του Αρχιμ. Ιωακείμ Οικονομίκου, Γενικού Αρχιερατικού Επιτρόπου της Ιεράς Μητροπόλεως Κίτρους
Με αφορμή την πρώτη Θεία Λειτουργία, η οποία θα τελεστεί στην Παλαίφατη Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά στον ιστορικό Πόντο, ύστερα από 88 χρόνια από την μαύρη εκείνη χρονιά του 1922, από τον Παναγιώτατο Οικουμενικό μας Πατριάρχη κύριο Βαρθολομαίο, θα ήθελα να αναφερθούμε για λίγο στην ιστορία της Ιεράς Μονής, το καύχημα αυτό του Ποντιακού Ελληνισμού αλλά και ολοκλήρου του Γένους μας.Το Μοναστήρι της Παναγίας του Σουμελά, στον Ιστορικό Πόντο, ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα από δύο μοναχούς, τον Σωφρόνιο και τον Βαρνάβα. Οι δύο αυτοί μοναχοί, είδαν την Παναγία η οποία τους είπε να πάρουν την Εικόνα της, που η παράδοση θέλει να είναι έργο του Ευαγγελιστιού Λουκά, από τον Ναό της Μεγάλης Παναγίας των Αθηνών και να πάνε στο Όρος του Μελά στην επαρχία της Τραπεζούντος. Οι δύο αυτοί μοναχοί πήραν την εικόνα και ύστερα από ένα κοπιαστικό ταξίδι, έφτασαν στην Τραπεζούντα και από εκεί ανέβηκαν στο όρος Μελά όπου ίδρυσαν την Ιερά Μονή. Στην ανοικοδόμηση της Ιεράς Μονής, βοήθησε κατά πολύ και η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου του Βαζελώνος η οποία υπήρχε στην περιοχή. Από τότε η Μονή της Παναγία Σουμελά ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, βοηθούσε την Μονή του Βαζελώνος.
Η βοήθεια αποτελούνταν από "πεντήκοντα άσπρα συν κηρώ και ελαίω ανα οκάδες δώδεκα, καθ' επταετίαν δε επταετή ημίονον". Η Ιερά Μονή, γνώρισε μεγάλες δόξες κατά την διάρκεια της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών (1204 - 1461). Ο Ιωάννης ο Β' ο Μεγαλοκομνηνός (1280 - 1285 και 1297) γιός του Αλεξίου του Β' του Μεγαλοκομνηνού (1180 - 1183), δώρισε στην Μονή 24 χωριά και 40 παροίκους ως φύλακες. Ο Αλέξιος ο Γ' Ο Μεγαλοκομνηνός, αυτή η σημαντική προσωπικότητα της Αυτοκρατορίας (1349 - 1390), έδωσε πολλά προνόμια στην Ιερά Μονή της Παναγίας, με το Αυτοκρατορικό Συγγίλιο που εξέδωσε το 1364, ενώ χτίζει καινούργια κελλιά και οχυρώνει την Μονή. Έξω από την Πύλη της Μονής υπήρχε η εξής επιγραφή: "Κομνηνός Αλέξιος εν Χριστώ σθένων, πιστός Βασιλεύς, Στερρός, Ένδοξος, Μέγας, Αεισέβαστος, Ευσεβής Αυτοκράτωρ / Πάσης Ανατολής τε και Ιβηρίας / Κτίτωρ πέφυκε Μονής ταύτης. 1360 μ.Χ". Ο γιός του Αλεξίου του Γ' Μανουήλ ο Γ' (1390 - 1417), φάνηκε το ίδιο γενναιόδωρος με τον πατέρα του. Από το Αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκειο, χάρισε τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, μέσα σε αργυρή θήκη με την εξής επιγραφή: "Ένθα κείται το τρισόλβιον Ξύλον / εν ω Χριστός ηγίασε την κτίσιν / ο Εμμανουήλ του Αλεξίου Γόνος / Κομνηνός Άναξ Ευσεβής Αυτοκράτωρ / δώρον αγνόν τη Πανάγνω προσφέρει / εν τώδε Ναώ τούτο του Μελά όρους / έτους 1390".
Την Μονή όμως σεβάστηκαν και οι Οθωμανοί, ύστερα από την Άλωση της Τραπεζούντος το 1461, διατηρώντας τα προνόμια των Μεγάλων Κομνηνών. Ο Σουλτάνος Σελήμ ο Α' (1512 - 1520) δώρισε στην Παναγία πέντε μεγάλες λαμπάδες διακοσμημένες με χρυσό και με διάφορες επιγραφές, ενώ ο Σουλτάνος Σελήμ ο Β' (1566 - 1574) έδωσε στην Ιερά Μονή ένα αντίγραφο του Αχτιναμέ, του εγγράφου δηλαδή του Προφήτου Μωάμεθ το οποίο φέρει, αντί της υπογραφής του την παλάμη του, με τα προνόμια προς την Ιερά Αυτοκρατορική και Αυτόνομη Μονή του Σινά. Η Μονή της Παναγίας του Σουμελά όμως, δέχτηκε και τις ευεργεσίες της Μητρός Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανακήρυξε την Ιερά Μονή σε Εξαρχία. Αυτό βέβαια πολλοί Μητροπολίτες Τραπεζούντος προσπάθησαν να το καταργήσουν. Τότε οι Μοναχοί κατέφευγαν στο Πατριαρχείο ζητώντας την προστασία του. Ο Ηγούμενος της Μονής κατείχε θέση "Αρχιερέως" μέσα στην Εξαρχία, πλήν των χειροτονιών. Οι χειροτονίες στην Μονή γινόταν είτε από τον Μητροπολίτη Τραπεζούντος, είτε από τον Μητροπολίτη Χαλδίας. Η Εξαρχία καταργήθηκε το 1863, αλλά ύστερα από τις αντιδράσεις των κατοίκων επανιδρύθηκε και πάλι, για να καταργηθεί οριστικά το 1902.Δυστυχώς όμως, η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά είχε την τύχη να δεί την καταστροφή και τον ξεριζωμό των Ελλήνων της περιοχής, την μαύρη εκείνη χρονιά του 1922. Το 1930 ο επιζών μοναχός Αμβρόσιος ύστερα από την σχετική άδεια που δόθηκε από τον Κεμάλ Ατατούρκ και τον Ισμέτ Ινονού πήγε και πάλι στον Πόντο και επισκέφτηκε την Ιερά Μονή. Από εκεί έφερε την Ιερά Εικόνα και το Ιερό Τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, τα οποία οι πατέρες βλέποντας τις εξελίξεις είχαν κρύψει σε κάποιο Ναό εκτός της Ιεράς Μονής, πιστεύοντας ότι θα γυρνούσαν πίσω. Ο π. Αμβρόσιος έφερε αυτά τα ιστορικά κειμήλια του Γένους μας στην Ελλάδα, και τα τοποθέτησαν στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών.
Το 1951, ο Πόντιος στην καταγωγή Φίλων Κτενίδης ίδρυσε το ίδρυμα της Παναγίας καθώς και την νέα Ιερά Μονή της Παναγίας στο όρος Βέρμιο της Μακεδονίας μας αυτήν την φορά. Εκεί μεταφέρθηκαν και τα ιερά αυτά κειμήλια, τα οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα, μάρτυρες του μεγαλείου της ένδοξης ιστορίας μας.
Μετά από 88 χρόνια, η Παναγιά η Σουμελιώτισσα άκουσε τις προσευχές και τις παρακλήσεις όλου του Ποντιακού και όχι μόνο Ελληνισμού, και δόθηκε η άδεια από την Τουρκική Κυβέρνηση να λειτουργηθεί και πάλι η Ιερά Μονή. Είναι σημαντικό και ιστορικό το γεγονός, και για τον λόγο ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της Μονής θα λειτουργήσει Οικουμενικός Πατριάρχης.Εμείς αυτό πού μπορούμε να κάνουμε είναι η λατρευτική αυτή εκδήλωση να μην αμαυρωθεί από εθνικιστικές και άλλες εκδηλώσεις, αλλά με σεβασμό και ιεροπρέπεια να αντιμετωπίσουμε το γεγονός αυτό. Να ευχηθούμε η Προστασία της Παναγίας να συνεχίζει να ευλογεί το Γένος μας, την Μητέρα Εκκλησία, αλλά και τον Πατριάρχη μας, ο οποίος ευλογήθηκε ιδιαιτέρως από την Παναγία να είναι αυτός πού θα λειτουργήσει για πρώτη φορά. Χρόνια πολλά.
Πηγή: Amen