• Οι νέοι μπροστάρηδες στο ποντιακό τραγούδι και τον χορό
Η μουσική παράδοση ενός τόπου αντικατοπτρίζει την ιστορία του τόπου αυτού, καθώς και την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων και εν γένει τον πολιτισμό της περιοχής αυτής. Αυτό ακριβώς ισχύει και για την ποντιακή μουσική παράδοση, η οποία καταδεικνύει από τη μια τις έγνοιες, τα δεινά και τις ταλαιπωρίες των Ελλήνων του Πόντου ανά τους αιώνες αλλά από την άλλη κάνει ολοφάνερο το ήθος, τις παραδόσεις και τον τρόπο που προσέγγισαν οι Πόντιοι υπαρξιακά θέματα όπως η ζωή, ο έρωτας και η ανδρεία και το θάρρος των ακριτών προς την υπεράσπιση της πατρίδας.Η ενδιαφέρουσα αυτή παράδοση συνεχίζεται ακόμη και σήμερα και έτσι δεν νοείται ποντιακό γλέντι, συνάντηση Ποντίων, όπου δεν θα ακουσθούν και δεν θα χορευτούν ποντιακοί χοροί και τραγούδια. Ο χορός και το τραγούδι τους συνοδεύουν πάντοτε, σε κάθε στιγμή της ζωής τους.
Για το ποντιακό τραγούδι σήμερα ο λόγος λοιπόν με συνεντεύξεις δύο ανθρώπων που εδώ και χρόνια ασχολούνται με την ποντιακή παράδοση. Ο Γιώργος Ορφανίδης και ο Δημήτρης Καρασαββίδης μας μιλούν λίγο προτού ξεκινήσει ένα ακόμη ποντιακό γλέντι με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του Μιχάλη Διαμαντίδη «Το χωρίομ’ το Κίζαρι»…
Γιώργος Ορφανίδης, «Το μεγάλο κέρδος της εποχής μας, ειδικά για τους ποντίους, είναι το διαδίκτυο»
Ο Γιώργος Ορφανίδης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Δράμα από Πόντιους γονείς. Ο πατέρας του, Κώστας, από τα Κομνηνά Ξάνθης, κατάγεται από την Τραπεζούντα ενώ η μητέρα του, Δήμητρα, από την Αργυρούπολη Δράμας, κατάγεται από την Αργυρούπολη του Πόντου. Ξεκίνησε να ασχολείται με το τραγούδι το 1990 με εμφανίσεις σε διάφορες τοπικές εκδηλώσεις της Δράμας και κατόπιν έρχονται οι πρώτες εμφανίσεις σε ποντιακό κέντρο, στο Χορτοκόπι Καβάλας. Αργότερα ξεκινάει τη συνεργασία του με το ποντιακό κέντρο «Λεμόνα» της Δράμας η οποία διαρκεί έξι χρόνια και σημειώνει τεράστια επιτυχία. Κατά τη διάρκειά της συνεργάζεται με πολλούς Πόντιους καλλιτέχνες.Πλούσια όμως είναι και οι δισκογραφική του δουλειά. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει τους δίσκους «Συνεχίζοντας την παράδοση», «Πόντος η πατρίδα μου», «Ζωντανή ηχογράφηση», «Για την πατρίδαμ’ τραγωδώ», «Ζωντανή Ηχογράφηση Νο2», «Όντες εγεννέθε ατέ», «Σο μέρομαν απάν», «Θάλασσας βοήν ακούω».
ΠτΘ: Στη Δράμα, κ. Ορφανίδη, είναι πολύ έντονο το ποντιακό στοιχείο…
Γ.Ο.: Και αυτό φαίνεται και από τους συλλόγους που έχει. Λειτουργούν είκοσι πέντε σύλλογοι ανά το νομό.
ΠτΘ: Είστε αρκετά ζυμωμένος με την ποντιακή παράδοση;
Γ.Ο.: Θα έλεγα ότι δεν είμαι. Ξεκίνησα πριν από είκοσι χρόνια να τραγουδώ και δεν γνώριζα ούτε τη γλώσσα. Απλά το έναυσμα μου δόθηκε από έναν γνωστό του θείου μου και ξεκίνησα στην πορεία μαθαίνοντας και ρωτώντας έφθασα εδώ που είμαι σήμερα.
ΠτΘ: Πώς συνέβη αυτό; Συνήθως οι πόντιοι μυούν τα παιδιά τους από μικρά στην ποντιακή γλώσσα και κουλτούρα…
Γ.Ο.: Προφανώς αυτό συνέβη, γιατί με το πέρασμα των χρόνων αλλοτριώνονται τα πάντα και αναγκαστικά αλλοτριωνόμαστε και εμείς.
Σήμερα το να ανήκεις σε ποντιακό σύλλογο είναι in
ΠτΘ: Μήπως είσαστε αντιδραστικός, γιατί υπάρχουν παιδιά που δεν θέλουν να ασχοληθούν με την παράδοση;
Γ.Ο.: Αυτό συνέβαινε παλιότερα. Τώρα πλέόν το να είσαι σε ένα ποντιακό σύλλογο σημαίνει ότι είσαι και in. Αυτό φαίνεται και μέσα στο ίντερνετ. Αν παρακολουθήσετε θα δείτε ότι ως επί το πλείστον τα μέλη των συλλόγων είναι νέοι, οι οποίοι συμμετέχουν ενεργά και αυτός είναι και ένας λόγος που, τα τελευταία χρόνια, τα ποντιακά γλέντια έχουν τόση μεγάλη επιτυχία.
ΠτΘ: Αρχίζει να διαμορφώνεται μια αντίληψη, οι πόντιοι από τη μία και οι Έλληνες…
Γ.Ο.: Μα όλοι είμαστε Έλληνες, απλά εμείς είμαστε Έλληνες από την περιοχή του Πόντου. Παλιότερα ίσως να μας αμφισβήτησαν, αλλά ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι είμαστε Έλληνες από την περιοχή του Πόντου. Με όλα αυτά που έγιναν το 1922 που μας ανάγκασαν να φύγουμε από τη συγκεκριμένη περιοχή κάποιοι ήρθαν στην Ελλάδα, κάποιοι παππούδες αναγκάστηκαν να φύγουν στην Ρωσία, κάποιοι έμειναν και εκεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι χάσαμε την ελληνικότητά μας.
ΠτΘ: Είναι κάτι ιδιαίτερο το να ανήκεις σε αυτή τη μεγάλη παράδοση του Πόντου, η οποία βέβαια είναι πολύ διευρυμένη, γιατί υπάρχουν και οι μουσουλμάνοι πόντιοι και οι πόντιοι της Ρωσίας…
Γ.Ο.: Θα έλεγα ότι η σημαντικότητα του να ανήκεις σε αυτή τη μεγάλη παράδοση του Πόντου έχει σχέση με το να γνωρίζεις τι ακριβώς τραγουδάς και το να γνωρίζεις όσο το δυνατόν καλύτερα τις λέξεις, γιατί εμείς υποτίθεται ότι είμαστε τα πρότυπα για την νεολαία, οπότε αυτοί μαθαίνουν από εμάς, οπότε και οι δισκογραφίες που θα κάνουμε πρέπει να είναι προσεγμένες. Πρέπει να ξέρουμε ακριβώς τι λέμε, ώστε στο μέλλον και αυτοί να μεταφέρουν στα παιδιά τους το σωστό.
Το ίντερνετ σημαντικό στη διατήρηση της παράδοσης
ΠτΘ: Τα ποντιακά τα μάθατε μεγάλος. Σας δυσκόλεψαν;
Γ.Ο.: Τα έμαθα είκοσι τεσσάρων ετών. Δεν με δυσκόλεψαν καθόλου, γιατί στο σπίτι ο μπαμπάς και η μαμά μπορεί να μην μιλούσαν, αλλά υπήρχαν η γιαγιά και ο παππούς. Αλλά και στα χωριά μας τα γύρω ακόμη και τώρα τα μιλάνε, δηλαδή μιλάνε τόσο τα ποντιακά, όσο και τα ελληνικά, οπότε η νεολαία για να μάθει πρέπει να πάει στο χωριό ή πρέπει να βρίσκεται μέσα σε μια οικογένεια στην οποία έστω και λίγο μιλιούνται τα ποντιακά για να μπορέσει να πάρει έστω κάποιες λέξεις ή κουβέντες. Σας είπα, όμως, ότι το μεγάλο κέρδος της εποχής μας, ειδικά για τους ποντίους, είναι το διαδίκτυο. Η νεολαία έχει μάθει πολλά μέσω αυτού για την ιστορία μας, για την μουσική μας, για την παράδοσή μας και το κυριότερο για μένα είναι ότι έστω και με αυτόν τον τρόπο έχουν βρεθεί μεταξύ τους και συζητά ένα παιδί από την Ελλάδα με ένα παιδί από την Αυστραλία ή από τη Γερμανία.
ΠτΘ: Οι άνθρωποι που ζούσαν στην περιοχή του Πόντου κουβαλούσαν πραγματικά μια μεγάλη παράδοση και σε πολιτισμό, αλλά και σε οικονομία…
Γ.Ο.: Προφανώς, όλα αυτά τα γνωρίζουμε από τις γραπτές πηγές που υπάρχουν.
Ναι στην εξέλιξη, πάντα όμως με βάση το παραδοσιακό ποντιακό τραγούδι
ΠτΘ: Εσείς τραγουδάτε αυτό που λέμε ποντιακή μούσα ή τα νεοποντιακά;
Γ.Ο.: Αναγκαστικά, όσο περνάν τα χρόνια εξελισσόμαστε. Τραγουδάμε και την μουσική που μας έχουν διδάξει και έχει έρθει από τον Πόντο σίγουρα όμως και νεότερη μουσική, βασιζόμενοι όμως πάντα σε τραγούδια ποντιακά ώστε να μην ξεφεύγουμε.
ΠτΘ: Υπάρχει ποντιακή στιχουργική;
Γ.Ο.: Βεβαίως, υπάρχουν αξιόλογοι στιχουργοί και το θέμα είναι ότι όσο περνούν τα χρόνια οι στιχουργοί γίνονται περισσότεροι και ο λόγος είναι βασικά ένας, ότι βγαίνουν πολλά βιβλία, όπως και το σημερινό που θα παρουσιασθεί, ο κόσμος διαβάζει πλέον γιατί θέλει να μάθει και μέσα από το πολύ διάβασμα πάντα υπάρχει ένα κέρδος. Κάποιοι γράφουν, κάποιοι συγγράφουν στίχους οπότε το κέρδος προσωπικά πιστεύω ότι είναι μεγάλο.
ΠτΘ: Και τα παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια είναι αξιόλογα. Τα τραγουδάτε αυτά, οι νέοι τα ξέρουν;
Γ.Ο.: Αυτά είναι οι βάσεις για τον οποιονδήποτε θέλει να ξεκινήσει να τραγουδά για τον οποιοδήποτε λυράρη θέλει να ξεκινήσει να παίζει. Χωρίς τη βάση δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε. Βέβαια, μαθαίνοντας τη βάση οτιδήποτε και να κάνεις θα περιστρέφεσαι γύρω της. Αν ξεκινήσεις όμως εκτός αυτής ότι παίζεις και ότι τραγουδάς θα είναι εκτός.
ΠτΘ: Σπουδάζετε ακόμη την ποντιακή μουσική και το τραγούδι, παρόλο που είστε είκοσι χρόνια στο χώρο;
Γ.Ο.: Έχω την εντύπωση ότι αυτό που κάνω δηλαδή το τραγούδι δεν μπορείς ποτέ να σταματήσεις τις σπουδές. Σταματάς όταν πλέον σταματάς να τραγουδάς, οπότε υπάρχει μια φυσική εξέλιξη και συνέχεια.
Ο Καζαντζίδης η αιτία για να σταματήσει η μετάφραση των ποντιακών στίχων
ΠτΘ: Τα ποντιακά στην Ελλάδα διαδόθηκαν λόγω της παρουσίας του Καζαντζίδη…
Γ.Ο.: Εγώ από τον Καζαντζίδη το μόνο που θυμάμαι είναι ότι, όταν χρειαζόταν να κάνουμε τις πρώτες δισκογραφίες μας οι εταιρείες μας ανάγκαζαν να κάνουμε ποντιακά και δίπλα να ερμηνεύουμε την ποντιακή στη νεοελληνική γλώσσα. Ο Καζαντζίδης ήταν η αιτία που σταμάτησε αυτό, γιατί τους είπε ότι η γλώσσα που μιλάμε είναι ελληνική και όχι αγγλική για να χρειάζεται μετάφραση. Η αλήθεια είναι ότι πιστεύω πως στην εποχή που βρισκόμαστε πάντα πρέπει να γίνει κάτι για να στραφεί ο κόσμος κάπου. Πιστεύω ότι μεγάλη δουλειά κάνουν οι σύλλογοι και μέσα στους συλλόγους βρίσκονται άτομα αξιόλογα. Πάντως όλοι προσπαθούν για το κοινό καλό. Θεωρώ ότι το καλό φαίνεται και στους συλλόγους και σε όλους μας γενικά.
ΠτΘ: Δουλεύετε στην περιφέρεια;
Γ.Ο.: Όπως όλοι οι καλλιτέχνες, βρισκόμαστε όπου μας καλέσουν, είτε στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό, Αμερική, Καναδά, Γερμανία Ελλάδα, όπου υπάρχουν σύλλογοι και γίνονται γιορτές και χαρές.
ΠτΘ: Οι πόντιοι του εξωτερικού συνεχίζουν ακμαία την παράδοση;
Γ.Ο.: Αν μου κάνατε αυτή την ερώτηση πριν από είκοσι χρόνια θα σας έλεγα ότι έκαναν γενναίες προσπάθειες, για να φτάσουν τους συλλόγους ή την Ελλάδα. Την συγκεκριμένη στιγμή που συζητάμε βρίσκονται ακριβώς στο ίδιο επίπεδο με την Ελλάδα.
ΠτΘ: Ελπίζετε ότι η ποντιακή γενοκτονία θα αναγνωρισθεί ποτέ;
Γ.Ο.: Από την πλευρά μου το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να προσπαθώ και να βρίσκομαι σε οποιαδήποτε εκδήλωση για να βοηθήσω. Έχω όμως την εντύπωση ότι αυτοί που θα δώσουν την λύση δεν είμαστε εμείς, αλλά κάποιοι άλλοι.
ΠτΘ: Υπάρχουν ποντιακά τραγούδια που να αναφέρονται στην άλωση της πόλης;
Γ.Ο.: «Ν’ αιλί εμάς, να βάι εμάς, οι Τούρκ’ την Πόλ’ επαίραν, επαίραν το βασιλοσκάμν’, ελλάγεν η αφεντία».
ΠτΘ: Για τα νεότερα χρόνια γράφτηκαν θρήνοι και μοιρολόγια στα ποντιακά;
Γ.Ο.: Βεβαίως. Οι καλλιτέχνες οι πόντιοι που κάνουν δισκογραφία είναι πολλοί, όπως και οι στιχουργοί. Οι δισκογραφίες είναι πολλές και για αυτό πρέπει κάποιος να ψάξει πολύ για να τα βρει. Υπάρχουν τέτοια πάρα πολλά.
ΠτΘ: Σας ευχαριστούμε πολύ.
Γ.Ο.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Δημήτρης Καρασαββίδης, «Για τους ποντίους ο χορός και το τραγούδι είναι έκφραση ζωής»
Οι πρόγονοί του κατάγονται από τα Κοτύωρα. Ο ίδιος γεννήθηκε στο Καζαχστάν της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και το 1979 εγκαταστάθηκε η οικογένειά του στην Αθήνα. Στην αρχή ξεκίνησε ως λυράρης, αλλά από το 2000 ασχολείται αποκλειστικά με το τραγούδι.ΠτΘ: Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με το ποντιακό τραγούδι;
Δ.Κ.: Η επιρροή πάντα έρχεται από κάπου. Πιστεύω ότι υπάρχει μέσα μας το γονίδιο. Από μικρό παιδί ήμουν μέσα στη μουσική, άκουγα τους παππούδες μου και τον συχωρεμένο πατέρα μου που έπαιζαν λύρα και έτσι άρχισα σιγά – σιγά να ασχολούμαι με την λύρα. Ξεκίνησα ως λυράρης από εννέα ετών και στην πορεία τραγουδούσα αλλά αποκλειστικά τραγουδιστής ξεκίνησα από το 2000 μετά.
ΠτΘ: Γεννηθήκατε στο Καζαχστάν. Εκεί μιλούσατε ποντιακά;
Δ.Κ.: Ήταν η καθομιλουμένη γλώσσα μπορώ να πω πέρα από την Ρωσική την οποία διδασκόμαστε στο σχολείο. Στο σπίτι όμως κυρίως μιλούσαμε ποντιακά.
ΠτΘ: Πώς μάθατε τη λύρα;
Δ.Κ.: Είμαι αυτοδίδακτος λυράρης. Αργότερα πήγα και σε ωδείο έμαθα τα βασικά.
Από το 2000 ασχολήθηκα αποκλειστικά με το τραγούδι οπότε από εκεί και πέρα δεν έπαιξα λύρα σε δημόσιους χώρους μόνο σε δισκογραφίες και παραμένει αυτό, γιατί είχα κάποιο σκοπό.
ΠτΘ: Έχετε κάνει δισκογραφία;
Δ.Κ.: Ναι έχω κάνει κάποιους δίσκους και έχω πάρα πολλές συμμετοχές με διάφορους καλλιτέχνες και με λαϊκούς καλλιτέχνες. Οι προσωπικοί μου δίσκοι είναι πέντε και από εκεί και πέρα έχω πολλές συμμετοχές σε λαϊκούς δίσκους. Τελευταία συμμετοχή μου σε λαϊκό δίσκο ήταν στο «Τύχη βουνό» σε μια σειρά στον ΑΝΤ1.
ΠτΘ: Όσον αφορά στην ποντιακή παράδοση υπάρχουν διάφορα ζητήματα γιατί παράγονται και τραγούδια που είναι στους ήχους του ποντιακού τραγουδιού, αυτά τα οποία χαρακτηρίζονται νεοποντιακά. Εσείς πιστεύετε ότι πρέπει να γίνεται έτσι;
Δ.Κ.: Βεβαίως, είναι φυσιολογική εξέλιξη, άλλωστε η ζωή μας το διδάσκει αυτό.
Πρέπει το νέο ποντιακό τραγούδι να κρατήσει το παραδοσιακό ύφος
ΠτΘ: Κάποιοι όμως δεν δέχονται τα νεοποντιακά…
Δ.Κ.: Είναι κόμπλεξ αυτό, σαφώς δεν πρέπει να πειράζεται η παράδοση, η οποία έχει περάσει στο μουσειακό είδος και καλώς κάνει και υπάρχει, γιατί χωρίς αυτήν δεν έχουμε συνέχεια, αλλά πρέπει να δημιουργηθεί και το νέο ποντιακό τραγούδι, αλλά με ύφος παραδοσιακό και να μην έχει ξενόφερτα στοιχεία και επιρροές από την έθνικ μουσική.
ΠτΘ: Οι πόντιοι είναι πολύ περήφανοι για την παράδοσή τους. Πόσο ακόμη πιστεύετε ότι αυτό θα διαιωνισθεί;
Δ.Κ.: Όσο θα υπάρχουν κλειστές κοινωνίες όπως είμαστε εμείς πιστεύω ότι θα διαιωνίζεται για αρκετά χρόνια, βέβαια εξελισσόμενο.
ΠτΘ: Τα παιδιά σας τα μαθαίνετε ποντιακούς χορούς και τραγούδια;
Δ.Κ.: Όχι επιτακτικά. Αυτό είναι κάτι που το έχουμε μέσα μας είναι στα γονίδιά μας.
ΠτΘ: Την ελληνική μουσική σκηνή την ενδιαφέρει η ποντιακή μουσική;
Δ.Κ.: Θα έλεγα ότι οι μουσικές εταιρείες δεν ασχολούνται γενικότερα με την παράδοση και όχι μόνο με την ποντιακή. Είναι ένα μικρό κομμάτι και δεν το βλέπουν εμπορικά.
ΠτΘ: Τραγουδάτε σε κέντρο στην Αθήνα;
Δ.Κ.: Τραγουδούσα μέχρι το 2004 περίπου από εκεί και πέρα απέχω από τα μαγαζιά διότι οι καιροί είναι πολύ δύσκολοι και ιδίως με την κρίση. Του χρόνου θα είμαι για τέσσερις μήνες σε ένα μαγαζί στο «Λεμόνα» στην Αθήνα, αλλά για να πω την αλήθεια είμαι πολύ διστακτικός.
ΠτΘ: Εξακολουθούν οι πόντιοι να διατηρούν κέντρα ποντιακά…
Δ.Κ.: Αυτά πάντα θα υπάρχουν είναι ένας τρόπος έκφρασης ζωής. Οι πόντιοι έτσι ζούμε. Δεν μπορούμε διαφορετικά. Κι αν κάποια στιγμή λόγω οικονομικής κρίσης κλείσουν τα μαγαζιά, που το πιστεύω, θα διοργανώνουμε εμείς οι ίδιοι μέσα στο σπίτι μας ακόμη και με παρέες γλέντια. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι από την ζωή μας ο χορός και το τραγούδι.
ΠτΘ: Σας ευχαριστούμε πολύ.
Δ.Κ: Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Πηγή: Παρατηρητής της Θράκης