του Παναγιώτη Μωυσιάδη
Νέπε παιδία, αβού τ’ εμετέρ οι Πόντιοι σκυλ’ παιδία και γαϊδιάρ παιδία είν’. Με τα χορόντας και τα τραγωδίας ατούν κρούν’ κα και παίρ’νε, εθαρρείς κι άμον αερικά … άμον σορσότενας τοπλαεύκουν σ’ έναν μερέαν και κατατακλιμιδιάζ’νε την γην.
Μω την πίστη σ’, αείκον αγνόν πα ίνεται; Τελεμονήν και νεγκασίαν, ντο λες εσύ, ‘κ’ εξέρ’νε. Άφεριμ ‘ς σο μιλιέτ, ο Θεός χρόνια να δί ‘μας, ζατί εμείς μαναχόν εξέρουμε ας σα μοχαπέτια και ν’ ας σα εγλεντσέδιας.
Είπαμε, και ο Θεόν, όντες έπλασεν τ’ ανθρώπς, εκούξεν ατς να εφτάει έναν μοχαπέτ, άμαν ς’ σο μουχαπέτ εκούξεν και τον διάβολον. Εδέκεν την κεμεντζέν σον Γιωρίκαν και εσκάλωσεν να παίζ’. Έπαιξεν, έπαιξεν, τη σκύλ ο γιόν, και τελεμονήν ‘κ’ είχεν. Ας σ’ έναν το μέρος ο διάβολον ενεμήνεν να έρται η σειρά τ,’ άμαν η λύρα κι άλλο πολλά εμουρδούλιζεν κ’ εντιβόαναν τ’ ορμία, κ’ ετουρούλευαν τα τσαναβάρια ας’ σο μακρύν την καϊτέν. Πολλά μη λέγομε, άμαν ατόσον και πολλά εχαρεντερίεν ο Θεόν, ση κανάν άλλον τόπον κ’ εδέκεν. Ο διάβολον έσπασεν κ’ ετσατλάεψεν ας’ σο κακόν ατ. Οι αγγέλ’ εχόρεψαν κ’ έπαιξαν τα γαβαλόπα τουν, ο Χάρον πα εμέτ’σεν κ’ εποίεν σο κονάκ ν’ ατ’ κ’ έσυρεν α σην ροχαούν. Ντο να λέω σας, ας ατότε κι άν τ’ εμέτερον το μιλέτ εμπρωτολάλετον και εμπρωτιμημένον ς’ σα βουλάς τη Θεού.
Άμαν χάσον, εμείς ατό κ’ εξέρουμ’ α, εχτέθαμε έναν ταπιάτ, ο είς τον άλλον ‘κι πεενεύκεται, ο καθαείς λέει «το τάνι μ’ άσπρον έν’». Αέτς πα, με τ’ αείκα και τ’ αείκα εκατήβαμε ‘ς σο τιποκόλ. Κανείς ‘κι σαέβ και λογαρέζ’ ‘μας. Είνας σύρ’ αδά κι άλλος ακεί.
Άμον ντο εβγών είνας έξυπνος και νουστεραιωμένος απέσ’ εμούν, τερούμε να εβγάλουμε τ’ ομάτια τ’. Μω την πίστη σ’ και το κακό σ’, αείκον θάμαν πα ίνεται;
Έι κιτί, χρόνια, πώς εγέμνες αέτς, το μιλέτ επεντρώψεν, ενέσπαλεν τα κούρσους και τα παληκαροσύνας, επιδέβαν τ’ ακριτάντας και τ’ αντάρτας τη πατρίδας εμούν.
Ο κόσμον όλεν εδέβασεν ατό κα. Τρέχ’νε ας σ’ έναν το κόμμα σ’ άλλο να γουρταρεύ’νε την κεντίν α τουν. «Οι οκνιάρ ς’ σ’ εξέργατα και ‘ς σα παραβραδιάσματα», έλεγαν οι παλαιοί. Ουλ έτρωγαν κ’ έπιναν ας σο ‘κ’ είχαν. Άμον τον κέλ’, χτένια και ναϊνάδας εγόραζανε, «ταντάν κυλίαν εύκαιρον και δόντια ακονεμένα». Για την ρωμανίαν κανείς κ’ ενούνιζεν, «έξ και μακρά ας’ σ’ εμάς» έλεγαν και πορεύκουνταν.
Κι ατώρα, ας’ σ’ έρθεν τ’ οβόν ς’ ση κοσάρας τον κώλον, ατώρα ας τ’ εφαλίρισαμ’, άφερι μ’ τον Ζούρτον. Εσκάλωσαμ’, άμον τ’ Αρμενάντας, να τρώμε και τα κοσάρας εμούν…
Ουλ εφτάν’νε τον παλαλόν: «…κια ‘κ’ ήξερα… κια ‘κ’ ελογαρίασα καλά… κι ατώρα α σου εγέντον πελίν το μωατσουρλούκ ν εμούν, θα συνορθέζουμε και νοικοκυρεύουμε τον τόπον. Ποίος έφαεν και ποίος εζουχουμέεν, μ’ ερωτάτεν …ντο ν εφτάμε;» Όποιος κρατεί το μελοκούτ, γλείφτ’ και το δάχτυλον ατ, και αρ αέτς με τ’ ατά θέλ’νε να διαβάζν ατό ς’ ση κοφού, τεμέκ «ό,τι εγέντον, εγέντον», «σ’ σο κουσούρ’ ν εμούν, μ’ απομένετεν! Άλλο κι θα εφτάμε ανούνιγα δουλείας…».
Αρ με τ’ ατά κομπών’νε ‘μας κ’ εφτάνε την δουλείαν ατούν. Ο πάππο μ’ έλεεν «τον λύκον ετραβαγγέλιζαν κ’ εκείνος έλεεν: τη ποπά τα πρόατα μέρ είναι;».
Πόσα παράδας ατσάπα έφαγαν, κανείς ‘κ’ εξέρ’. Τα παράδας, άμον τον μουσαφίρ, έρτανε και πάνε, κανείς ‘κ’ έξερεν να μετρά και θέκ’ ατά κα. Κι ατώρα ντ’ ετελέθαν, ερούξαν ‘ς σα πέντε στράτας κι αραεύν’ ατά.
Κι έρθανε ημέρας δύσκολα. Το ρωμαίικον το μιλέτ ερούξεν σην αμελίαν. Κανείς ‘κι σαεύ και λογαρέζ’ ατό. Επέμναμε εφτωχοί και μοατσίρ ς’ σον κόσμον. Κανείς ‘κι κλώσκεται να τερεί ς’ σον πρόσωπον εμούν.
Ουλ τεάμ νουνίζ’νε κι απονουνίζ’νε για το κακόν ντ’ έβρε μας, αμάν κανείς ‘κ’ απομανικούται. Εθαρρείς κι από πάνε μουν ‘κ’ εδέβεν. Ούλ εμούν «φαΐν, ποτίν κι εβόραν καλοσύνεν». Ούλ αναμέν- ’νε ας’ σ’ άλλτς να εβγάλ’νε τ’ οφίδ ας’ σο τρυπίν, κανείς το χέρ ν ατ ‘ς σην τσιόπεν ‘κι βάλλ’.
Έι κιτί, ζαμάνια και βαχούτιε, μερ είν’ εκείν’ τη πατρίδας τα χρόνια, όντες το μιλέτ ετσαλάσευεν να γλυτών ας’ ση Μεχμέτ τα χέρια, «ο είς για τ’ ούλτς, και ούλ για τον έναν».
Έναν κακόν έβρε μας, όλεν το μιλέτ ερούξεν άμον το γαϊδίρ σα τσαμούρια απές. Ούλ δεκνύζ’ν ατό, ούλ γελούν με τ’ εμάς και ‘μείς γελούμε με τ΄ άλλτς. Άμον τον μαλέρ τον Γιωρίκαν, πάντα δανεικά αραεύουμε!...
Αβούτ’ οι αφορισμέν’ οι πολιτικοί, αχούλ αν είχαν, θα έξερναν ντο έλεγαν οι παλαιοί μουν όντες ερούζναν σην εφτωσίαν. Ετέρναν το δανειστήν ΄ς σ’ ομμάτια και έλεγαν ατόν: «Πεινασμένος στέκω και ς’ σο δάνος ι σ’ κ’ έρχουμαι.» Ατοίν πα, μώ την πίστη σ’, «χρωστώ και ‘κι χρωστούν εμέν, κι αν θέλω παίρω κι άλλα!»
Ντο ν’ εφτάμε ‘κ’ εξέρουμε; Εσυμποδαίαμε κι εκρεμίγαμε μαναχοί. Κάποιοι πα είπανε ς’ σ’ ελλενικά «θα σηκώσουμε τα μανίκια», τεμέκ θ’ εγδίσκουμες και θ’ απομανικούμες, για να δουλεύουμε πολλά και τρώμε ολίγον. Άμαν τον οκνέαν ποι θα καματίζ, ακόμαν ‘κ’ εγενέθεν. Μίαν επήγαν να καματίζ’ν ατόν κι ατός είπεν ατς: «Φάστεν και ποτίστ’ εμεν, κ’ επεκεί ας δουλεύω». Εφάσαν κι επότσαν ατόν, κι επεκεί είπεν ατς: «Απάνι μ’ μη κρούτεν, ας’ σο πολλά ντ’ έφαγα θα σπάνω»! Αχά κι ατοίν, με τα λόγια δουλεύ’νε, άμαν με τα λόγια οσπίτ ‘κι χτίεται και κοιλίαν ‘κι γομούται.
Ξαν ας’ σ’ εφτωχού την ράσιαν αραεύ’νε ν’ ακλαεύ’νε και παίρν’νε. Οι πλούσιοι και οι καζανεμέν απ’ εκές ‘κ’ έρταν. Ετοπλάεψαν τα παράδας κ’ εκάτσαν απάν, ούλ’ ατούν άμον εκείν τα σκυλία ας σ’ έναν γιαλάχ τρώνε.
Σ’ σ’ αβού τον κόσμον το κλεψίον πα με το δερ πρέπ’ να ίνεται, «τ’ εύκολον το βίον εβγάλ τ’ ανθρωπί τ’ ομάτια».
Σ’ σ’ αβού τον κόσμον ο πλούσιον μίαν αποθάν… κι ο εφτωχόν κάθαν ημέραν.
Κανείς ‘κ’ εξέρ’ ντο ίνεται, ντο θρίφ’ς ς’ σο πιάτο σ’, έρ’ται ΄ς σο χουλιάρι σ’.
Αβού το μελμεκέτ άμον το ποτάμ έν, μίαν ποτίζ και φλουγκίζ’ τον κόσμον όλεν, άμαν μίαν πα θολών’ και ποταμιάζ’ ατόν. Ας τερούν ολίγον χαμελά, ο κόσμον ντο συρ’ κ’ υπομέν, τη Ιώβ και τ’ Αβραάμ τα τέρτια. Μ’ εθαρρούν έβραν έναν χτήνον κι αλμέγν’ ατό. Όσον καλόν και να έν’, καμίαν θα σύρ’ έναν λάχταν και ξύν’ το γάλαν.
‘Κι ξέρω, εθαρρώ έρθεν η ώρα να παίρουμε τ’ ομόλογα και τ’ ομολοΐας οπίς. Τα χαράμκα τα παράδας π’ έφαεν, οσπίτ κ’ εγούρεψεν. Άμαν ας εξέρν ατό, τα παράδας κύρην ‘κ’ έχ’νε, έναν μέτρος γην θα παίρουμ’ ούλ’ εμούν. Μ’ εφτάτεν τον κόσμον και τουρκίζ …Ατό η δουλεία άλλο τσιαρέν ‘κι παίρ’. Ο εφτωχόν εμπορεί να μη έχ’ να τρώει, άμαν να χάν πα ‘κ’ έχ’.
Έναν κακόν εχτέθανε οι καζανεμέν, κάθαν ημέραν κεβεζελεεύ’νε για τ’ εφτωχού το τέρτ’, άμαν τα λόγια τουν φέγγον ‘κ’ έχ’νε, κανείς ας σ’ εφτωχού το τέρτ’ χαπάρ ‘κ έχ’, κανείς απ’ εκές ‘κ’ έρται.
Αρ αοίκον περίγελος εγέ’μνες ς’ ση κόσμονος τ’ ομμάτια, ούλ ζατί εξέρ’νε, τ’ οχτώ όντες ‘κ’ επορείς να δείς, τ’ εννέα πα ‘κ’ επορείς να παίρτς…
Νέ ανέντρωποι, ολίγον πα νουνίστεν τα παιδία μουν, χρέος, χρέος, άμαν αοίκον χρέος πα ίνεται; Αέτς αν πάμε, θα πουλούμε και την Ελλάδαν εμούν, ζατί άλλο δεν ‘κ’ επέμνε μας, έναν τσίρταν τόπος, άμαν έμορφος κ’ ευλοημένος.
Για τ ’ατό τον τόπον επέθαναν κ’ εχάθαν τ’ εμετέρ, ατό τον τόπον ερέχτεν ο Θεόν κ’ εδέκεν μας τ’ αχούλια με τα πατμάδας, αρ για τ’ ατό εγέμνες άναρχοι και καμίαν ‘κ’ απιτάουμες.
Τ’ εμετέρ σην πατρίδαν όντες ‘κ’ είχαν να έτρωαν ‘κ’ ερούζναν σα μαχαλάδες… επήναν ολίγον χαβίτς κι ολίγον τρίμαν κ’ έτρωγαν … Αρ αέτς εχτίαν κ’ εγουρεύταν, αρτούρεψαν κ’ εκαζάνεψαν, με την δουλείαν και την οικονομίαν.
«Το χρέος τη διεβόλ έν’», έλεγαν. Ατώρα πα, επαίραμε το τσαντάχ κ’ ερούξαμε γυρευοί ς’ ση κόσμονος τα στράτας… Ο Θεόν να ελεά μας… Ατός για τ’ ούλτς μερών’… και κανέναν ‘κ’ ανασπάλ’… γουρπάν ατ να ίνουμες…
εθνική επωδός:
Κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει
φιλελεύθερη λαλιά,
ένα εκτύπαε τ’ άλλο χέρι
από την απελπισιά
Μετάφραση:
Οπέρτς πα εφτωχός έμ’νε
οφέτος τσιπ εχάθα,
επέρα το τσαντάχ σ’ ωμί μ’
και ‘ς σα χωρία εχπάστα.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ποντιακή Γνώμη - Τεύχος Μαρτίου