Ο Πόντος... ενώνει, με διαβατήριο τη γλώσσα

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ
ΦΟΡΗΣ ΠΕΤΑΛΙΔΗΣ

Διαβατήριο αποτελεί η ποντιακή γλώσσα. Αυτό το κοινό σημείο αναφοράς με τους Τούρκους Πόντιους βρήκαν οι Ελληνες που ταξίδεψαν στην Τραπεζούντα για την Παναγία Σουμελά. «Παιδίτσο, άγου πε τη μάνα σου, ουκ επορώ κι έρχουμε» («Παιδάκι μου, πήγαινε να πεις στη μάνα σου ότι δεν μπορώ να έρθω»). Άραγε, ποια γλώσσα είναι αυτή; Όπως λέει ο ομότιμος καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Χρίστος Τσολάκης, είναι η πιο κοντινή στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Και είναι η ποντιακή διάλεκτος που χρησιμοποιεί σήμερα η γιαγιά για να μιλήσει στον εγγονό της στο χωριό Σαράχο (σημερινό Οζούν Γκιολ), στις «ποντιακές Άλπεις», στην περιοχή του Όφη στον Πόντο. Την ίδια διάλεκτο, με παραλλαγές, μιλούν στα χωριά και τις πόλεις της Τραπεζούντας, στην κοιλάδα του Όφη και στο οροπέδιο της Τόνιας, στα Σούρμενα του Πόντου, χιλιάδες κάτοικοι, που την έμαθαν από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους.

Η ποντιακή διάλεκτος είναι αυτή που ενώνει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, αυτούς που ζουν στον ιστορικό Πόντο, όπως επίσης και τους χιλιάδες ξεριζωμένους Πόντιους που με τη Συνθήκη της Λοζάνης ήρθαν στην Ελλάδα, την Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία, αλλά και τους οικονομικούς μετανάστες, Πόντιους μουσουλμάνους που σκόρπισαν σε ολόκληρη την Τουρκία και τις άλλες χώρες του κόσμου.

Ύστερα από χρόνια σιωπής, κατά τα οποία ο ποντιακός κεμεντζές και η ποντιακή διάλεκτος κυνηγήθηκαν στην Τουρκία, οι Πόντιοι μουσουλμάνοι επέμεναν και κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανές τις παραδόσεις και τη γλώσσα τους. Κι όταν ήρθαν καλύτερες μέρες, η ποντιακή διάλεκτος βγήκε από τα σπίτια τους και τώρα, περπατώντας την πλατεία της Τραπεζούντας και των Σουρμένων, ακούς τα νέα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, να μιλούν ποντιακά και όχι τούρκικα. Φυσικά, στα χωριά η ποντιακή είναι η μητρική τους γλώσσα και όχι η τούρκικη την οποία μαθαίνουν στα σχολεία. Η ποντιακή είναι η γλώσσα επικοινωνίας τους στις μεταξύ τους συναναστροφές αλλά και στους στίχους των τραγουδιών τους. Ό,τι δεν μπόρεσαν να εξαφανίσουν οι τουρκικές αρχές τώρα προσπαθούν να το οικειοποιηθούν. Οι Πόντιοι της Τουρκίας αρχίζουν να καταλαβαίνουν πως η γλώσσα αυτή δεν είναι αρχαία τουρκική διάλεκτος, όπως προσπαθούν να τους πείσουν οι επίσημες αρχές. Στα σπίτια που άφησαν οι ξεριζωμένοι Πόντιοι σήμερα κατοικούν Πόντιοι μουσουλμάνοι ή και Τούρκοι. Όμως δέχονται με ικανοποίηση την επίσκεψη των απογόνων των Ελλήνων Ποντίων που έζησαν στην περιοχή.

Παναγιώτης Σελβιαρίδης: «Είναι ένας σεβασμός στον πολιτισμό μας»

Ο καθηγητής Ιατρικής του ΑΠΘ, νευροχειρουργός Παναγιώτης Σελβιαρίδης εδώ και χρόνια πηγαίνει στο χωριό του παππού του, το Καπίκιοϊ της Ματσούκας, εκεί όπου βρίσκονται όλα τα ιστορικά μοναστήρια, της Παναγίας Σουμελά, του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος και του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα. Το 1994 βρήκε το σπίτι του παππού του, Παναγιώτη, ο οποίος, φεύγοντας το 1923 με τον ξεριζωμό, κάλεσε ένα φίλο του Τούρκο από γειτονικό χωριό και του είπε: «Το σπίτι είναι καινούργιο, το έχτισα πριν από δύο χρόνια. Τώρα εμείς φεύγουμε. Εάν έρθουμε, μου το δίνεις· εάν όχι, το κρατάς». Ο παππούς Παναγιώτης δεν επέστρεψε ποτέ. Όμως ο καθηγητής Ιατρικής Παναγιώτης Σελβιαρίδης επέστρεψε το 1994, συναντήθηκε με το φίλο του παππού του και έκτοτε διατηρεί σχέσεις με την οικογένεια και τους συγχωριανούς του. Του είπαν, μάλιστα: «Αυτό το σπίτι είναι δικό σου. Έλα να το πάρεις», όμως εκείνος αρνήθηκε, απαντώντας τους πως η επιθυμία του παππού του ήταν να μείνουν αυτοί. Φέτος, με την ευκαιρία της Θείας λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά, πήγε και βρήκε το γιο του φίλου του παππού του και τη σύζυγό του, η οποίοι άνοιξαν το σπίτι τους και τον υποδέχτηκαν ως οικοδεσπότη. «Ήταν συγκλονιστική η φιλοξενία. Οι άνθρωποι αυτοί κράτησαν έναν πολιτισμό που εμείς εδώ στην Ελλάδα τον έχουμε ξεχάσει. Έχουν μία πηγαία φιλοξενία, όπως είχαν οι παππούδες μας. Όμως μου έκανε μεγάλη εντύπωση και το ότι η βρύση που έχτισε ο προπάππος μου στο χωριό, με την επιγραφή «Αυτό το πηγάδι εκτίσθη παρά του κ. Χαράλαμπου Σελβιαρίδη. 1883», κι ενώ έγινε πρόσφατα καινούργια, εκείνη έμεινε ως δείγμα πως εδώ κατοικούσαν χριστιανοί πριν από την ανταλλαγή. Αυτός είναι ένας σεβασμός στον πολιτισμό μας».

Κώστας Γαβρίδης: ο Χουσεΐν, το χωριό και το σπίτι

Ο Κώστας Γαβρίδης, δικηγόρος της Θεσσαλονίκης, γενικός γραμματέας της Π.Ο.Ε. και πρώην πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, πήγε για πρώτη φορά στον Πόντο το 1979, συνοδεύοντας τον πατέρα του, Γιάννη, για να επισκεφτεί το σπίτι όπου γεννήθηκε στο χωριό Χαψίκιοϊ της Ματσούκας, από το οποίο έφυγε σε ηλικία 10 ετών. Μόλις έφτασε στην Τραπεζούντα, επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον παιδικό του φίλο Χουσεΐν Περβανόγλου, ο οποίος εκείνη την περίοδο ήταν πρόεδρος του χωριού. Η συνάντηση ήταν συγκινητική και, αφού τους έγινε θερμή υποδοχή, κατευθύνθηκαν στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Γιάννης Γαβρίδης, στον οποίο ο παιδικός του φίλος είπε: «Τώρα, βρες το μόνος σου». Πήρε το δρόμο με τη συνοδεία του γιου του Κώστα και έπειτα από τόσα χρόνια τα βήματά του τον οδήγησαν στο πατρικό του σπίτι. Εκεί βρήκαν τους νέους κατοίκους, οι οποίοι τους υποδέχτηκαν φιλικά. Φέτος ο Κώστας Γαβρίδης, στο πλαίσιο της επίσκεψής του στον Πόντο για να παραστεί στη θεία λειτουργία που τελέστηκε στην Παναγία Σουμελά, ξαναπήγε στο χωριό του πατέρα του, διατηρώντας έτσι τη σχέση του με τις προγονικές του εστίες.

Αχιλλέας Βασιλειάδης: «Μιλάμε και συνεννοούμαστε στα ποντιακά»

Ο ηθοποιός του ποντιακού θεάτρου και τραγουδιστής Αχιλλέας Βασιλειάδης πηγαίνει εκδρομές στον Πόντο εδώ και τριάντα χρόνια, συνοδεύοντας γκρουπ Ελλήνων, ενώ στη Θεσσαλονίκη είναι συνδιοκτήτης του μουσικού ποντιακού κέντρου «Παρακάθ’», τόπο μουσικής συνάντησης των Ποντίων. Πέρυσι μαζί με το λυράρη και συνιδιοκτήτη του μαγαζιού Κώστα Σιαμίδη εμφανίζονταν δύο φορές το μήνα, από το φθινόπωρο έως το Μάιο, στη συνοικία Πέραν της Κωνσταντινούπολης, στην κεντρικότερη οδό Ιστικλάρ, όπου έπαιζαν ποντιακά τραγούδια για τους Τούρκους υπηκόους και όσες φορές πήγαιναν δεν έπεφτε καρφίτσα. «Ο Πόντος είναι η ψυχή μας», μας είπε: «Εδώ αναβαπτιζόμαστε, βρίσκουμε τα αδέλφια της καρδιάς μας, μιλάμε και συνεννοούμαστε στα ποντιακά. Έχουμε κοινές ρίζες και κοινό μέλλον. Δεν είναι τυχαίο που χιλιάδες Πόντιοι κάθε χρόνο επισκέπτονται την πατρίδα των γονιών τους και η φιλοξενία που μας προσφέρουν οι ντόπιοι κάτοικοι», καταλήγει ο Αχιλλέας Βασιλειάδης.

Μουσταφά Γκιουνάι: «Αγαπώ τους Πόντιους, θέλω να τους βλέπω»

Ο Μουσταφά Γκιουνάι από τα Σούρμενα του Πόντου ασχολείται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, έχει στην καρδιά του τον πολιτισμό του Πόντου και μας μίλησε σε άψογα ποντιακά. «Αγαπώ», ανέφερε, «τους Πόντιους, θέλω να τους βλέπω να χορεύουν, να τραγουδούν και να κάνουμε μαζί γλέντια στις πόλεις και τα παρχάρια στα ψηλά βουνά. Θέλω να επικοινωνούμε, να έρχονται στον Πόντο και εμείς να πηγαίνουμε στην Ελλάδα. Η ποντιακή διάλεκτος και ο ποντιακός ελληνισμός μας ενώνουν. Για μας είναι θετικό βήμα που έγινε η θεία λειτουργία φέτος στην Παναγία Σουμελά στη Ματσούκα».

Αϊβάζ Σελαχεντίν: «Να βρούμε τους Πόντιους και να αγαπάμε ο ένας τον άλλον»

Ο συνταξιούχος δάσκαλος Αϊβάζ Σελαχεντίν ήταν από τους πρώτους που συνόδευσε τους Πόντιους από την Ελλάδα στην περιοχή της Τραπεζούντας στις αρχές της δεκαετίας του 1980 για να πάνε στα χωριά των παππούδων τους. Ο ίδιος γεννήθηκε στον οικισμό Ποντίλα της κοινότητας Χαψίκιοϊ και τους συνόδευε στις επισκέψεις τους, ενώ σήμερα και τα παιδιά και τα ανίψια του έχουν τα μικρά λεωφορεία (ντολμούζ) και ακολουθούν τα βήματά του. Όταν τον ρωτήσαμε πώς βλέπει το γεγονός της επίσκεψης του Πατριάρχη στην Πόντο και της θείας λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά μας είπε στα ποντιακά: «Είναι πολύ καλό αυτό το γεγονός. Είμαστε δύο γείτονες, θα ήθελα να έρχεται ο ένας πιο κοντά στην άλλο. Να πραγματοποιούνται επισκέψεις, να έρχεστε εσείς και να πάμε κι εμείς στην Ελλάδα να βρούμε τους Πόντιους και να αγαπάμε ο ένας τον άλλον».

Νιχάτ Ουστά: «Εμείς εδώ έχουμε μνημεία του πολιτισμού τους»

Στα Πλάτανα (Ακσαμπάτ) της Τραπεζούντας ο Νιχάτ Ουστά έχει δικό του εστιατόριο, όπως και άλλα τρία στην ευρύτερη περιοχή, με ξακουστά κεφτεδάκια. Το μαγαζί του επισκέπτονται από τον πρωθυπουργό Ταγίπ Ερντογάν μέχρι και επιχειρηματίες της γειτονικής χώρας. Αγαπάει τους Πόντιους και με κάθε τρόπο το δείχνει. Θέλει μάλιστα να ανοίξει αντίστοιχο εστιατόριο και στην Ελλάδα. Μαζί με τους γιους του, Βολκάν και Οκάν, θέλουν να χτίσουν μια «μικρή αυτοκρατορία» στο χώρο της εστίασης και να δημιουργήσουν αντίστοιχο χώρο και στη Θεσσαλονίκη, αφού μέχρι τώρα κάθε μέρα τα μαγαζιά του πουλάνε 500 κιλά κιμά. «Τους Πόντιους τους αγαπώ, γιατί έχουν ιστορία και πολιτισμό και πρέπει να τα σεβόμαστε. Εμείς εδώ έχουμε μνημεία του πολιτισμού τους». Δεν είναι τυχαίο που στο διαφημιστικό τρίπτυχο των εστιατορίων του κυρίαρχη θέση καταλαμβάνουν τα ελληνικά μνημεία του Πόντου.

Αντέμ Εκίζ: «Είμαστε αδέλφια της καρδιάς με τους Πόντιους

Ο λυράρης και τραγουδιστής Αντέμ Εκίζ γεννήθηκε στα Σούρμενα του Πόντου και είναι αγαπητός στην Τουρκία αλλά και στην Ελλάδα. Παίζει παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια της περιοχής των Σουρμένων, τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ελλάδα, όπου τον καλούν ποντιακοί σύλλογοι. Έχει μάλιστα εκδώσει δύο CD με Έλληνες καλλιτέχνες με παραδοσιακή ελληνική μουσική. Τον συναντήσαμε σε αναψυκτήριο της παραλίας των Σουρμένων του Πόντου, όπου μαζί με το λυράρη Νίκο Μιχαηλίδη έπαιξαν ποντιακά σε εκατοντάδες πολίτες του Πόντου. «Εγώ τα ποντιακά τα έμαθα από τους παππούδες μου. Είναι η γλώσσα μου και με αυτά συνεχίζω. Είμαστε αδέλφια της καρδιάς με τους Πόντιους της Ελλάδας και όλου του κόσμου. Ο Πόντος είναι η κοινή μας μοίρα. Γι’ αυτόν τραγουδάμε, χορεύουμε και γλεντάμε. Δημιουργούμε κοινό πολιτισμό κι ας είμαστε μακριά», μας είπε.