«Μνημεία Λόγου» ή περιουσιακά στοιχεία τα ποντιακά παραδοσιακά τραγούδια;»

της Μυροφόρας Ε. Ευσταθιάδου

Η εξέλιξη σε κάθε μορφή ζωής σήμερα επιτάσσει την τροποποίηση συμπεριφορών, νομικών πλαισίων, ηθών, ακόμη και της ίδιας της «ηθικής». Σε μια εποχή, όπου «κεφάλαιο» θεωρείται η πρωτοτυπία, ακυρώνεται η επαναλαμβανόμενη κανονικότητα των μορφών της παραδοσιακής ζωής. Την κοινωνικοποίηση μέσα σε μια παραδοσιακή κοινωνία διαδέχθηκε η εξατομίκευση των παραδοσιακών στοιχείων, σε τέτοιο βαθμό, που αυτά να θεωρούνται πνευματική ιδιοκτησία...

Στη μέση ο νεαρός τότε λυράρης και τραγουδιστής Σταύρης Πετρίδης. Στα δεξιά ο Νάνον τη Μοσκώφ και από πίσω του ο Λάμπον ο Στεφανίδης. Στα αριστερά ο Παύλον ο Στεφανίδης και από πίσω του ο Τριαντάφυλλον ο Παπαδόπουλον.

Η τροποποίηση του Νόμου Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Ν.2121/1993) αποκάλυψε την προϋπάρχουσα βίαιη καταπάτηση άγραφων νόμων πολλών χιλιετιών. Ναι, επιβάλλεται η προστασία ενός πρωτότυπου δημιουργήματος λόγου, ενός έργου ζωγραφικής, μιας λιθογραφίας, μιας πρωτότυπης μουσικής, καθώς ορίζει ο σχετικός νόμος, σε ότι όμως αφορά την παραδοσιακή μουσική, υπάρχει μια (εσκεμμένη;) ασάφεια. Προστατεύονται, όμως και οι μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης αλλά η προστασία αυτή δεν ισχύει για τις εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης. Με άλλα λόγια, μπορεί να κατοχυρώσει κάποιος στο όνομά του ένα παραδοσιακό τραγούδι ή χορό, αλλά δε θα ζητηθούν από το συγκεκριμένο τραγούδι δικαιώματα σε ένα παραδοσιακό γλέντι. Στην πράξη, όμως, ισχύει το αντίθετο με τελευταίο παράδειγμα τη δίκη της 8ης Δεκεμβρίου, όπου ο Γ. Στεφανίδης αντιμετωπίζει την Α.Ε.Π.Ι. γιατί τραγούδησε, ανάμεσα στα άλλα το «Αητέντ΄ς επαραπέτανεν», το οποίο είναι κατοχυρωμένο σε επώνυμο δημιουργό της εν λόγω εταιρίας!!!

Πρακτικά το παραπάνω γεγονός μας οδηγεί και σε ένα ακόμη αδιέξοδο. Δε μπορεί ο σημερινός Πόντιος λυράρης και τραγουδιστής να ασχολείται πια με την Ποντιακή Παράδοση. Όχι μόνο δε μπορεί να αποδίδει παραδοσιακά τραγούδια στους δημόσιους χώρους διασκέδασης, αλλά – το σοβαρότερο όλων – δε μπορεί να τραγουδήσει την «Παράδοση» σε cd. Μην κατηγορούμε, λοιπόν, τους Πόντιους καλλιτέχνες που στα cd τους δεν προτιμούν τα παραδοσιακά τραγούδια, δεν έχουν πια το δικαίωμα να προτιμούν! Προσπαθούν να «κλίνουν» προς την παράδοση, μετατρέποντας την παραδοσιακή μουσική, κάνοντας σύνθεση γνωστών στίχων αλλάζοντας το πρώτο ή το δεύτερο ημίστιχο, μεταφράζοντας στην ποντιακή από τη νεοελληνική και τελικά δημιουργώντας νεοπαραδοσιακά ποντιακά τραγούδια!!

Γώγος Πετρίδης

Ο Νόμος Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας είναι σαφής, αυστηρός, «σοφός». Κατοχυρώνει κάθε πτυχή κλοπής, σε κάθε καφενείο και εμπορικό μαγαζί είτε αυτό βρίσκεται στο Κολωνάκι είτε στο Νευροκόπι Δράμας. Απαγορεύει σε σχετικά άρθρα τη μεταβίβαση εν ζωή των δικαιωμάτων, καθώς και την παραίτηση από αυτά!!!

Πέρα από το περιουσιακό δικαίωμα που απόκτα ο δημιουργός του κάθε «πρωτότυπου» τραγουδιού, υπάρχει και το Ηθικό Δικαίωμα, που απαγορεύει, ανάμεσα στα άλλα, την περικοπή ή την παραμόρφωση του τραγουδιού αυτού. Αναρωτιέται κανείς ποιός τελικά θα προστατέψει την Ποντιακή Παράδοση και την Ελληνική Παράδοση εν γένει… Ποιός έχει το «ηθικό δικαίωμα» χάρη κάποιων ποσοστών να οικειοποιείται μια Παράδοση χιλιάδων ετών. Ποιός, στους καιρούς που ζούμε θα κάνει τον συνήγορο της Παράδοσης, ερχόμενος σε αντίθεση με τα λεγόμενα «ιερά τέρατά» της. Η δυναμική της Παράδοσης μπορεί άραγε να περιοριστεί σε ΕΝΑΝ εκτελεστή; Η ζύμωση τόσων γενεών μπορεί να εξαργυρωθεί; Κι ας μην σπεύσει κανείς να σκεφτεί τις διάφορες παραλλαγές κάποιου παραδοσιακού τραγουδιού, γιατί εκεί ακριβώς έγκειται και η ουσία της παραδοσιακής καταγραφής. Δε νοείται Παράδοση χωρίς παραλλαγές. Διαφορετικά, θα ήταν ατομική δημιουργία. Η γοητεία της λαογραφικής έρευνας, όπως επανειλημμένα σημειώνει ο Καθηγητής Λαογραφίας κ.Μ.Μερακλής, βρίσκεται στο παιχνίδι μεταξύ του καθολικού με το μερικό, του ανώνυμου με το επώνυμο, του γενικού με το ατομικό και γενικότερα όλων των παραλλαγών ενός εθίμου, ενός χορού, ενός τραγουδιού.

Χριστόφορος Χριστοφορίδης

Σε ότι αφορά το στίχο των ποντιακών παραδοσιακών τραγουδιών, εύκολα μπορεί να αποδειχθεί ότι προϋπήρχε των «νόμιμων ιδιοκτητών» του. Εκτός από πολλές γραπτές μαρτυρίες στον Πόντο πριν τον ξεριζωμό, υπάρχει καταγεγραμμένος στο περιοδικό σύγγραμμα «Αρχείον Πόντου» από το 1928, όλος ο εθνικός πλούτος των Ελλήνων του Πόντου. Παραδοσιακά τραγούδια έχουν δημοσιευτεί και στο περιοδικό «Ποντιακή Εστία» αλλά και στο βιβλίο του Στάθη Ευσταθιάδη «Τα Τραγούδια του Ποντιακού Λαού», Πολύτιμο Κεφάλαιο της Λαογραφίας μας. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε και το μουσικό αρχείο του τελευταίου από καταγραφές Ποντίων πρώτης γενιάς, αποδεικνύουμε περίτρανα ότι η Ποντιακή Παράδοση δεν είναι έντεχνη δημιουργία των τελευταίων σαράντα ετών, αλλά παρούσα ανά τους αιώνες ως δημιούργημα του ανώνυμου λαϊκού ποιητή.

Χρήστος Αϊβαζίδης

Η λύση, μάλλον, δεν είναι να αναγκαζόμαστε να αποδεικνύουμε τα αυτονόητα. Δεν πρέπει η Παράδοση να σέρνεται στις δικαστικές αίθουσες και να απολογείται γιατί δεν έχει επώνυμο δημιουργό. Σεβαστός ο Νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά σεβαστότερη η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Οι Νόμοι δημιουργούνται για να διαφυλάσσουν κάποια δικαιώματα. Όταν, όμως, παλλαϊκό αίτημα (όχι μόνο των Ποντίων) είναι να εξαιρεθούν τα παραδοσιακά τραγούδια από το Νόμο αυτό, ο Νόμος επιβάλλεται να αλλάξει. Οι νόμοι ακολουθούν τη ζωή κι όχι η ζωή τους νόμους. Δημιουργούνται σύμφωνα με τις κοινωνικές επιταγές και τις ανάγκες κάθε εποχής. Στην εποχή μας, που το ζήτημα της πολιτιστικής ταυτότητας απασχολεί ολοένα και περισσότερο κάθε σκεπτόμενο άτομο, τα παραδοσιακά τραγούδια πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «μνημεία λόγου» και όχι σαν «οικόπεδα» μερικών.

Παύλος Στεφανίδης

Δεχόμαστε ότι υπήρξε εποχή που δεν υπήρχαν εκτελεστικά δικαιώματα και ο εκάστοτε καλλιτέχνης έπρεπε με κάποιο τρόπο να αμοιφθεί. Δεχόμαστε, επίσης, ότι στην Α.Ε.Π.Ι. δε γνωρίζουν τι είναι παραδοσιακό και τι όχι. Όπως, όμως, δε δικαιολογείται η άγνοια του νόμου, έτσι δε μπορεί, πια, να δικαιολογηθεί η άγνοια και η αγνόηση της Παράδοσής μας. Εκτός των άλλων, ακυρώνονται έτσι και οι ίδιοι οι λαογράφοι, ως «πλαστογράφοι», αφού τόσα χρόνια δεν κατέγραφαν εκφάνσεις της παραδοσιακής ζωής, αλλά επώνυμες δημιουργίες... Είναι δύσκολος ο απεγκλωβισμός των παραδοσιακών τραγουδιών και ακόμη δυσκολότερο να αποποιείσαι εύκολες οικονομικές απολαβές. Η Ιστορία, όμως, καταγράφει, κρίνει και κατακρίνει συμπεριφορές και ανθρώπους. Κατατάσσει σε διαφορετικές κατηγορίες τους σφετεριστές από αυτούς που διέσωσαν την Παράδοση, κι ας λειτουργεί η Α.Ε.Π.Ι. αντίστροφα. Ακόμη βαρύνουσας σημασίας είναι η κρίση της συνείδησης του λαού. Ο λαός, ακόμη κι όταν υπήρχε νομοθετικό πλαίσιο ή δε συμφωνούσε με κάποιο νόμο είχε δικά του μέτρα και σταθμά. Είχε το εθιμικό δίκαιο το οποίο σεβόταν και εφάρμοζε σαν κάτι ανώτερο. Η ίδια η δυναμική της Παράδοσης έχει μηχανισμούς να επιβιώσει και θα επιβιώσει.


Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ποντιακή Γνώμη - Τεύχος Νοεμβρίου