοι
Ένα άκρως ενδιαφέρον σκηνικό διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια, στις παρυφές του καταπράσινου Όρους Μελά, στην Τραπεζούντα του Πόντου, κατά τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου με φόντο το ιστορικό μοναστήρι (μουσείο πλέον) της Παναγίας Σουμελά. Το μίγμα στις απόκρημνες πλαγιές του Πόντου, διαθέτει απ’ όλα: Έλληνες, Ρώσους και Τούρκους προσκυνητές, ορθόδοξους, ελληνορθόδοξους, τουρκορθόδοξους, μουσουλμάνους και κρυπτοχριστιανούς, οργανωμένους ποντιακούς συλλόγους και απλούς προσκυνητές και ενίοτε προβοκάτορες, ακόμη και πράκτορες των ξένων δυνάμεων. Η παρουσία όλων αυτών και ο ρόλος που διαδραματίζουν είναι κατά περίπτωση υπαγορευμένος από τις προσωπικές, τις εθνικές, ή τις πολιτικές τους επιδιώξεις. Θα περίμενε λοιπόν κανείς από κάθε σοβαρό κράτος, που οι υπήκοοι του με τον ένα, ή τον άλλο τρόπο συνδιαμορφώνουν αυτό το εκρηκτικό σκηνικό να έχει μια εκ των προτέρων αντίληψη, να η τουλάχιστον να μην πιάνεται εξ απήνης με την πρώτη «στραβή». Απουσιάζει οποιαδήποτε σοβαρή αξιολόγηση των τεκταινομένων στον Πόντο, οποιοδήποτε ίχνος σοβαρής στάσης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής απέναντι στον αναγεννημένο ρωσορθόδοξο επεκτατισμό, στα παιχνίδια επιρροής και εξουσίας, αλλά και απέναντι στο κοσμικό τουρκικό κράτος και την προσέγγιση του σε ζητήματα πεποιθήσεων. Η Ελλάδα ούτε γνώμη έχει, ούτε θέλει να ξέρει. Απλώς, ως απατημένη συμβία τα μαθαίνει πάντοτε από τρίτους και τελευταία…Από τον Ερντογάν, τον Πούτιν, τον Κύριλλο, τον Πατριάρχη, ή από τους ακραίους του ποντιακού χώρου, αυτό είναι περίπου …ρουλέτα.
Κραυγαλέο παράδειγμα, η πρόσφατη ένταση που σημειώθηκε έξω από το μοναστήρι της Σουμελά και που εάν δεν ήταν η εξόφθαλμη τουρκική πρόκληση να μην επιτραπεί η καθιερωμένη τα τελευταία χρόνια για τους ορθοδόξους προσκυνητές θρησκευτική εκδήλωση, ποιος ξέρει τι διαστάσεις θα μπορούσε να πάρει το θέμα σε βάρος της χώρας μας. Καλώς, ή κακώς επισυνέβη η ακραία αντίδραση των προσκυνητών στην ακραία απαγόρευση, αλλά χωρίς καν να ψυλλιαστεί το ΥΠΕΞ ότι θα ήταν σφόδρα πιθανόν να εκδηλωθεί. Και πάντως δεν είχε ιδέα, μέχρι που τα τουρκικά κανάλια έδωσαν δορυφορική εικόνα στην Ελλάδα. Ευτυχώς, για μια ακόμη φορά μας «έσωσε» το τουρκικό κοσμικό κράτος, που εμφανίστηκε στο πρόσωπο της προκλητικής ξανθιάς διευθύντριας του μουσείου.
Η μόνη ελληνική παρουσία στο Όρος Μελά περιορίζεται στις ετήσιες προσκυνηματικές εκδρομές των οργανωμένων ποντιακών συλλόγων, που με τους καυγάδες που έχουν ξεσπάσει στα εσωτερικά τους, δεν αποκλείεται να τα κάνουν ανά πάσα στιγμή μπάχαλο στο λεπτό, ακόμη και …σε ξένο αχυρώνα!
Πηγή: Εφημερίδα "Το Ποντίκι" 21-08-2009