Πολυθεματική Έκθεσητου Καθηγητή Νέας Ελληνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Κωνσταντίνου Φωτιάδη
Η λέξη «Γενοκτονία» στις μέρες μας συνειρμικά επικεντρώνει τη σκέψη μας στα δύο τραγικά γεγονότα του αιώνα μας, τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 από τους Νεότουρκους και τη Γενοκτονία των Εβραίων και των σλαβικών λαών το 1940-44 από τους Γερμανούς. Στον αιώνα μας διαπράχθηκαν εγκλήματα Γενοκτονίας εις βάρος και άλλων λαών, που συνειδητά η Νέα Τάξη πραγμάτων προσπάθησε και προσπαθεί να υποβαθμίσει.
Ένας από αυτούς τους λαούς, που έχει υποστεί όλες τις μορφές και τις μεθόδους Γενοκτονίας και συγκεκριμένα από το ίδιο στρατοκρατικό καθεστώς που είναι υπεύθυνο για το ολοκαύτωμα του αρμενικού λαού, τον αφανισμό της κουρδικής εθνότητας και τη διχοτόμηση της Κύπρου, είναι και ο ελληνισμός του Πόντου.
Ο ποντιακός ελληνισμός δοκίμασε όλες τις κατηγορίες, όπως αυτές αναφέρονται στη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών ως πράξεις Γενοκτονίας.
Η Ολομέλεια της Βουλής των Ελλήνων, με απαράδεκτη ηθικά καθυστέρηση εβδομήντα χρόνων, αποφάσισε ομόφωνα στις 24 Φεβρουαρίου 1994 την αναγνώριση της 19ης Μαΐου ως ημέρας μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου από τους Νεότουρκους και τους Κεμαλικούς για τα εγκλήματα που διέπραξαν την περίοδο 1916-1923.
Στις 20 Μαΐου 1996, μετά το υπ. αριθ. 124/10-5-1996 έγγραφο του Κέντρου Ποντιακών Μελετών, ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κ. Απόστολος Κακλαμάνης μου ανέθεσε, ως Καθηγητή τότε του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τη συγκέντρωση, αξιοποίηση, συγγραφή και επιμέλεια της έκδοσης ενός τόμου που θα τεκμηρίωνε την αναγνώριση της Γενοκτονίας και παραρτημάτων, στα οποία θα περιλαμβάνονταν περίπου 9.000 έγγραφα που αναφέρονταν στο ολοκαύτωμα του ποντιακού ελληνισμού. Μέλος τότε του ΚΕ.ΠΟ.ΜΕ και σημερινός Πρόεδρος του, αποδέχτηκα την τιμητική πρόταση, ωστόσο αρνήθηκα οποιαδήποτε οικονομική ανταμοιβή σπατάλησης του δημοσίου χρήματος, με πρόσχημα τόσο την προώθηση της γενοκτονίας όσο και την αποκατάσταση των προσφύγων, φαινόμενα που δεν τιμούν τη χώρα, το δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο.
Το Μάιο του 1999 ολοκληρώθηκε το έργο το οποίο αποτελείται από δεκατέσσερτς (14) τόμους. Οι τρεις πρώτοι τόμοι αναφέρονται στην τεκμηρίωση του εγκλήματος της Γενοκτονίας. Η σοβαρότητα του θέματος, η αντικειμενική ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης και των ειδικών αλλά και οι αναμενόμενες μελλοντικές αντιρρήσεις των Τούρκων με οδήγησαν στην απόφαση να προσθέσω πριν το κεφάλαιο της Γενοκτονίας ένα συνοπτικό κεφάλαιο της Γενικής Ιστορίας των Ελλήνων του Πόντου και ένα εξειδικευμένο, στο οποίο να παρουσιάζεται η εθνολογική σύνθεση των κατοίκων του Πόντου στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η Επιστημονική Επιτροπή που όρισε η Βουλή των Ελλήνων ενέκρινε το έργο με πολύ κολακευτικά λόγια. Τον Οκτώβριο του 1999, μετά την άρνηση της Βουλής να εκδώσει το έργο επειδή, πιστεύω, το θεώρησε ως εμπόδιο στην ελληνο-τουρκική επαναπροσέγγιση, αποφάσισα να το εκδώσω μόνος μου με προεγγραφές συνδρομητών.
Η θετική αποδοχή του 14ου έργου, ιδιαίτερα από ειδικούς επιστήμονες ξένων πανεπιστημίων με οδήγησε στην απόφαση να το επανεκδώσω σε 500 σειρές τις οποίες προσέφερα στο Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού (Σ.Α,Ε) εντελώς δωρεάν για να τις παραδώσουν σε όλες τις εθνικές βιβλιοθήκες των κρατών του πλανήτη μας αλλά και σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου που διαθέτουν τμήματα Ελληνικών Σπουδών. Ένα μέρος από το κόστος της εκδοτικής δαπάνης καλύφτηκε από τις χορηγίες της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, των Δήμων Αχαρνών και Συκεών, του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού, των Λιγνιτωρυχείων Αχλάδας Φλώρινας, των Αγροτικών Συνεταιρισμών Καβάλας αλλά και των φίλων μου Χρήστου Αντωνιάδη, Παναγιώτη Σελβιαρίδη, Γεωργίου Ποζίδη και του βουλευτή Αλέκου Αθανασιάδη.
Με καθυστέρηση τεσσάρων χρόνων κατόρθωσα να ολοκληρώσω την έκδοση. Τον Ιούνιο του 2003 στη συνάντηση με τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων κ. Απόστολο Κακλαμάνη συμφωνήσαμε να εκδοθεί από τη Βουλή ένας συνοπτικός τόμος, ο οποίος θα μεταφραζόταν και σε έξι γλώσσες, ώστε να μοιραστεί σε όλους τους πολιτικούς, διπλωματικούς, πανεπιστημιακούς και ερευνητικούς κύκλους. Ο τόμος αυτός ολοκληρώθηκε το Μάιο του 2004 στα ελληνικά και μεταφράστηκε στις έξι ξένες γλώσσες. Ωστόσο, για τους ίδιους λόγους που προαναφέρθηκαν, δεν ευοδώθηκε η ξενόγλωσση έκδοσή του από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. Οι εκπρόσωποι του Ελληνικού Κοινοβουλίου και ειδικά οι Πρόεδροι της Βουλής, μετά τον Απόστολο Κακλαμάνη, είναι ηθικά υπόλογοι απέναντι στην ιστορία, στους αδικοχαμένους νεκρούς αλλά και τον προσφυγικό ελληνισμό. Τις ημέρες της έκθεσης μαζί με το δεκατετράτομο έργο θα παρουσιαστεί και ο ειδικός αυτός τόμος της Βουλής των Ελλήνων.
Για την ολοκλήρωση του πολύτομου έργου καθοριστική είναι η συμβολή της συνεργάτιδάς μου, Δρ. Ιστορίας Ευαγγελίας Μπουμπουγιατζή. Από την πρώτη ημέρα της έρευνας εργάζεται μαζί μου γευόμενη τις χαρές και τις λύπες του δύσκολου έργου.
Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο ότι η Άγκυρα, πλαστογραφώντας την ιστορία όλα αυτά τα χρόνια, έδειχνε και δείχνει το αληθινό της πρόσωπο. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας στην ιστοσελίδα του στο Internet ένα από τα πρώτα θέματα που γνωστοποιεί παραπληροφορώντας προκλητικά όλο τον κόσμο είναι «η Γενοκτονία των Τούρκων από τους Ποντίους», όποιος περιφρονεί την ιστορία του αυτή τον εκδικείται, όπως συμβαίνει και με μας. Από θύματα γίναμε θύτες. Το ίδιο συμβαίνει και με την τραγική τύχη των Αρμενίων, για τους οποίους υπάρχει η ανάλογη ιστοσελίδα με τίτλο «Η αιματηρή αρμενική τρομοκρατία». Με τη διαφορά ότι οι Αρμένιοι χάρη στους αγώνες τους δικαιώνονται έστω και καθυστερημένα από διάφορα κράτη, με τελευταία τη Γαλλία, η οποία ομόφωνα αναγνώρισε τη Γενοκτονία των Αρμενίων, στις 18 Ιανουαρίου 2001, παρά τους εκβιασμούς και τις απειλές της Άγκυρας.
Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Ανδρέα Παπανδρέου στο Γ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν: «Η 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισης της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής. Καμία λήθη και καμία σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353.000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923. Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση, εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα.
Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας, με το ολοκαύτωμα των Εβραίων, τη Γενοκτονία των Αρμενίων, τη σφαγή των Κούρδων, η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη, όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωση». Το Μάιο του 2004 ο αρχηγός, τότε, της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κώστας Καραμανλής στην ομιλία του τόνισε ότι:
«Η εξόντωση του ποντιακού ελληνισμού από το τουρκικό καθεστώς έχει όλα τα στοιχεία μιας Γενοκτονίας και ως τέτοια πρέπει να αναγνωριστεί διεθνώς. Ήταν μια απάνθρωπη εθνοκάθαρση, αυτή είναι η ιστορική αλήθεια, η οποία δεν πρέπει να τρομάζει ούτε να κρύβεται μπροστά σε πολιτικές σκοπιμότητες. Είναι πλήθος οι αφηγήσεις για τις διώξεις, τους εκτοπισμούς και τις σφαγές εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων του Πόντου. Τα όσα συνέβησαν τότε - κυρίως στην εξαετία ανάμεσα στο 1916 και το 1922, αλλά και παλαιότερα - αποτελούν μελανή σελίδα στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Και το λέμε αυτό, γιατί είναι ιστορική πραγματικότητα, χωρίς φόβο, χωρίς πάθος, χωρίς φόρτιση...
Η ανάδειξη του Ποντιακού Ελληνισμού, στο τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην Ιστορία. Και ο ιστορικός απολογισμός δεν επιδέχεται καμία αμφισβήτηση. Ο Ελληνισμός χωρίς τους Ποντίους θα ήταν σήμερα κατά πολύ φτωχότερος. Η 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης, τιμής και χρέους. Είναι, λοιπόν, ώρα να αρχίσουμε ν' αναγνωρίζουμε τη συνεισφορά αυτή και τιμούμε, στην πράξη, τη μνήμη των περίπου 350.000 Ελλήνων του Πόντου, που έπεσαν θύματα μιας απάνθρωπης εθνοκάθαρσης. Δίδαξαν και διέδωσαν Πολιτισμό, αλλά σφαγιάστηκαν.
Διώχτηκαν και ξεριζώθηκαν. Έκαναν τις κοινωνίες τους να ευημερούν, αλλά αντιμετώπισαν την καταστροφή. Όσοι επέζησαν έγιναν πρόσφυγες σε ξένους τόπους και λησμονήθηκαν από την ίδια την Πατρίδα τους. Όσοι γύρισαν - οι πατεράδες και οι μανάδες των περισσοτέρων από εσάς που γύρισαν τότε εδώ - έφεραν στην Πατρίδα, λίγο χώμα, μία εικόνα και ατέλειωτες αναμνήσεις. Όλοι, όπου κι αν βρέθηκαν, κράτησαν βαθιά την αγάπη τους για την Ελλάδα, που όμως τους πίκρανε. Γιατί κι αυτό είναι αλήθεια. Είναι σημαντικό, μία τέτοια ημέρα, να μη ξεχνάμε. Είναι σημαντικό, κάθε μέρα, ν' αναλογιζόμαστε το χρέος που μας βαραίνει. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι λαοί την Ιστορία τους. Και η Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού αποτελεί τμήμα της ιστορικής διαδρομής των Ελλήνων, σημαντικό κομμάτι της Ιστορίας μας, που - επιτέλους - πρέπει να ενταχθεί στα σχολικά βιβλία και να παραδίδεται στις νέες γενιές, πρέπει να παραδίδεται από γενιά σε γενιά. Γιατί η Ιστορία φωτίζει και διδάσκει. Ιστορία είναι η γνώση του παρελθόντος, που στοχεύει στην κατανόηση του παρόντος, με σκοπό την καλύτερη προετοιμασία του μέλλοντος. Αποδοκιμάζει το μίσος και την καταστροφή. Βοηθά τους λαούς, που θέλουν να γράψουν Ιστορία ελευθερίας, ειρήνης, συνεργασίας και φιλικής συμβίωσης. Και εμείς αυτό αποζητούμε».
Η λήθη ποτέ δε βοηθά στην αδελφοποίηση και την προσέγγιση των λαών και των εθνών. Αντίθετα η αναγνώριση, η αμοιβαία κατανόηση και η επίλυση των προβλημάτων ανοίγουν το δρόμο της ειρήνης και της προόδου.
Από το 2005, συνεχίζοντας τον προσωπικό μου αγώνα για το ζήτημα της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, πραγματοποιώ πολυθεματική έκθεση με τίτλο "ΠΟΝΤΟΣ-ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ" με φωτογραφικό υλικό, εικαστικούς πίνακες, ντοκουμέντα και βιβλία σχετικά με τον ελληνισμό του Πόντου και τη Γενοκτονία που υπέστη. Ξεκινώντας από το Γενί Τζαμί της Θεσσαλονίκης, το Μάρτιο του 2005, η έκθεση παρουσιάστηκε επίσης από: την Εύξεινο Λέσχη Βέροιας (2006), Νομαρχία Δράμας - Δήμο Δράμας (2008), Νομαρχία Καβάλας - Δήμο Καβάλας (2008), Νομαρχία Βόλου - Δήμο Βόλου (2008), Δήμο Πτολεμαΐδας (2009), Νομαρχία Ανατολικής Αττικής - Δήμο Αχαρνών (2009), Δήμο Αθηναίων-Τεχνόπολις" στο Γκάζι (2009). Σε κάθε περίπτωση, κατά τη διάρκειά της πραγματοποιήθηκαν παράλληλα σεμινάρια Ιστορίας για τον Πόντο. Η ίδια έκθεση, με κείμενα μεταφρασμένα στα ρωσικά, περιοδεύει επίσης στις πόλεις της Ρωσίας και της Ουκρανίας, ενώ μεταφρασμένη στα αγγλικά, μέσα στο 2010 θα παρουσιαστεί στην Αυστραλία. Τέλος, επίσης το τρέχον έτος, θα εκτεθεί στο Μουσείο Γενοκτονιών της Αρμενίας, μεταφρασμένη στα αρμενικά.
Το πολιτιστικό αυτό γεγονός φιλοδοξώ να γίνει αφορμή για μια νέα προσέγγιση του Ποντιακού Ζητήματος από την πολιτεία αλλά και τα εκπαιδευτικά και ερευνητικά μας ιδρύματα.
Ιδιαίτερη επιθυμία μου είναι να επισκεφτούν την έκθεση όλοι οι μαθητές των σχολείων της πόλης καθώς και της γύρω περιοχής.
Ο απανταχού της γης Ελληνισμός με πρωτοπόρα τα Προσφυγικά Σωματεία της Ελλάδας και της Διασποράς, θα πρέπει να ακολουθήσει το αρμενικό παράδειγμα. Το ποντιακό ζήτημα, ως εθνικό ζήτημα θα πρέπει να το δούμε πολιτικά και όχι κομματικά και τα επόμενα χρόνια να το αναδείξουμε ως το υπ' αριθμόν ένα πολιτικό ζήτημα της Ελλάδας.
Οφείλουμε επίσης να υπερασπιστούμε το ύψιστο χρέος μας απέναντι στα 353.000 αθώα θύματα με τον τίμιο και διαρκή αγώνα για την αναγνώριση της Γενοκτονίας, προστατεύοντάς τον από τους επαγγελματίες λαθρεπιβάτες ποντιοσωτήρες, που καραδοκούν με ταπεινά κίνητρα την οικονομική, κοινωνική και πολιτική τους ανέλιξη και αναμένουν την κατάλληλη ευκαιρία να γίνουν όργανα ενδεχόμενων σκοτεινών μηχανισμών, επιδιώκοντας την υποβάθμιση, περιθωριοποίηση ή ακόμη και την προσβολή της ιστορικής μας μνήμης και της ίδιας της τρισχιλιόχρονης ιστορίας μας.
Η Έκθεση Φωτογραφίας στήθηκε σε συνεργασία με το συνάδελφο Καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. κ. Γιώργο Κατσάγγελο και τη σύζυγο του κ. Αναστασία Βαλαβανίδου, Αρχιτεκτόνισσα, τους οποίους ευχαριστώ από βάθη καρδιάς.