Φέτος τον Ιούλιο (9 Ιουλίου), το ποντιακό ζήτημα είχε την τιμητική του σε διεθνές επίπεδο με τη συμμετοχή τριών ομιλητών σε διεθνές συνέδριο στην Πράγα.
Το συνέδριο έφερε ως τίτλο, «16ο Συνέδριο προφορικής ιστορίας» και διοργανώθηκε από κοινού, από τη Διεθνή Οργάνωση Προφορικής Ιστορίας και το Καρολίνιο πανεπιστήμιο της πόλης (το αρχαιότερο πανεπιστήμιο της κεντρικής Ευρώπης).
Αποτελεί συμβολικό σημείο αναφοράς η παρουσίαση του ποντιακού ζητήματος στην Πράγα, ένα από τα διατηρητέα και διαχρονικά μνημεία του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η πόλη χαρακτηρίζεται από αυτοκρατορική αίγλη, ενώ υπήρξε μια από τις πολιτιστικές πρωτεύουσες των Αψβούργων της Αυστρίας. Μαζί με τη Βιέννη και τη Βουδαπέστη, υπήρξε «έδρα» του κεντρο–ευρωπαϊκού πολιτισμού, γερμανόγλωσσης παράδοσης και «ιδιοσυγκρασίας» (Mitteleuropa), με επιφανείς Γερμανο-εβραίους, όπως ο Κάφκα.
Η γνωστή γέφυρα του Καρόλου, τα φιδοειδή και κυκλικά σοκάκια (χαρακτηριστικό μεσαιωνικής πόλης) και τα επιβλητικά παλάτια, παραθέτουν την αίσθηση της ιστορικής συνέχειας. Επομένως η τσέχικη πρωτεύουσα αποτελεί ιδανικό πλαίσιο για την παρουσίαση της ποντιακής πολιτιστικής και κοινωνικής περίπτωσης, ως μία από τις σημαντικότερες υπο – ενότητες της ελληνικής ιστορίας και ταυτόχρονα ένας από τους πλουσιότερους πολιτισμούς της Μαύρης Θάλασσας και της παγκόσμιας κληρονομιάς.
Υπό αυτό το πρίσμα, η καταγραφή της ποντιακής προφορικής μνήμης στο συνέδριο αποτελεί μεγάλη επιτυχία, εφόσον έλαβε χώρα σε ένα ιστορικό πλαίσιο, ζωντανό παράδειγμα ιστορικού πλούτου και συνέχειας.
Το συνέδριο άκρως επιστημονικό, συμπεριλαμβάνοντας πλειάδα θεμάτων, κοινωνικών ζητημάτων – ομάδων και προσωπικών δεδομένων από όλο τον κόσμο, έλαβε χώρα στη σχολή οικονομικών σπουδών. Παράλληλα, σημαντικός αριθμός φοιτητών από την ιστορική σχολή και ιδιαίτερα το τμήμα προφορικής ιστορίας, εργάστηκε εθελοντικά και άοκνα, ούτως ώστε να λειτουργούν οι υπηρεσίες με βάση το πρόγραμμα, καλύπτοντας τις ανάγκες των συνέδρων.
Σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον διανόησης και στοχασμού, με τη συμμετοχή υπεράριθμων συνέδρων – ομιλητών από όλο τον κόσμο, οι Κυριάκος Χατζηκυριακίδης, Θεοδόσης Κυριακίδης και Αλέξανδρος Καστρινάκης παρουσίασαν μαρτυρίες από τον εκτενή πλούτο, συλλογικής μνήμης, της ποντιακής διασποράς. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η συλλογική μνήμη είναι διαποτισμένη από τα δραματικά βιώματα των Ποντίων, στους «σταθμούς» – τόπους διαμονής των τελευταίων γενεών. Ταυτόχρονα, όλοι αυτοί οι σημαντικοί «σταθμοί» της μνήμης υποδηλώνουν και τη θέληση και επιμονή των Ποντίων να επιβιώσουν και να πετύχουν.
Η «ποντιακή» ομάδα παρουσίασε, στα αγγλικά, την ιστορική συνέχεια, από τον Πόντο, στη διασπορά και την εγκατάσταση στην Ελλάδα. Επικεντρώθηκε στους καθημερινούς και διαχρονικούς προβληματισμούς του «ατόμου – πρόσφυγα», από τη βιοπάλη και τη γενοκτονία, στους νέους τόπους εγκατάστασης, τη δύσκολη προσαρμογή, τις αντιξοότητες (βιοποριστικά – κοινωνικά – εθνοτικά) και το ιστορικό πλαίσιο. Έγινε επίσης χρήση χαρτών και οπτικοακουστικού υλικού για την ενημέρωση και τον κατατοπισμό του ακροατηρίου. Ο κεντρικός τίτλος της ομάδας/πάνελ ήταν: «Η Οδύσσεια του χριστιανικού πληθυσμού του Πόντου, κατά την περίοδο μετάλλαξης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Με τη σειρά, ο Α. Καστρινάκης με τον τίτλο: Περιθωριοποιημένες ταυτότητες και κοινότητες σε ένα περιβάλλον έθνους – κράτους (Τουρκία – Ελλάδα), αναφέρθηκε στο ιστορικό πλαίσιο και τις γεωπολιτικές αλλαγές και παρουσίασε στοιχεία από τρεις προσωπικές ιστορίες: την περιπέτεια από το Σίβας, την εγκατάσταση και ενσωμάτωση στον ελλαδικό κοινωνικό ιστό της αρμενικής οικογένειας Kasapian – Donikian, με σύντομη αναφορά στην «προσφυγική σχέση» Ελλήνων και Αρμενίων.
Παράλληλα σύγκρινε την αρμενική περίπτωση, με τα βιβλία «Ταμάμα» και «ο Θόδωρον» του συγγραφέα Γ. Ανδρεάδη, όπου καταγράφονται τα προσωπικά βιώματα των πρωταγωνιστών. Η παρουσίαση εστίασε σε τρεις περιπτώσεις ατόμων, τα οποία λόγω των ιστορικών ανατροπών αναγκάστηκαν να ενσωματωθούν στο νέο κοινωνικο – πολιτισμικό περιβάλλον που δημιουργήθηκε (έντονα διαφορετικό, παρότι διατηρούσε κάποια κοινά πολιτιστικά στοιχεία των πρότερων συνθηκών).
Ωστόσο, ενώ στην αρμενική οικογένεια δίνεται η δυνατότητα διατήρησης της πολιτιστικής της ταυτότητας στην Ελλάδα, στις περιπτώσεις των «Ταμάμα» και «ο Θόδωρον» που έζησαν στην Τουρκία, οι πρωταγωνιστές αναγκάζονται από τα γεγονότα ή τις συγκυρίες να αποσιωπήσουν – αποκρύψουν (ή να αποχωριστούν) πολλά από τα ιδιαίτερα εθνοτικά – πολιτιστικά στοιχεία τους.
Η δεύτερη παρουσίαση, του Θεοδόση Κυριακίδη με τίτλο: Καθημερινοί άνθρωποι διηγούνται την Έξοδο των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, αναφέρθηκε στην εξιστόρηση σημαντικότατων τραγικών συμβάντων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της γενοκτονικής πολιτικής. Μέσω της παρουσίασης των γεγονότων διαφαίνεται ολοφάνερα η προσπάθεια υποβάθμισης των χριστιανών Ελλήνων ως άτομα δίχως ηθική, νομική υπόσταση και ανεξάρτητη βούληση, ανθρώπινη αξιοπρέπεια και εθνοκοινωνική ταυτότητα. Επίσης η έρευνα του επιβεβαίωσε παρόμοιες μελέτες, όπου φαίνεται ολοφάνερα η χρήση στοχευμένων και συγκεκριμένων μεθόδων κακοποίησης και εκμετάλλευσης.
Το αρχειακό υλικό που παρουσίασε ο Θ. Κυριακίδης προερχόταν από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Το Κέντρο αποτελεί, σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα από τα πρώτα ερευνητικά κέντρα καταγραφής και μελέτης των προφορικών μαρτυριών και των βιωμάτων των προσφύγων. Αποτελεί λοιπόν κατεξοχήν χώρο της προφορικής ιστορίας.
Η συνέχεια και η αλληλοσύνδεση της πρώτης και δεύτερης παρουσίασης ήταν έκδηλη, εφόσον παρουσίασαν 3 όψεις της ίδιας πολιτικής και περιόδου:
- 1ον προσπάθεια εκδίωξης/βία κατά των χριστιανών,
- 2ον αναγκαστική φυγή,
- 3ον απόκρυψη της πολιτιστικής καταγωγής/ενσωμάτωση στο νέο κρατικό – κυριαρχικό πλαίσιο.
Η τρίτη παρουσίαση, του Διδάκτορα ιστορίας και «visiting professor» του Πανεπιστημίου Κύπρου, Κυριάκου Χατζηκυριακίδη με τίτλο: Υποχρεωτική μετανάστευση, εξορία και φαντασιακός τόπος – παράδεισος, η περίπτωση των Ποντίων του Καυκάσου, αποτέλεσε την ολοκλήρωση, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, του «ποντιακού» πάνελ. Η εισήγησή του στηρίχτηκε σε αδημοσίευτο υλικό και ανέδειξε τις συνθήκες και την κατάσταση των Ποντίων του Καυκάσου, κατά τη σοβιετική περίοδο. Ο μελετητής έκανε ιδιαίτερη μνεία στις σταλινικές διώξεις, στα έντονα βιώματα και συναισθήματα των Ελλήνων της περιοχής, στα προβλήματά τους κ.ά.
Η τρίτη εισήγηση ήταν και το αποκορύφωμα της ιστορικής αλληλοκάλυψης των τριών παρουσιάσεων, με την αναφορά στα μετα-γενοκτονικά γεγονότα όσων διασώθηκαν στον Καύκασο. Όπως ανέφερε ο καθηγητής, ως ενσωματωμένοι στις ήδη υπάρχουσες ποντιακές κοινότητες στην περιοχή, υπέστησαν τη νέα γενική πολιτική, μέχρι τις σημερινές συνθήκες και τις κοινωνικές διαστάσεις του σύγχρονου ποντιακού μεταναστευτικού ρεύματος. Έχοντας ο ίδιος την εμπειρία ενός εκπαιδευτικού ταξιδιού στη Γεωργία κατά το 1996, οι τόποι τους οποίους επισκέπτηκε, μαζί με ομάδα καθηγητών και ερευνητών, παρουσίαζαν έντονα τα σημάδια του κύματος μετανάστευσης – παλιννόστησης από την περιοχή (προς την Ελλάδα), σε σχέση με το 1991 (έτος πρώτης επίσκεψης της συγκεκριμένης ομάδας καθηγητών – τηλεοπτικού συνεργείου).
Γενικά η προσπάθεια των ομιλητών ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, εφόσον είχαν στη διάθεσή τους μόνο 15 λεπτά για τον καθένα. Προσπαθώντας να αποδώσουν «ακαδημαϊκά», εντός των χρονικών ορίων, παρόλ’ αυτά πέτυχαν να συμπεριλάβουν τα πιο σημαντικά στοιχεία και να συμπυκνώσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους. Αποτελεί πάντως γεγονός ότι δέχτηκαν τα εύσημα από το κοινό που παρακολούθησε με προσοχή. Μάλιστα μεταξύ των ερευνητών και καθηγητών βρίσκονταν και Τούρκοι συνάδελφοι, οι οποίοι έδειξαν ενδιαφέρον και με τους οποίους δεν υπήρξε καμία αντιπαράθεση.
Τέλος, με τη συμβολή της ελληνομαθούς προέδρου του πάνελ και βαλκανιολόγου, Katerina Kralova, έγιναν ενδιαφέρουσες ερωτήσεις μετά τις εισηγήσεις και η συζήτηση που επακολούθησε περιείχε περαιτέρω αναλύσεις, σε φιλικό κλίμα. Ευχή όλων, τέτοιες προσπάθειες να έχουν συνέχεια σε ανάλογο επίπεδο και ακαδημαϊκά fora, με τη συμμετοχή και άλλων ερευνητών και ειδικών της ποντιακής ιστορίας και πολιτισμού.
Το συνέδριο έφερε ως τίτλο, «16ο Συνέδριο προφορικής ιστορίας» και διοργανώθηκε από κοινού, από τη Διεθνή Οργάνωση Προφορικής Ιστορίας και το Καρολίνιο πανεπιστήμιο της πόλης (το αρχαιότερο πανεπιστήμιο της κεντρικής Ευρώπης).
Αποτελεί συμβολικό σημείο αναφοράς η παρουσίαση του ποντιακού ζητήματος στην Πράγα, ένα από τα διατηρητέα και διαχρονικά μνημεία του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η πόλη χαρακτηρίζεται από αυτοκρατορική αίγλη, ενώ υπήρξε μια από τις πολιτιστικές πρωτεύουσες των Αψβούργων της Αυστρίας. Μαζί με τη Βιέννη και τη Βουδαπέστη, υπήρξε «έδρα» του κεντρο–ευρωπαϊκού πολιτισμού, γερμανόγλωσσης παράδοσης και «ιδιοσυγκρασίας» (Mitteleuropa), με επιφανείς Γερμανο-εβραίους, όπως ο Κάφκα.
Η γνωστή γέφυρα του Καρόλου, τα φιδοειδή και κυκλικά σοκάκια (χαρακτηριστικό μεσαιωνικής πόλης) και τα επιβλητικά παλάτια, παραθέτουν την αίσθηση της ιστορικής συνέχειας. Επομένως η τσέχικη πρωτεύουσα αποτελεί ιδανικό πλαίσιο για την παρουσίαση της ποντιακής πολιτιστικής και κοινωνικής περίπτωσης, ως μία από τις σημαντικότερες υπο – ενότητες της ελληνικής ιστορίας και ταυτόχρονα ένας από τους πλουσιότερους πολιτισμούς της Μαύρης Θάλασσας και της παγκόσμιας κληρονομιάς.Υπό αυτό το πρίσμα, η καταγραφή της ποντιακής προφορικής μνήμης στο συνέδριο αποτελεί μεγάλη επιτυχία, εφόσον έλαβε χώρα σε ένα ιστορικό πλαίσιο, ζωντανό παράδειγμα ιστορικού πλούτου και συνέχειας.
Το συνέδριο άκρως επιστημονικό, συμπεριλαμβάνοντας πλειάδα θεμάτων, κοινωνικών ζητημάτων – ομάδων και προσωπικών δεδομένων από όλο τον κόσμο, έλαβε χώρα στη σχολή οικονομικών σπουδών. Παράλληλα, σημαντικός αριθμός φοιτητών από την ιστορική σχολή και ιδιαίτερα το τμήμα προφορικής ιστορίας, εργάστηκε εθελοντικά και άοκνα, ούτως ώστε να λειτουργούν οι υπηρεσίες με βάση το πρόγραμμα, καλύπτοντας τις ανάγκες των συνέδρων.
Σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον διανόησης και στοχασμού, με τη συμμετοχή υπεράριθμων συνέδρων – ομιλητών από όλο τον κόσμο, οι Κυριάκος Χατζηκυριακίδης, Θεοδόσης Κυριακίδης και Αλέξανδρος Καστρινάκης παρουσίασαν μαρτυρίες από τον εκτενή πλούτο, συλλογικής μνήμης, της ποντιακής διασποράς. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η συλλογική μνήμη είναι διαποτισμένη από τα δραματικά βιώματα των Ποντίων, στους «σταθμούς» – τόπους διαμονής των τελευταίων γενεών. Ταυτόχρονα, όλοι αυτοί οι σημαντικοί «σταθμοί» της μνήμης υποδηλώνουν και τη θέληση και επιμονή των Ποντίων να επιβιώσουν και να πετύχουν.
Η «ποντιακή» ομάδα παρουσίασε, στα αγγλικά, την ιστορική συνέχεια, από τον Πόντο, στη διασπορά και την εγκατάσταση στην Ελλάδα. Επικεντρώθηκε στους καθημερινούς και διαχρονικούς προβληματισμούς του «ατόμου – πρόσφυγα», από τη βιοπάλη και τη γενοκτονία, στους νέους τόπους εγκατάστασης, τη δύσκολη προσαρμογή, τις αντιξοότητες (βιοποριστικά – κοινωνικά – εθνοτικά) και το ιστορικό πλαίσιο. Έγινε επίσης χρήση χαρτών και οπτικοακουστικού υλικού για την ενημέρωση και τον κατατοπισμό του ακροατηρίου. Ο κεντρικός τίτλος της ομάδας/πάνελ ήταν: «Η Οδύσσεια του χριστιανικού πληθυσμού του Πόντου, κατά την περίοδο μετάλλαξης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».Με τη σειρά, ο Α. Καστρινάκης με τον τίτλο: Περιθωριοποιημένες ταυτότητες και κοινότητες σε ένα περιβάλλον έθνους – κράτους (Τουρκία – Ελλάδα), αναφέρθηκε στο ιστορικό πλαίσιο και τις γεωπολιτικές αλλαγές και παρουσίασε στοιχεία από τρεις προσωπικές ιστορίες: την περιπέτεια από το Σίβας, την εγκατάσταση και ενσωμάτωση στον ελλαδικό κοινωνικό ιστό της αρμενικής οικογένειας Kasapian – Donikian, με σύντομη αναφορά στην «προσφυγική σχέση» Ελλήνων και Αρμενίων.
Παράλληλα σύγκρινε την αρμενική περίπτωση, με τα βιβλία «Ταμάμα» και «ο Θόδωρον» του συγγραφέα Γ. Ανδρεάδη, όπου καταγράφονται τα προσωπικά βιώματα των πρωταγωνιστών. Η παρουσίαση εστίασε σε τρεις περιπτώσεις ατόμων, τα οποία λόγω των ιστορικών ανατροπών αναγκάστηκαν να ενσωματωθούν στο νέο κοινωνικο – πολιτισμικό περιβάλλον που δημιουργήθηκε (έντονα διαφορετικό, παρότι διατηρούσε κάποια κοινά πολιτιστικά στοιχεία των πρότερων συνθηκών).
Ωστόσο, ενώ στην αρμενική οικογένεια δίνεται η δυνατότητα διατήρησης της πολιτιστικής της ταυτότητας στην Ελλάδα, στις περιπτώσεις των «Ταμάμα» και «ο Θόδωρον» που έζησαν στην Τουρκία, οι πρωταγωνιστές αναγκάζονται από τα γεγονότα ή τις συγκυρίες να αποσιωπήσουν – αποκρύψουν (ή να αποχωριστούν) πολλά από τα ιδιαίτερα εθνοτικά – πολιτιστικά στοιχεία τους.
Η δεύτερη παρουσίαση, του Θεοδόση Κυριακίδη με τίτλο: Καθημερινοί άνθρωποι διηγούνται την Έξοδο των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, αναφέρθηκε στην εξιστόρηση σημαντικότατων τραγικών συμβάντων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της γενοκτονικής πολιτικής. Μέσω της παρουσίασης των γεγονότων διαφαίνεται ολοφάνερα η προσπάθεια υποβάθμισης των χριστιανών Ελλήνων ως άτομα δίχως ηθική, νομική υπόσταση και ανεξάρτητη βούληση, ανθρώπινη αξιοπρέπεια και εθνοκοινωνική ταυτότητα. Επίσης η έρευνα του επιβεβαίωσε παρόμοιες μελέτες, όπου φαίνεται ολοφάνερα η χρήση στοχευμένων και συγκεκριμένων μεθόδων κακοποίησης και εκμετάλλευσης.
Το αρχειακό υλικό που παρουσίασε ο Θ. Κυριακίδης προερχόταν από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Το Κέντρο αποτελεί, σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα από τα πρώτα ερευνητικά κέντρα καταγραφής και μελέτης των προφορικών μαρτυριών και των βιωμάτων των προσφύγων. Αποτελεί λοιπόν κατεξοχήν χώρο της προφορικής ιστορίας.Η συνέχεια και η αλληλοσύνδεση της πρώτης και δεύτερης παρουσίασης ήταν έκδηλη, εφόσον παρουσίασαν 3 όψεις της ίδιας πολιτικής και περιόδου:
- 1ον προσπάθεια εκδίωξης/βία κατά των χριστιανών,
- 2ον αναγκαστική φυγή,
- 3ον απόκρυψη της πολιτιστικής καταγωγής/ενσωμάτωση στο νέο κρατικό – κυριαρχικό πλαίσιο.
Η τρίτη παρουσίαση, του Διδάκτορα ιστορίας και «visiting professor» του Πανεπιστημίου Κύπρου, Κυριάκου Χατζηκυριακίδη με τίτλο: Υποχρεωτική μετανάστευση, εξορία και φαντασιακός τόπος – παράδεισος, η περίπτωση των Ποντίων του Καυκάσου, αποτέλεσε την ολοκλήρωση, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, του «ποντιακού» πάνελ. Η εισήγησή του στηρίχτηκε σε αδημοσίευτο υλικό και ανέδειξε τις συνθήκες και την κατάσταση των Ποντίων του Καυκάσου, κατά τη σοβιετική περίοδο. Ο μελετητής έκανε ιδιαίτερη μνεία στις σταλινικές διώξεις, στα έντονα βιώματα και συναισθήματα των Ελλήνων της περιοχής, στα προβλήματά τους κ.ά.
Η τρίτη εισήγηση ήταν και το αποκορύφωμα της ιστορικής αλληλοκάλυψης των τριών παρουσιάσεων, με την αναφορά στα μετα-γενοκτονικά γεγονότα όσων διασώθηκαν στον Καύκασο. Όπως ανέφερε ο καθηγητής, ως ενσωματωμένοι στις ήδη υπάρχουσες ποντιακές κοινότητες στην περιοχή, υπέστησαν τη νέα γενική πολιτική, μέχρι τις σημερινές συνθήκες και τις κοινωνικές διαστάσεις του σύγχρονου ποντιακού μεταναστευτικού ρεύματος. Έχοντας ο ίδιος την εμπειρία ενός εκπαιδευτικού ταξιδιού στη Γεωργία κατά το 1996, οι τόποι τους οποίους επισκέπτηκε, μαζί με ομάδα καθηγητών και ερευνητών, παρουσίαζαν έντονα τα σημάδια του κύματος μετανάστευσης – παλιννόστησης από την περιοχή (προς την Ελλάδα), σε σχέση με το 1991 (έτος πρώτης επίσκεψης της συγκεκριμένης ομάδας καθηγητών – τηλεοπτικού συνεργείου).
Γενικά η προσπάθεια των ομιλητών ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, εφόσον είχαν στη διάθεσή τους μόνο 15 λεπτά για τον καθένα. Προσπαθώντας να αποδώσουν «ακαδημαϊκά», εντός των χρονικών ορίων, παρόλ’ αυτά πέτυχαν να συμπεριλάβουν τα πιο σημαντικά στοιχεία και να συμπυκνώσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους. Αποτελεί πάντως γεγονός ότι δέχτηκαν τα εύσημα από το κοινό που παρακολούθησε με προσοχή. Μάλιστα μεταξύ των ερευνητών και καθηγητών βρίσκονταν και Τούρκοι συνάδελφοι, οι οποίοι έδειξαν ενδιαφέρον και με τους οποίους δεν υπήρξε καμία αντιπαράθεση.
Τέλος, με τη συμβολή της ελληνομαθούς προέδρου του πάνελ και βαλκανιολόγου, Katerina Kralova, έγιναν ενδιαφέρουσες ερωτήσεις μετά τις εισηγήσεις και η συζήτηση που επακολούθησε περιείχε περαιτέρω αναλύσεις, σε φιλικό κλίμα. Ευχή όλων, τέτοιες προσπάθειες να έχουν συνέχεια σε ανάλογο επίπεδο και ακαδημαϊκά fora, με τη συμμετοχή και άλλων ερευνητών και ειδικών της ποντιακής ιστορίας και πολιτισμού.
Σημαντική βοήθεια στην προσπάθεια για την παρουσία των 3 επιστημόνων αποτέλεσε η χορήγηση υποτροφίας από το Σύλλογο Ποντίων Αργοναύται-Κομνηνοί.