 |
| Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας - Σχολείο το 1682, πλήρες Γυμνάσιο το 1864 |
της Μαριέτας Κοντογιαννίδου
Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας αποτέλεσε για περίπου 250 χρόνια το φυτώριο που ανέδειξε διαπρεπείς επιστήμονες, δικηγόρους, γιατρούς, εμπόρους, κληρικούς, δασκάλους, που βοήθησαν τον ελληνισμό. Μέσα εκεί σφυρηλατήθηκε ο χαρακτήρας των παιδιών των Ποντίων, απέκτησαν γνώσεις και έγιναν οι ταγοί του ποντιακού ελληνισμού.
Ως προγραμματισμένη εκπαίδευση, η παιδεία στον Πόντο άρχισε το 1682, όταν ιδρύθηκε το Φροντιστήριο από τον Σεβαστό Κυμινίτη. Από την εποχή αυτή παρατηρείται συνεχής λειτουργία σχολείων στην πρωτεύουσα του Πόντου και από το 1722 στην κυριότερη πόλη της Χαλδίας, την Αργυρούπολη (Γκιουμουσχανέ για τους Τούρκους).
Κέντρα παιδείας και γραμμάτων εξακολουθούσαν να είναι και τα τρία μεγάλα Μοναστήρια στην περιοχή της Τραπεζούντας -της Παναγίας Σουμελά, του Ιωάννου Προδρόμου Βαζελώνος και του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα- και η Μονή Χουτουρά στη Χαλδία.
Από τους συνολικά 20 συγγραφείς χειρογράφων στην περίοδο 1650-1700, οι 15 ήταν μοναχοί κι αυτό δείχνει τη μεγάλη συμβολή στα γράμματα του κλήρου. Η έδρα εξ άλλου του σχολείου του Κυμινίτη, του Φροντιστηρίου, ήταν το Μετόχι της Μονής Περιστερεώτα στην Τραπεζούντα.
Αλλαγή στην παιδεία παρατηρείται κατά το 18ο αιώνα. Έτσι, κατά την περίοδο 1700-1820, σε σύνολο 60 συγγραφέων μόνο οι 29 ήταν μοναχοί, αριθμοί που δείχνουν τη σταδιακή –όπως και στα άλλα μέρη του ελληνικού παραδοσιακού χώρου - απομάκρυνση από τον έλεγχο των μονών και της Εκκλησίας. Ανάμεσα στους μοναχούς λογίους της περιόδου αυτής ήταν ο Παναγιώτης ο Σινωπεύς, ο Λάζαρος Σκρίβας, ο Γεώργιος Υπομενάς, ο Ελευθέριος ο ποιητής, ο Ιωάννης Οικονόμος, ο Δαμιανός Παρασκευάς, ο Ηλίας Κονδύλης και ο Σάββας Τριανταφυλλίδης με εκπληκτικό συγγραφικό έργο.
Ο φάρος της ελληνικής παιδείας στον Πόντο
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι εκτός από το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης λειτουργούσε η Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων, που ίδρυσε ο επίσκοπος Χαλδίας Ιγνάτιος Σκρίβας. Ίδρυσε επίσης τη Σχολή Μουσικής και την Ελληνική Σχολή (1730-1810), που τα διαδέχτηκε μετά το Κοινόν Σχολείον Ελληνικών Μαθημάτων και Μουσικής (1810-1840).
Στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντος πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες διευθυντές όπως οι Αντώνιος Καμπούρογλου (1842), Περικλής Τριανταφυλλίδης (1844, 1850, 1859, 1862), Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος (1844-49), Ηλίας Κωνσταντινίδης (1856-1859), Γεώργιος Παπαδόπουλος (1862-1872).
Ως το 1843 είχε μόνο δύο τάξεις της μέσης παιδείας, το 1864 όμως ήταν πλήρες με έξι τάξεις. Το 1861 είχε 152 μαθητές και το 1866 αυτοί αυξήθηκαν στους 200.
Το 1845 εγκαινιάστηκε το νέο σχολικό κτίριο του Φροντιστηρίου, που ως τότε στεγαζόταν στο μετόχι της Μονής Περιστερεώτα. Πολλοί από τους δασκάλους του ήταν παλιοί μαθητές που πήγαιναν για ανώτατες σπουδές στην Αθήνα (τότε λειτουργούσε το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο) και τη Γερμανία.
Από άποψη παιδαγωγικής, ο Πόντος εφάρμοσε πριν από την Αθήνα τις νέες παιδαγωγικές θεωρίες που έφερε το 1852 από τη Γερμανία ο υπότροφος Κ. Ξανθόπουλος. Εκτός από το Φροντιστήριο, ιδρύθηκε στην Τραπεζούντα και Παρθεναγωγείο, με πρώτη διευθύντρια το 1846 τη Μαριγώ Καρυοφύλλη.
Από το 1873 έως και το 1875 λειτούργησε και ιερατική σχολή. Γύρω στο 1860 στον Πόντο υπήρχαν περισσότερα από 100 σχολεία στοιχειώδους εκπαιδεύσεως και 15 «ελληνικά σχολεία». Το σύνολο των μαθητών στην Τραπεζούντα το 1861 ήταν 573 αγόρια και 84 κορίτσια, ενώ το 1867 ανέρχονταν αγόρια και κορίτσια σε 700.