του Νίκου Χειλαδάκη
15 Αυγούστου 2010. Μετά από 84 χρόνια στην ιστορική μονή και κέντρο της ελληνικής Ορθοδοξίας, Παναγία Σουμελά έγινε ελληνορθόδοξη θεία λειτουργία από τον ίδιο τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, που για πρώτη φορά στην μακροχρόνια ιστορία της μονής, παρά του ότι ήταν ανέκαθεν σταυροπηγιακή μονή, παραβρέθηκε στο ιστορικό της κτίσμα για να ευλογήσει τον χώρο και να αναπαύσει ψυχικά χιλιάδες πιστούς, κυρίως, Έλληνες, αλλά και άλλους, με το άκουσμα της ελληνορθόδοξης ψαλμωδίας στην απόκρημνη και ιστορική αυτή γωνιά του Πόντου.Το ιστορικό αυτό γεγονός, πραγματοποιούνταν μέσα σε ένα πραγματικά πολύπλοκο πεδίο πολλαπλών διεργασιών, μέσα σε μια Τουρκία, όπου η διαμάχη μεταξύ των ισλαμιστών και των κεμαλικών αποκορυφώνονταν, ενώ για πρώτη φορά στην σύγχρονη τουρκική ιστορία η τουρκική κυβέρνηση και συγκεκριμένα ο Ερντογάν, παρενέβαινε στις ετήσιες κρίσεις της τουρκικής στρατιωτικής ιεραρχίας ένα πολιτικό και ιστορικό ταμπού για τους Τούρκους πολιτικούς, από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας. Η εσωτερική τουρκική διαμάχη, η ρωσική επανεμφάνιση στην περιοχή με την για πολλούς ρωσική φιλοδοξία να αποσπάσει από το Πατριαρχείο τα πρωτεία της ορθόδοξης παρουσίας, ακόμα και οι προσκυνητές από την ορθόδοξη Ουκρανία, αλλά και από γειτονική ορθόδοξη Γεωργία, που διεκδικεί ιστορικά την ίδια την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η τεράστια γεωπολιτική σημασία της περιοχής της Τραπεζούντας και γενικότερα του Πόντου, σκιαγραφούνε όλο αυτό το πολιτικό πλαίσιο της ιστορικής αυτής στιγμής για την ελληνική ορθοδοξία. Λίγο πιο μακριά, κάποιοι γνωστοί εθνικιστικοί κύκλοι της Τουρκίας, των Γκρίζων Λύκων, διαμαρτύρονταν για το γεγονός ακόμα και με δηλώσεις των εθνικιστών της Τραπεζούντας, επισείοντας την απειλή της ανασύστασης της λεγομένης Ρωμαίικης δημοκρατίας του Πόντου, με την παραχώρηση της Τουρκίας μια φορά τον χρόνο το δεκαπενταύγουστο να γίνετε θεία λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, προς μεγάλη χαρά των Τούρκων ταξιδιωτικών πρακτόρων, των ξενοδόχων, αλλά και όλων των χιλιάδων κατοίκων της περιοχής που επωφεληθήκαν τα μέγιστα από την κοσμοσυρροή στο ιστορικό μοναστήρι το δεκαπενταύγουστο του 2010.
Αρκεί να συλλογιστεί κανείς ότι η μεγάλη σημασία του Πόντου για την Τουρκία φάνηκε και από τις δηλώσεις που έκανε στις 18 Μαρτίου στην τουρκική εφημερίδα Βατάν, ο πρόεδρος της ΤΡΑΟ, (Τουρκική Κρατικής Εταιρεία Πετρελαίου), Μεχμέτ Ουισάλ. Σύμφωνα με τον Ουισάλ, στις περιοχές του τουρκικού Πόντου που έχουν διεξαχθεί εδώ και καιρό έρευνες για πετρελαϊκά κοιτάσματα, υπάρχουν τέτοιες ποσότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου που μπορεί να λύσουν το ενεργειακό πρόβλημα της Τουρκίας για σαράντα χρόνια.
ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΕΔΩ
Στις 15 Αυγούστου του 2009, δηλαδή πριν από ένα χρόνο από την ιστορική τελετή της 15ης Αυγούστου του 2010, μια ομάδα από 500 περίπου άτομα ελληνικής, ρωσικής και γεωργιανής καταγωγής, μαζευτήκαν στην Παναγία Σουμελά ανήμερα του δεκαπενταύγουστου με σκοπό να τελέσουν παρουσία Ρώσων ιερέων, θεία λειτουργία για την επέτειο της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ανάμεσα τους ο γνωστός βουλευτής της ρωσικής Δούμας, ελληνοποντιακής καταγωγής, Ιβάν Σαββίδης, που ήταν και ο πρωτεργάτης αυτής της συγκέντρωσης, ο τότε νομάρχης Θεσσαλονίκης, κ Ψωμιάδης, ο πρώην υπουργός, κ Παπαθεμελής και πολλοί άλλοι Έλληνες προσκυνητές κυρίως από την Θεσσαλονίκη. Δυστυχώς όμως η απόπειρα αυτή δεν ευώδωσε καθώς μόλις άρχισαν οι Ρώσοι παπάδες να ψέλνουν επενέβη με βίαιο τρόπο η Τουρκάλα διευθύντρια του μουσείου της Παναγίας Σουμελά, Νιλγκιούν Γιλμαζέρ και με την συνδρομή της τουρκικής φρουράς του ιδρύματος, παρεμπόδισε σχεδόν με βάναυσο τρόπο αρπάζοντας την εικόνα της Παναγίας την τέλεση της θειας λειτουργίας, φωνάζοντας μάλιστα πως στο μέρος αυτό απαγορεύετε η πραγματοποίηση θρησκευτικών τελετών. Μάλιστα στο επεισόδιο εκτυλιχτήκαν και χαρακτηριστικοί διάλογοι μεταξύ του κ. Ιβάν Σαββίδη, του κ. Ψωμιάδη και της Γιλμαζέρ, που ματαίωσε με αυτόν τον τρόπο την πραγματοποίηση της τελετής παρά του ότι ο Τούρκος νομάρχης της περιοχής, Ρετζέπ Κιζλιτζίκ, είχε δώσει την συγκατάθεση του στους προσκυνητές της Παναγίας Σουμελά. Τα επεισόδια αυτά προκάλεσαν μεγάλη απογοήτευση στην ελληνική πλευρά, ενώ η προβολή τους σίγουρα έβλαψε την διεθνή εικόνα της Τουρκίας και ιδιαίτερα με την εμπλοκή του Ιβάν Σαββίδη είχε και ένα σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στην ρωσική πλευρά.
Στην ίδια την Τουρκία τα επεισόδια αυτά δημιούργησαν ζήτημα σχετικά με την Παναγία Σουμελά και μετά από δυο μήνες, στις 22 Οκτωβρίου, ο νομάρχης Τραπεζούντας, Ρετζέπ Κιζιλτζίκ, σε δηλώσεις που έκανε στην τουρκική εφημερίδα Τζουμχουριέτ, για πρώτη φορά έθεσε ανοιχτά πλέον το ζήτημα να δοθεί από τις τουρκικές αρχές επίσημα η άδεια της τέλεσης θειας λειτουργίας. Ο Κιζιλτζίκ υποστήριξε στην τουρκική εφημερίδα ότι αυτό θα είχε πολλαπλές ωφέλειες για την περιοχή αλλά και για την ίδια την Τουρκία, καθώς θα προβάλλονταν ένα άλλο πρόσωπο της δημοκρατικής Τουρκίας, που σέβεται τις θρησκευτικές ιδιαιτερότητες μέσα στην ίδια την χωρά της. Είχε προηγηθεί, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Σαμπάχ, στις 10 Οκτωβρίου, σύσκεψη της μεικτής επιτροπής Τουρκίας Ευρωπαϊκής Ένωσης που κατέθεσε αίτημα στους υπουργούς Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου, τον υπουργό υπεύθυνο για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Εγεμέν Μπαγίς, τον υπουργό Εσωτερικών, Μπεσίρ Αταλαϊ καθώς και στον νομάρχη Τραπεζούντας, ο οποίος είχε ήδη συντάξει δική του αναφορά προς τους υπουργούς με το αίτημα να εξεταστεί η δυνατότητα για να επιτραπεί τέλεση θειας λειτουργίας στην ιστορική μονή. Στις 28 Νοεμβρίου το θέμα της Παναγίας Σουμελά επανέρχονταν από την εφημερίδα Σαμπάχ που κατηγορούσε τις αρμόδιες αρχές του υπουργείου Πολιτισμού για τα χοντρά, όπως τόνιζε λάθη που είχαν γίνει στις εργασίες ανακαίνισης του ιστορικού μνημείου, ενώ κατήγγειλε ότι οι εργασίες αυτές που άρχισαν πριν από 16 περίπου χρόνια γίνονταν χωρίς κανένα έλεγχο που θα κατεύθυνε τις εργασίες στην σωστή πλευρά, έτσι ώστε να μην θιγούν τα ιστορικά στοιχεία της μονής. Όσον αφορά το θέμα της επαναλειτουργίας έστω και μερικώς της μονής, η ίδια εφημερίδα, η Σαμπάχ, έγραψε στις 24 Δεκεμβρίου του 2009 ότι τελικά οι αρμόδιοι υπουργοί δηλαδή Εξωτερικών, Εσωτερικών, του υπεύθυνου για την εντατική πορεία της Τουρκίας, καθώς και του υπουργού Πολιτισμού, είχαν καταλήξει σε μια συμφωνία στο να δοθεί κατ’ αρχή υπό όρους η άδεια για να τελέσει θεία λειτουργία στο ιστορικό μοναστήρι το δεκαπενταύγουστο, δηλαδή στην επέτειο της κοιμήσεως της Θεοτόκου. Μετά από λίγες μέρες και συγκεκριμένα στις 4 Ιανουαρίου, ομάδα Ποντίων από την βόρεια Ελλάδα επισκέφτηκε την περιοχή με τον χαρακτηριστικό ποντιακό θίασο των «Μωμόγερων», και έδωσε παραστάσεις στην περιοχή της Τραπεζούντας γινομένη δεκτή με ενθουσιάσω από ένα εντυπωσιακά φιλόξενο περιβάλλον των εντοπίων κατοίκων της περιοχής της Ματσούκας, η Μάτσκας στα τουρκικά.
Το ζήτημα όμως της επαναλειτουργίας της μονής παρέμενε εκκρεμές μέχρι στις 24 Ιανουαρίου 2010, όταν η τουρκική εφημερίδα Ραντικάλ κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο τίτλο, «Ανοίγει σε λειτουργία η Παναγία Σουμελά;» με ερωτηματικό. Η τουρκική εφημερίδα έγραφε ότι ο υπουργός Πολιτισμού της Τουρκίας, Ερτουγρούλ Γκιουλάι, είχε συσκέψεις με τους υπουργούς Εσωτερικών και Εξωτερικών για το θέμα. Απαντώντας σε επερώτηση του βουλευτή του εθνικιστικού κόμματος της Τραπεζούντας, Λατίφ Γιουνούσογλου, που αντιτίθεται σφοδρά στην προοπτική επαναλειτουργίας της Σουμελά, δήλωσε πως το θέμα εξετάζετε σοβαρά και ότι μια πιθανή άδεια για την τέλεση θειας λειτουργίας στην ιστορική μονή θα απέφερε μεγάλα οφέλη στον τουρισμό της περιοχής και συνεπώς θα ήταν επωφελές για το μεγαλύτερο μέρος του τοπικού πληθυσμού. Ο Γκουλάι ανέφερε ότι για το θέμα είχε αλλεπάλληλες συζητήσεις με τον νομάρχη Τραπεζούντας, ο οποίος είχε τεθεί επικεφαλής της πλευράς που υποστήριζε το να δοθεί άμεσα άδεια για την τέλεση της θειας λειτουργίας στην ιστορική μονή. Στο θέμα επανήλθε στις 28 Φεβρουαρίου η φιλοκυβερνητική εφημερίδα, Γιενή Σαφάκ, με τον τίτλο, «Μπορεί να δοθεί άδεια να επαναλειτουργήσει η Παναγία Σουμελά». Η τουρκική εφημερίδα ανέφερε ότι ο υπουργός Πολιτισμού της Τουρκίας, Ερτουγρούλ Γκιουλάι, δήλωσε πως είναι δυνατόν να δοθεί η άδεια τέλεσης θειας λειτουργίας χρονικής διάρκειας περίπου μιας ώρας στην ιστορική μονή και ότι κάτι τέτοιο το επιθυμούν και οι τοπικοί παράγοντες της Τραπεζούντας, αποβλέποντας στα πολλαπλά οφέλη μιας τέτοιας ενέργειας. Ο Γκιουλάι τόνισε πως μετά από τόσα χρόνια έχουν περατωθεί και τα έργα αναπαλαίωσης της μονής, τα οποία όπως είναι γνωστό είχαν δεχτεί στο παρελθόν έντονες κριτικές και συνεπώς το κτίριο είναι έτοιμο για να δεχτεί τους επισκέπτες που θα έρθουν για την τέλεση της θειας λειτουργίας. Για το ίδιο θέμα ο γνωστός Τούρκος δημοσιογράφος, Ερτουγρούλ Οζκιόκ, έγραφε στις 17 Μαρτίου στην εφημερίδα Χουριέτ πως προβλέπετε ότι θα ανοίξει σε θεία λειτουργία η Παναγία Σουμελά και τόνισε στο ίδιο άρθρο ότι για το θέμα δεν ενδιαφέρονται μόνο οι Ρωμιοί και οι Έλληνες, αλλά και οι άλλοι ορθόδοξοι λαοί, όπως Ρώσοι, Ουκρανοί, Γεωργιανοί και Αρμένιοι. Μάλιστα τόνισε πως στην οθωμανική εποχή το μνημείο ήταν σεβαστό από πολλούς Οθωμανούς σουλτάνους, όπως ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής και ότι οι Οθωμανοί το είχαν τιμήσει με πολλά φιρμάνια που του έδιδαν ξεχωριστά προνόμια. Μετά από λίγες μέρες ,στις 26 Μαρτίου, στην φιλοκυβερνητική Γιενή Σαφάκ δημοσιεύονταν ένα άρθρο που ανέφερε ότι η ελληνική οικονομική κρίση θα είχε σαν συνέπεια την μεγάλη μείωση του τουριστικού ρεύματος από την Ελλάδα προς την Παναγία Σουμελά, γεγονός που θα ζημίωνε σε μεγάλο βαθμό την οικονομία της περιοχής. Για τον λόγω αυτό υποστήριξε η τουρκική εφημερίδα η προοπτική να δοθεί άδεια για τη τέλεση θειας λειτουργίας στην ιστορική μονή, θα προκαλούσε μεγάλο κύμα τουριστών από την Ελλάδα και όχι μόνο, αντισταθμίζοντας τις πιθανές απώλειες από την ελληνική οικονομική κρίση. Η συζήτηση για το θέμα φαίνεται πως είχε «ανάψει» για τα καλά και μετά από τρεις μέρες, στις 29 Μαρτίου μια άλλη τουρκική εφημερίδα, η Σταρ, ανάφερε πως η τουρκική κυβέρνηση εξέταζε πλέον σοβαρά το ενδεχόμενα να δοθεί άδεια για την τέλεση θειας λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά και στην ιστορική εκκλησία του αγίου Παύλου στο νησί Ακνταμάρ, στην λίμνη Βαν, ένα παλαιό ιστορικό αρμενικό μνημείο. Η Σταρ παράλληλα τόνιζε ότι δεν υπάρχει κανένα ενδεχόμενο να δοθεί άδεια για την τέλεση θειας λειτουργίας στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Στις 28 Μαΐου για πρώτη φορά η Γιενή Σαφάκ ανέφερε πως έχει παρθεί τελικά η οριστική απόφαση από τις 13/5, να δοθεί η άδεια για μια μέρα στην τέλεση της θειας λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά, με το σκεπτικό ότι ένα τέτοιο γεγονός θα προβάλει την Τουρκία διεθνώς και θα προκαλέσει μεγάλο τουριστικό κύμα στην περιοχή επωφελές για την τοπική οικονομία.
Φυσικά η εξέλιξη αυτή δεν έμεινε χωρίς αντιδράσεις και στις 17 Ιουνίου η τουρκική εφημερίδα Χουριέτ, έγραφε ότι ναι μεν δόθηκε η άδεια για την τέλεση θειας λειτουργίας αλλά τα μέτρα ασφαλείας θα είναι εξόχως αυστηρά και δεν θα επιτραπεί καμία παρεκτροπή εκ μέρους των προσκυνητών που θα έρθουν για να παρακολουθήσουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη στην τέλεση της θειας λειτουργίας. Την ίδια μέρα, 17/6 ,η εφημερίδα Ραντικάλ έγραφε πως ο υπουργός Πολιτισμού της Τουρκίας, Ερτουγρούλ Γκιουλάι σε σύσκεψη που είχε με τον νομάρχη Τραπεζούντας εξέτασε τις λεπτομέρειες για την τέλεση της λειτουργίας στην ιστορική μονή, καθώς και την αναμενόμενη προσέλευση χιλιάδων τουριστών στην περιοχή. Βέβαια οι αντιδράσεις συνεχιστήκαν και ο βουλευτής του εθνικιστικού κόμματος της Τραπεζούντας, Σουλεϊμάν Λατίφ, έδωσε συνέντευξη τύπου όπου κατηγόρησε ανοιχτά την τουρκική κυβέρνηση ότι ενέδωσε στις απαιτήσεις διαφόρων παραγόντων της ελληνικής πλευράς για την τέλεση της θειας λειτουργίας. Ο Λατίφ υποστήριξε ότι το γεγονός αυτό θα έχει αποσταθεροποιητικές τάσεις για την ευρύτερη περιοχή του Πόντου καθώς, όπως τόνισε στην τουρκική εφημερίδα, Ταράφ, οι Ρωμιοί επιδιώκουν την ανασύσταση της Ποντιακής Δημοκρατίας και να πλήξουν την τουρκική ταυτότητα της περιοχής. Εντωμεταξύ και ενώ όλα είχαν ετοιμαστεί για το ιστορικό άνοιγμα της Παναγίας Σουμελά, τις παραμονές η τουρκική εφημερίδα Σαμπάχ σε ένα κατευθυνόμενο δημοσίευα ανέφερε ότι υπάρχει κίνδυνος… κατολισθήσεων που προέρχεται από τον πολύ κόσμο που θα προσέλθει στην μονή και είναι δυνατόν να προκαλέσει αποσταθεροποίηση της στατικής κατάστασης της ιστορικής μονής.
Παρ’ όλα αυτά όμως τελικά όπως όλοι γνωρίζουμε η θεία λειτουργία τελέστηκε και οι χιλιάδες προσκυνητές συγκινημένοι παρακολούθησαν τον Πατριάρχη να ψάλει μετά από 88 χρόνια στο ιστορικό μοναστήρι. Δυο μέρες μετά, κάνοντας ένα πρώτο απολογισμό η τουρκική εφημερίδα Τζουμχουριέτ ανέφερε ότι τα οικονομικά οφέλη από την υπόθεση αυτή ήταν τεράστια, καθώς, όπως υπολογίζονταν κατά αρχήν από τοπικούς οικονομικούς παράγοντες, περίπου ένα εκατομμύριο ευρώ συνέρρευσε στα ταμεία της τοπικής οικονομίας καθώς οι προσκυνητές είχαν ξεπεράσει σε αριθμό κάθε πρόβλεψη και προέρχονταν από πολλές γειτονικές χώρες αλλά και από μακρινές χώρες όπως Αμερική, Αυστραλία, Γερμανία, Καναδά, που είχαν έρθει να τιμήσουν την «ανάσταση» της ιστορικής μονής του Πόντου, της Παναγίας Σουμελά
Η «ΣΚΟΤΕΙΝΗ» ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Η Παναγία Σουμελά ήταν και είναι ανέκαθεν ένας σπάνιος τόπος που σε γοητεύει με την επιβλητικότητα του καθώς πλησιάζεις από κάτω αγναντεύοντας την βουνοπλαγιά όπου είναι σκαρφαλωμένη, γεννώντας ερωτήματα για το θάρρος και την δύναμη αυτών που επέλεξαν αυτό το τόπο και έκτισαν αυτό το μεγαλοπρεπές κτίσμα και είναι γνωστό πως επί δεκαεφτά περίπου αιώνες έλαμψε σαν φάρος της Ορθοδοξίας και του ελληνισμού στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου, αλλά και ολόκληρης της ελληνορθόδοξης Ανατολής.
Το εντυπωσιακό είναι πως το μεγάλο αυτό κέντρο της ορθοδοξίας που επί δεκαετίες παρέμενε βουβό, είχε συγκινήσει και Τούρκους, όπως ο δημοσιογράφος της εφημερίδας Μιλιέτ, Γκιουνγκιόρ Αράς, που το επισκέφτηκε και έγραψε στις 9 Ιουνίου του 2001, ένα σχετικό άρθρο στην εφημερίδα του κάνοντας μια αποκλειστική αναδρομή της περιόδου μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μέχρι τις μέρες μας. Ο Τούρκος αρθογράφος που αφήνει την πένα του να περιγράψει την γοητεία του μοναστηριού, μια γοητεία που ασκεί ακόμα και στους Τούρκους επισκέπτες, αναφέρει πως το 1461 ο ίδιος ο σουλτάνος, Μωάμεθ ο Πορθητής, επισκέφτηκε το μοναστήρι και αφού συνομίλησε με τους μοναχούς γοητεύτηκε από τις γνώσεις τους και την ευφράδεια τους. Για τον λόγω αυτό εξέδωσε ένα φιρμάνι με το οποίο τους παραχωρούσε όλα τα προνόμια που τους εξασφάλιζαν την επιβίωση τους μέσα στο εχθρικό περιβάλλον, όπως αυτό είχε διαμορφωθεί και μετά την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς. Σύμφωνα με τον Αράς, η Παναγία Σουμελά τον επόμενο αιώνα έκανε ένα μεγάλο θαύμα που έμεινε στην οθωμανική ιστορία. Το 1512, ο τότε σουλτάνος Σελίμ ο «Γιαβούζ», δηλαδή Σελίμ ο «Σκληρός», όταν βρίσκονταν στην Τραπεζούντα προσβλήθηκε από μια άγνωστη ασθένεια και υπέφερε πολύ. Κάποιοι σύμβουλοι του τότε του ανέφεραν για το μοναστήρι της Παναγιάς Σουμελά και τα πολλά και μεγάλα θαύματα που γίνονταν εκεί. Επηρεασμένος ο σουλτάνος από αυτές τις αναφορές έστειλε εκπρόσωπος του στο μοναστήρι και ζήτησε από τους μοναχούς να προσευχηθούν για να γίνει καλά. Πραγματικά και έτσι έγινε με αποτέλεσμα την επόμενη μέρα κατά θαυμαστό τρόπο η υγεία του σουλτάνου αρχίζει να βελτιώνετε εντυπωσιακά. Ο σουλτάνος ευχαριστημένος αλλά και εντυπωσιασμένος από την Παναγία, μόλις έγινε τελείως καλά γέμισε πολλά γαϊδούρια με διάφορα δώρα και τα έστειλε στο μοναστήρι με τις θερμές του ευχαριστίες για την ίαση που του πρόσφερε η Παναγία Σουμελά.
Από το 1923 και μετά την αναχώρηση των μοναχών από την Παναγία Σουμελά, όπως αναφέρει ο Γκιουνγκιόρ Ουράς στην Μιλιέτ, έπεσε νεκρική σιγή στο ιστορικό μοναστήρι. Μονάχα τα πουλιά και κάποιοι Άγγλοι περιηγητές έδιναν σημεία ζωής στο απότομο και μαρτυρικό τοπίο που κάποτε οι χιλιάδες πιστοί συνέρρεαν για να πανηγυρίσουν την δόξα της Παναγιάς. Το 1931 η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που είχε κρυφτεί σε κάποιο μυστικό μέρος, μεταφέρθηκε στην Ελλάδα. Από τότε, μέχρι την δεκαετία του πενήντα, το ιστορικό μοναστήρι είχε αφεθεί στην τύχη του. Που και που όμως, όπως λένε και οι μαρτυρίες, κάποια μοναχική φιγούρα συνήθως με την χαρακτηριστική μαντίλα, ανέβαινε το εγκαταλειμμένο πια μονοπάτι προς την Μονή και κάποια φλόγα από κάποιο κερί μέσα στα ερείπια του μοναστηριού, πρόδιδε ότι η ελληνορθόδοξη πίστη δεν είχε χαθεί εντελώς από τον ιστορικό Πόντο. Το 1953 μετά την είσοδο της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ εμφανιστήκαν κάποιοι Αμερικανοί αξιωματικοί που έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρων και θέλησαν να επισκεφτούν το μοναστήρι. Τελικά, παρά του ότι η περιοχή ήταν σχεδόν απαγορευμένη, τους δόθηκε η άδεια και οι Αμερικανοί έφτασαν στο μοναστήρι μέσα από το γνωστό μονοπάτι που τώρα το σκέπαζαν χόρτα και σκόρπιοι θάμνοι. Το κλειδί όμως της εισόδου στο μοναστήρι το έχει ο σταθμός της τοπικής δασοφυλακής και για να το πάρουν οι Αμερικανοί χρειάστηκε επέμβαση από την Άγκυρα. Οι ξένοι αυτοί επισκέπτες μόλις εισήλθαν στο μοναστήρι έμειναν άφωνοι από την μεγαλόπρεπα των τοιχογραφιών και την ιερότητα που ανέδυε ο χώρος, αρκετές δεκαετίες μετά την πλήρη εγκατάλειψη του. Αφού κάθισαν επί ώρες να κοιτάζουν εκστασιασμένοι τις εικόνες, τα κτίσματα και το μαγευτικό τοπίο της πανέμορφης χαράδρας, συνέταξαν μια αναφορά προς το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού τονίζοντας τον μεγάλο αυτό θησαυρό που βρίσκεται στα τουρκικά χέρια και ότι θα πρέπει να γίνουν τα απαραίτητα έργα για την διάσωση του. Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε και μόνο το 1972 το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε να ενδιαφερθεί για πρώτη φορά επίσημα για την Παναγία Σουμελά, η οποία ήδη είχε αρχίσει να γίνετε πόλος έλξης πολλών επισκεπτών και προσκυνητών κυρίως από την Ευρώπη και την Αμερική. Το 1986 για πρώτη φορά καθιερώθηκε εισιτήριο για την είσοδο στην ιστορική μονή. Από τότε κάθε χρόνο το τουριστικό συνάλλαγμα ρέει όλο και περισσότερο στα τουρκικά ταμεία. Η Παναγία Σουμελά άρχισε να τραβάει επισκέπτες από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και η φήμη της άρχισε να φτάνει στα πέρατα της γης. Ο Τούρκος αρθογράφος, τελειώνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα αναφορά-ομολογία του για την Παναγία Σουμελά, αποκάλυψε ότι πολλά ιερά βιβλία αλλά και άλλα ιερά αντικείμενα που βρεθήκαν στο μοναστήρι, φυλάγονται σήμερα στην Άγκυρα. Η προσωπική του μαρτυρία δείχνει πως το «Σουμελά Μαναστιρί», είναι ιερός τόπος και για τους σημερινούς μουσουλμάνους κατοίκους της Μικράς Ασίας. Άλλωστε, η Μεριέμ Αννά είναι ιερό πρόσωπο και για το Κοράνι
Είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ ότι ήδη από το 1998 οι ίδιοι οι εντόπιοι Τούρκοι άρχισαν να ενδιαφέρονται για την επαναλειτουργία της Μονής. Όπως ανέφερε η τουρκική εφημερίδα Χουριέτ, στις 14 Νοεμβρίου του 1998, είχε αρχίσει εκστρατεία διεθνής προβολής της ιστορικής μονής της Παναγίας Σουμελά στην περιοχή της Μάτσκας. Η Χουριέτ πρόσθετε στο ίδιο δημοσίευμα ότι στα πλαίσια των τουριστικών εκδηλώσεων στο παρακείμενο της Παναγίας Σουμελά εθνικό πάρκο της περιοχής Αλτίν Ντερέ, οργανώθηκε τότε επίδειξη παρουσία εξηντεπέντε χιλιάδων Ποντίων και πολλών τουριστών, πολιτιστικές εκδηλώσεις που διανθίζονταν και από εκθέσεις διαφόρων προϊόντων της τουρκικής βιομηχανίας Οι Τούρκοι υπολόγισαν από τότε τα τεράστια κέρδη που θα τους απέφερε η τουριστική αξιοποίηση του ιστορικού Ελληνικού μοναστηριού. Παρ όλα αυτά όμως, όπως τόνιζε η Χουριέτ τα κτίσματα της ιστορικής μονής βρίσκονταν σε εξαιρετικά άθλια κατάσταση. Χαρακτηριστικές ήταν οι εικόνες του ιστορικού μοναστηριού που έδειξε τότε το ίδιο το τουρκικό κανάλι NTV, με την επερώτηση πως είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί τουριστικά η Παναγία Σουμελά στην κατάσταση λεηλασίας που έχει εγκαταλειφθεί όλα αυτά τα χρόνια;
Ένα άλλο στοιχείο κινητοποίησης των εντοπίων κατοίκων στα πλαίσια της πολιτιστικής τους παράδοσης που σχετίζονταν και με την αναβίωση των προγκημάτων της Παναγίας Σουμελά, ήταν και τα λεγόμενα Παρχάρια, όπως τα περίγραφε τότε η Χουριέτ Σύμφωνα λοιπόν με μαρτυρίες των ιδίων των κατοίκων της περιοχής της Μάτσκας όπου βρίσκεται και η Παναγία; Σουμελά εδώ και είκοσι πέντε χρόνια στην περιοχή του ορεινού Πόντου αναβιώνει η παραδοσιακή γιορτή που γιόρταζαν όταν κατοικούσαν στις πατρογονικές τους εστίες οι Πόντοι, χριστιανοί Έλληνες. Την παράδοση αυτή πήραν και διατηρούν τώρα οι Πόντιοι που κατοικούν σήμερα στις περιοχές αυτές. Έτσι και φέτος, 1998, είκοσι χιλιάδες Πόντιοι συγκεντρώθηκαν στο ορεινό χωριό Πεντίκ Κουρνά, όπου εορτάστηκε με παραδοσιακούς ποντιακούς χορούς «Χορόν», η πατροπαράδοτη ποντιακή γιορτή, με τον τρόπο που συνηθίζουν να γιορτάζουν οι Πόντιοι και στις δυο πλευρές του Αιγαίου.
«Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»
Το ξύπνημα όμως αυτό της ιστορικής μονής, που άρχισε να προσελκύει χιλιάδες Έλληνες κυρίως Ποντίους, είχε και διάφορες παρενέργειας που θορύβησαν την Άγκυρα. Οι πληροφορίες έλεγαν για μια αφύπνιση των εντοπίων κατοίκων κυρίως των ελληνοφώνων, που ανακάλυπταν ότι την γλώσσα που μιλούσαν και την οποία μέχρι τότε η επίσημη ιστορική άποψη της Τουρκίας την χαρακτήριζε σαν μια καυκασιανη διάλεκτο, την μιλούσαν και χιλιάδες Πόντιοι στην άλλη πλευρά του Αιγαίου με τους οποίους άρχισαν να έρχονται σε συνδιαλλαγή, διψώντας κυριολεκτικά να μάθουν περισσότερα για τις αληθινές τους ρίζες. Οι εξελίξεις αυτές ανησύχησαν τους εθνικιστικούς κύκλους της Τουρκίας που κυριαρχούσαν τότε στην πολιτική ζωή, με αποκορύφωμα μια προκλητική αναφορά που παρουσιάστηκε στις 15 Σεπτεμβρίου του 2002 στην τουρκική κυβέρνηση και η οποία κατηγορούσε άμεσα την Ελλάδα ότι επιδίωκε την αποσταθεροποίηση του τουρκικού Πόντου.
Σύμφωνα λοιπόν με μια επίσημη έκθεση - αναφορά του «Ανώτατου Ιδρύματος Στρατηγικών και Οικονομικών Ερευνών» της Άγκυρας, που πατρονάρονταν από το τουρκικό κράτος, εξαπολύθηκε μια άνευ προηγουμένου επίθεση κατά της Ελλάδας την οποία κατηγορούσε ότι εδώ και χρόνια επιδιώκει την σύσταση της «Δημοκρατίας του Πόντου» και την γενικότερη αποσταθεροποίηση της περιοχής. Η αναφορά αυτή η οποία διανεμήθηκε και στον τουρκικό τύπο, συνέταξε ο Τούρκος καθηγητής Στρατηγικών Ερευνών, Φερίτ Σαράτσογλου, της γνωστής οικογένειας Σαράτσογλου, μέλος της οποίας ήταν υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Η έκθεση ανέφερε συγκεκριμένα ότι από το 1985, όταν άνοιξαν ουσιαστικά τα σύνορα για την περιοχή του Πόντου και χιλιάδες Ελληνοπόντιοι επισκέπτες άρχισαν να έρχονται στην περιοχή και να προσκυνήσουν την Παναγία; Σουμελά, η Ελλάδα είχε αρχίσει μια μεγάλη εκστρατεία για την αναγνώριση της «δήθεν» ποντιακής γενοκτονίας, κατά το πρότυπο της διεθνής αναγνώρισης της αρμενικής γενοκτονίας .Μάλιστα, σύμφωνα με την αναφορά, η Ελλάδα είχε θέσει αυτόν τον… όρο για την προώθηση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή Ένωση. Προς τον σκοπό αυτό, σύμφωνα πάντα με την τουρκική αναφορά, οι Έλληνες έχουν ιδρύσει σε διάφορες χώρες του εξωτερικού 176 ιδρύματα και οργανώσεις που προπαγανδίζουν τα «δήθεν» εγκλήματα που διέπραξαν οι Κεμαλικοί σε βάρος των Ποντίων, ενώ επιμένουν να αναφέρουν για την αλησμόνητη πατρίδα του Πόντου την οποία κάποια μέρα ελπίζουν να ξανάαπόκτησουν. Μέσα σε ένα ανθελληνικό παραλήρημα αναφέρονταν ότι το 1999 στο διεθνές βυζαντινολογικό συνέδριο που είχε συγκαλέσει στην Κωνσταντινούπολη, το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, η ελληνική αντιπροσωπεία είχε παρουσιάσει σχέδια για… βυζαντινοποίηση της Πόλης και για την ανάγκη ανακατασκευής του βυζαντινού Ιπποδρομίου, πράγμα που προϋποθέτει, σύμφωνα με τους τουρκικούς ισχυρισμούς, το γκρέμισμα του τουρκικού τεμένους Σουλτάν Αχμέτ που δεσπόζει στην περιοχή. Οι ίδιοι κύκλοι, υποστήριζε η τουρκική αναφορά, το 2000 στο μεγάλο διαθρησκευτικό συνέδριο που είχε γίνει τότε έγινε στο Παρίσι υπό την αιγίδα του τότε Γάλου προέδρου, Ζακ Σιράκ, είχαν ρίξει την πρόταση να γίνει η Αγία Σοφία παγκόσμιο χριστιανικό κέντρο και να επαναλειτουργήσει σαν χριστιανικός ναός, κάτι που δεν θα το επιτρέψουν ποτέ οι Τούρκοι. Παράλληλα κατηγορήθηκε το ελληνικό κοινοβούλιο διότι στις 24 Φεβρουαρίου 1994 ανακήρυξε την ημέρα της απόβασης του «πατέρα» της τουρκικής δημοκρατίας, Κεμάλ Ατατούρκ, στην Σαμψούντα του Πόντου, δηλαδή την 19 Μαΐου, σαν ημέρα της ποντιακής γενοκτονίας. Η αναφορά επισήμανε επίσης και την περιοδεία του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Τραπεζούντα που είχε γίνει το 1998, στα πλαίσια οικολογικού συνεδρίου, την οποία χαρακτήριζε σαν απαρχή των νεότερων κινήσεων της Ελλάδας για την αποσταθεροποίηση του Πόντου, και την ίδρυση της λεγόμενης «Ποντιακής Δημοκρατίας».
Τέλος απόρριπτε με βγδελυμία κάθε σκέψη για ίδρυση ελληνικού προξενείου στην Τραπεζούντα γιατί κάτι τέτοιο όπως υποστήριζε … θα ενισχύσει το ποντιακό κίνημα.
ΙΒΑΝ ΣΑΒΒΙΔΗΣ
Ένας από τους κύριους πρωταγωνιστές της επαναλειτουργίας της ιστορικής μονής της Παναγίας Σουμελά, που διέθεσε το κύρος του αλλά και την οικονομική του ευρωστία προς τον σκοπό αυτό, είναι και ο ομογενής Πόντιας βουλευτής της ρωσικής Δούμας, Ιβάν Σαββιδης. Είναι κοινό μυστικό ότι ο Σαββιδης με το κύρος που διέθετε στην Ρωσία πίεσε την ρωσική κυβέρνηση να πιέσει με την σειρά της την Τουρκία στο να ενδώσει τελικά στο αίτημα να δώσει την άδεια για την τέλεση της θειας λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά. Αρκεί κανείς να αναφέρει ότι ο Σαββίδης ναύλωσε με την παραμονή της 15η Αυγούστου με δικά του έξοδα τρία μεγάλα αεροπλάνα, δυο από το Ροστόβ της Ρωσίας και ένα από την Θεσσαλονίκη, τα οποία γέμισαν από προσκυνητές που έσπευσαν να προσκυνήσουν την ιστορική μονή και να παρακολουθήσουν την θεία λειτουργία του Οικουμενικού Πατριάρχη. Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι κατά την διάρκεια της θείας λειτουργίας σε ένα μέρος μέσα στην Παναγία Σουμελά, με δική του πρωτοβουλία, ανάφτηκαν 353 κεριά σε ανάμνηση των 353.000 Ποντίων που εξοντώθηκαν από τους Τούρκους κατά την διάρκεια της ποντιακής γενοκτονίας.
Ο Ιβάν Σαββίδης του Ιγνατίου γεννήθηκε στις 27 Μαρτίου του 1959 στο χωριό Σάντα της περιοχής Τσάλκα της Γεωργίας, από ελληνική οικογένεια εργατών. Μετά την 7η τάξη του σχολείου, ο Ιβάν Σαββίδης μετακόμισε στην περιοχή του Ροστόβ όπου και αποφοίτησε από το σχολείο μέσης εκπαίδευσης. Το 1977 κατετάγη στο στρατό. Το 1980, μετά τη θητεία του, ο Ιβάν Σαββίδης άρχισε να εργάζεται στο κρατικό καπνεργοστάσιο του Ντον. Ξεκίνησε ως απλός εργάτης και έφτασε μέχρι το βαθμό του υποδιευθυντή του εργοστασίου αυτού. Το 1988, χωρίς να σταματήσει να εργάζεται, τελείωσε την οικονομική σχολή του Πανεπιστημίου δημόσιας οικονομίας του Ροστόβ. Το 1993, ο Ιβάν Σαββίδης εκλέχτηκε γενικός διευθυντής της μετοχικής εταιρίας «Ντονσκόϊ ταμπάκ» και παρέμεινε επικεφαλής της κατά τη διάρκεια 10 χρόνων. Από το 1998 έως το 2003 ήταν βουλευτής της Νομοθετικής Βουλής της περιοχής του Ροστόβ. Το Δεκέμβρη του 2003 εκλέχτηκε βουλευτής της Κρατικής Δούμας της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Από το Μάρτιο του 2004 είναι αντιπρόεδρος της Επιτροπής προϋπολογισμού και φόρων και συντονιστής της Κοινής Βουλευτικής Επιτροπής συνεργασίας με τη Βουλή της Ελληνικής Δημοκρατίας. Επίσης, ο Ιβάν Σαββίδης είναι πρόεδρος της ποδοσφαιρικής ομάδας «ΣΚΑ-Ροστόβ» και πρόεδρος της Ομοσπονδίας μπιλιάρδου της Νότιας Ομοσπονδιακής περιφέρειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Από το 2004 είναι πρόεδρος της Ομοσπονδίας ελληνικών συλλόγων της Ρωσίας. Από το 2006 είναι συντονιστής του ΣΑΕ της Περιφέρειας χωρών πρώην ΕΣΣΔ.
Ο Ιβάν Σαββίδης τιμήθηκε το 1999 από τη Ρωσική Ομοσπονδία με το παράσημο «Για την προσφορά προς την Πατρίδα» ΙΙ βαθμού και το 2003 με το παράσημο Τιμής. Έχει λάβει επαίνους από τον ίδιο τον πρόεδρο της Ρωσίας, τον Πατριάρχη Πάσης Ρωσίας, τον νομάρχη της περιφέρειας του Ροστόβ και τον δήμαρχο του Ροστόβ-να-Ντονού. Είναι διδάκτωρ οικονομικών επιστήμων. Επίσης, έχει δημοσιεύσει 10 επιστημονικές εργασίες. Ο Ιβάν Σαββίδης και η σύζυγός του Κυριακή Σαββίδη του Γεωργίου έχουν δύο γιούς, τον Γιώργο και τον Νίκο. Από πολλούς Πόντιους θεωρείται σαν μεγάλος ευεργέτης του ποντιακού ελληνισμού ενώ από άλλους κύκλους έχει κατηγορηθεί ότι εργάζεται για το ρωσικό Πατριαρχείο και την προώθηση των ρωσικών συμφερόντων στην περιοχή του Πόντου. Η κατηγορία αυτή όμως δεν μπορεί να σταθεί γιατί αν ο Σαββίδης επιδίωκε την ανάδειξη του ρωσικού Πατριαρχείου στην Παναγία Σουμελά τότε θα επιδίωκε η γιορτή να γίνει με το παλιό ημερολόγιο που ακολουθεί το Πατριαρχείο της Μόσχας.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ
Όταν άρχισαν από την δεκαετία του ογδόντα τα πρώτα γκρουπ των Ελλήνων Ποντίων να έρχονται στις παλιές τους πατρίδες, ξανά βρήκαν μετά από χρόνια σε πολλές περιοχές του Πόντου, ελληνόφωνους, που είχαν ζήσει όλα αυτά τα χρόνια απομονωμένοι διατηρώντας την ελληνοποντιακή γλώσσα. Μάλιστα είχαν διδαχτεί από το τουρκικό καθεστώς ότι η γλώσσα που μιλάνε, δηλαδή το ελληνικό αρχαιοπρεπές ελληνοποντιακό ιδίωμα, είναι απλά μια… διάλεκτος του Καυκάσου.
Η κατάσταση αυτή, δηλαδή της επανένωσης των δυο ελληνοφώνων τμημάτων του Πόντου, θορύβησε τότε την τουρκική κυβέρνηση και τον Σεπτέμβριο του 1997, ο τότε πρωθυπουργός, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, κάλεσε σε μια έκτακτη σύσκεψη όλους τους βουλευτές του Πόντου και τους ρώτησε τι ακριβώς συμβαίνει στην περιοχή με τις αλλεπάλληλες επισκέψεις ελληνικών τουριστικών γκρουπ και την θερμότατη υποδοχή που τους επιφυλάσσετε από τους εντοπίους, καθώς και τις κοινές πολιτιστικές εκδηλώσεις που άρχισαν να οργώνονται από τότε. Οι περισσότεροι βουλευτές αρνήθηκαν ότι υπάρχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα, αλλά την σύσκεψη απασχόλησε ακριβώς η ύπαρξη αυτών των ελληνοφώνων, που μετατρέπονταν σε γέφυρα επικοινωνίας και συνεννόησης με τους Ποντίους της Ελλάδας. Τότε ο Ντεμιρέλ έδωσε εντολή στο τουρκικό υπουργείο Εσωτερικών να ερευνήσει το θέμα. Το τουρκικό υπουργείο Εσωτερικών συνέταξε μια έκθεση που δημοσιεύτηκε το 1998 σύμφωνα με την οποία, όπως αναφέρονταν χαρακτηριστικά, «σήμερα στον Πόντο υπάρχουν ελληνόφωνοι Πόντιοι που κατοικούνε σε έξη χωριά στην περιοχή της Τόνιας, στην Τραπεζούντα, σε πενήντα περίπου χωριά στην κοιλάδα Γιουκαρί Σολακί νότια του Όφεος και επίσης σε δυο χωριά κοντά στην Κωνσταντινούπολη και στην περιοχή Σαγκάρια από Πόντιους που μετακινήθηκαν προς τα δυτικά». Η ίδια αναφορά τόνιζε πως δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα ικανοποιητικές έρευνες σχετικά με τους ελληνόφωνους αυτούς Πόντιους. Όπως υποστήριξε η τουρκική αναφορά, οι ίδιοι μιλάνε ελληνικά και κρατάνε ελληνικές παραδώσεις, αλλά αρνούνται να δεχτούν ότι αποτελούν διαφορική εθνική ομάδα ξεχωριστή από τους Τούρκους Αποκαλούν τον εαυτό τους «Τούρκος» και την γλώσσα τους «Ρωμαίικα». Θεωρούν τους Έλληνες σαν διαφορετική φυλή και αυτοαποκαλούνται «Ορομέος». Πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι οι Πόντιοι αυτοί εξισλαμίστηκαν γύρω στο 1700, άρα η καταγωγή τους είναι καθαρά ελληνική. Γεγονός είναι ότι η αρχαία ποντιακή διάλεκτος ομιλείται σήμερα στον τουρκικό Πόντο και από πολλούς νέους, ενώ ο συνολικός ελληνόφωνος πληθυσμός υπολογίζεται γύρω στους 200 με 300 χιλιάδες, (άλλοι μιλάνε για 500.000 ελληνόφωνους μουσουλμάνους στον τουρκικό Πόντο).
Πηγή: Ζωηφόρος