της Ευγενίας Μαυροπούλου
Συνεχίζουμε την παρουσίαση αρχειακού υλικού του παππού μας Χρίστου Θ. Μαυρόπουλου, που αφορά την προσπάθεια ίδρυσης και λειτουργίας Κεντρικής Σχολής στην ορεινή Σάντα του Πόντου στις αρχές του περασμένου αιώνα. Ένας μεγαλεπήβολος στόχος για την ίδρυση ημιγυμνασίου από ανθρώπους που πίστευαν ότι, με την άνοδο του επιπέδου της παιδείας τους, θα καλυτέρευε το μέλλον των παιδιών τους και του τόπου τους και γι' αυτό άξιζε κάθε κόπος και θυσία. Ήταν μια προσπάθεια από σεμνούς και δραστήριους ανθρώπους, που ήξεραν να συνεργάζονται σε συλλογικό επίπεδο. Επιπλέον, τονίζουμε, πόσο σημαντική συμβολή σε τέτοιου είδους ενέργειες είχε η διεξαγωγή εράνων στην τότε Ρωσία.
Η ανάγκη ίδρυσης Κεντρικής Σχολής στη Σάντα ξεκινούσε από το γεγονός ότι ο πληθυσμός της υποβαλλόταν σε αφάνταστες στερήσεις, για να στείλει εκατοντάδες παιδιών στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας.
Μια πρώτη προσπάθεια, για την ίδρυση της Σχολής, ξεκίνησε το 1866, στο οικόπεδο όμως που αγοράστηκε γι' αυτό το σκοπό, τελικά κτίστηκε το δημοτικό σχολείο Πινατάντων.
Μετά την ανασύσταση της Μητροπόλεως Ροδοπόλεως το 1902, ο Μητροπολίτης Γερβάσιος (1902-1906) παρότρυνε τους κατοίκους, και οι κάτοικοι των επτά ενοριών της Σάντας αποφάσισαν ομόφωνα την ίδρυση Κεντρικής Σχολής στη Σάντα. Συζήτησαν ακόμη το οικονομικό θέμα της συντήρησης της Σχολής και επέλεξαν τρεις τοποθεσίες για την ανέγερσή της. Ο Τριαντάφυλλος Μαυρόπουλος υποστήριξε τότε πως η καλύτερη από τις τρεις τοποθεσίες για τη Σχολή ήταν ο λόφος Κατσά. Η υπόθεση όμως αυτή χρόνιζε και τίποτα δε γινόταν για τη Σχολή.
Το 1907 ο ενθουσιώδης και φιλοπρόοδος Τρ. Μαυρόπουλος με τον εξάδερφό του Χρ. Μαυρόπουλο αποφάσισαν να δραστηριοποιηθούν για την ίδρυση της Σχολής, που θα ήταν κλασική και πρακτική επαγγελματική συγχρόνως, με οικοτροφείο. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι στις αρχές του εικοστού αιώνα οι ανάγκες για επαγγελματική κατάρτιση ήταν αυξημένες. Γι' αυτό στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας δημιουργήθηκε Εμπορικό τμήμα στην τελευταία τάξη του γυμνασίου.
Επιστολή για την ανέγερση της σχολής
Το 1907 ο Χρ. Μαυρόπουλος τους ενημέρωσε για τη συλλογή χρημάτων από εράνους στη Ρωσία. Το πρώτο έγγραφο που σας παρουσιάζουμε της Γενικής Δημογεροντίας Σάντας, προεδρεύοντος του τότε Μητροπολίτη Ροδοπόλεως Λεοντίου, στις 15 Ιουλίου 1907, αφορά την έγκριση του σχεδίου του Χρ. Μαυρόπουλου για τη συλλογή εράνων στη Ρωσία με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία της Κεντρικής Σχολής. Η επιτροπή εράνων όμως που συγκροτήθηκε το Φεβρουάριο του 1908 στη Σάντα, δεν κατόρθωσε να συγκεντρώσει σεβαστά ποσά. Τότε οι Τριαντάφυλλος και Χρίστος Μαυρόπουλος, αφού προσέφεραν οι ίδιοι μεγάλα ποσά, παρότρυναν μερικούς συγγενείς και μερικούς ευκατάστατους Σανταίους να συνεισφέρουν γι' αυτό το σκοπό. Όταν ο Τριαντάφυλλος είδε να φθάνουν οι εγγραφές σε χίλιες (1000) χρυσές λίρες, τότε αγόρασε το χαμηλό λόφο Κατσά που ονομάστηκε, συμβολικά, λόφος Ομονοίας, επειδή υπήρχαν προβλήματα τοπικισμού.
Στις 8 Αυγούστου του 1910 ο Μητροπολίτης Ροδοπόλεως Κύριλλος μετά τον αγιασμό, έθεσε το θεμέλιο λίθο. Τον πανηγυρικό εκφώνησε ο πρώτος ιστοριογράφος της Σάντας Φίλιππος Χειμωνίδης. Για την ανέγερση της Σχολής αναδείχθηκε πολυμελής επιτροπή αποτελούμενη από τους: Ε. Σπυράντη πρόεδρο, Τρ. Μαυρόπουλο αντιπρόεδρο, Γ. Π. Ευτυχίδη ταμία, Ισ. Ιωσηφίδη γραμματέα, Χρ. Μαυρόπουλο, Ι. Πασαλίδη, Κοσμά Αμάραντο, Ι. Ε. Κουρτίδη, Θ. Πελαγίδη, Γαβριήλ Πασαλίδη, Παν. Γραμματικόπουλο, Ισ. Κούρτογλη, Θ. Τσαρτσή, Ηρ. Αντωνιάδη και Γ. Α. Πηλείδη. (Θεωρήσαμε υποχρέωσή μας να γράψουμε όλα τα μέλη της επιτροπής, γιατί όλοι τους είναι ιστορικές μορφές και επιπλέον τονίζουμε τη συλλογική τους δράση).
Τους Σανταίους όμως, δεν τους ενδιέφερε μόνο πώς θα καλυτέρευαν την ήδη υπάρχουσα παιδεία τους, αλλά, κυρίως, τι χαρακτήρες θα διαμόρφωναν οι περήφανοι και αδούλωτοι Σανταίοι. Γι' αυτό ήθελαν εκπαιδευτικούς με παιδαγωγικές γνώσεις. Καταλάβαιναν επίσης ότι για τους υψηλούς στόχους τους χρειαζόταν υλικοτεχνική υποδομή και σχεδιασμός που θα έφερνε το καινούργιο, το σύγχρονο. Η φιλοτέχνηση του απαιτούμενου σχεδίου της Σχολής ανατέθηκε στους: Ευστ. Σπυράντη, Χρ. Μαυρόπουλο, Φιλ. Χειμωνίδη και Ιωάννη Πασαλίδη. Η επιτροπή μετά από επανειλημμένες συνεδριάσεις, αφού πήρε υπ' όψη της πολλά σχέδια της Ελβετίας, Γερμανίας και Γαλλίας εκ του Arts Constructions Scolaires en Suiss, poir Henry Baudin κατέληξε:
Το οικοδόμημα αποτελείται εξ ενός υπογείου και δύο ορόφων. Έχει σχήμα Π με διαστάσεις 34 Χ 22 Χ 13 γαλλ. μέτρων. Το υπόγειο περιλαμβάνει γυμναστήριο, οψοφυλάκιο και αποθήκη καυσίμου ύλης. Ο πρώτος όροφος περιλαμβάνει 4 αίθουσες διδασκαλίας, που η κάθε αίθουσα χωράει 50 μαθητές και 6 ιδιαίτερα δωμάτια προοριζόμενα για γραφεία, βιβλιοπωλείο και τα παρόμοια. Ο δεύτερος και τελευταίος όροφος περιλαμβάνει 4 όμοιες αίθουσες διδασκαλίας, μία ευρεία αίθουσα τελετών 14 Χ 9 γαλλ. μέτρων, το διευθυντήριο και άλλα 4 δωμάτια για χημικό εργαστήριο, φυσιογραφικό μουσείο, βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο. « Επί δε του τρίτου ορόφου εκατέρωθεν ανά τας πλευράς υπάρχουσι το μετεωρολογείον και το ωρολόγιον της Σχολής». Αυτό ήταν το σχέδιο της Σχολής που στάλθηκε στη Μητρόπολη Ροδοπόλεως να ενεργήσει για την έκδοση του σχετικού υψηλού αυτοκρατορικού φιρμανίου.
Έγκριση σχεδίου για ανέγερση της σχολής
Αποφασίστηκε ακόμη να δεντροφυτευτεί όλη η γύρω έκταση και ο δρόμος ως την ενορία Πιστοφάντων για να μην κινδυνεύουν από τις χιονοστιβάδες. Το απόμερο της περιοχής ήταν ένα πρόβλημα.
Από όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της 10ης Οκτωβρίου του 1910, καταλαβαίνουμε τους χαρακτήρες των ανθρώπων και πώς έβλεπαν το θέμα της Παιδείας. Ο Χρ. Μαυρόπουλος, αφού πρόσφερε τα πρώτα 5200 γρόσια για τις πρώτες εργασίες, γεμάτος συγκίνηση είπε επί λέξει: «Κύριοι, σπουδαία άμα και σοβαρά καθήκοντα ανετέθησαν ημίν υπό της πατρίδος, διότι αφορώσι την μόρφωσιν των νεαρών και ευθαλών βλαστών, της επερχομένης δηλονότι γενεάς, εις τον βωμόν της οποίας οι πάντες οφείλομεν να προσφέρομεν εαυτούς θυσίαν και ολοκαύτωμα δι ό και πρώτος εγώ προσφέρω τον οβολόν μου με στερεάν την πεποίθησιν ότι εκπληρώ καθήκον υπέρτατον, καθήκον επιβαλλόμενον και ιερόν».
Σε κλίμα συγκινησιακά φορτισμένο, ο Ε. Σπυράντης ανέλαβε να πληρώσει το απαιτούμενο ποσό για τη μεταφορά του νερού και για τη βρύση της Σχολής. Οι Θ. Πελαγίδης και Π. Λαμπριανίδης προσέφεραν μεγάλα ποσά. Ο πρωτεργάτης Τρ. Μαυρόπουλος φανερά συγκινημένος, αφού πρόσφερε 100 λίρες, τους δήλωσε ότι διαθέτει για τη Σχολή όλη τη μεγάλης αξίας περιουσία του, παρότι δεν ήταν τότε κηδεμόνας κανενός παιδιού. Μετά από λίγους μήνες ο Κωστής Μαυρόπουλος απέστειλε από το Τουαψέ 50 λίρες και υποσχέθηκε άλλες 50 λίρες. Ο ταμίας Γ. Π. Ευτυχίδης υποσχέθηκε την καταβολή 50 λιρών.
Ήταν μια εποχή με εκπαιδευτική και πολιτισμική ανάπτυξη για τη Σάντα, με θεατρικές παραστάσεις από τους ερασιτεχνικούς θεατρικούς ομίλους σε κάθε χωριό και με σειρά διαλέξεων για διάφορα επίκαιρα θέματα.
Αυτή η αντίληψη για την ανάγκη εκπαιδευτικής ανάπτυξης δεν επικρατούσε μόνο στη Σάντα, αλλά ήταν γενική. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 1909 ιδρύθηκε από τη μονή του Αγ. Γεωργίου Περιστερεώτα, στο κέντρο της Γαλίανας, Κεντρική Σχολή (τετρατάξιο ημιγυμνάσιο), πο εκτός της ελληνικής και της τουρκικής γλώσσας, διδάσκονταν και η γαλλική. Την ίδια εποχή στη Λιβερά, είχαμε τη δημιουργία του Καλιφίδειου Παρθεναγωγείου από τον Ι. Καλιφίδη.
Η διενέργεια εράνων στην τότε Ρωσία υπήρξε σπουδαίος παράγοντας εκκλησιαστικής και εκπαιδευτικής ανάπτυξης στον Πόντο. Ακόμα και η δαπάνη της κατασκευής του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας έγινε από εράνους μεταξύ των εύπορων κατοίκων, αλλά κυρίως από τους Έλληνες ποντιακής καταγωγής που διέμεναν στη Ρωσία. Εκτός από τους εράνους αρκετοί φρόντιζαν, όταν ήταν δυνατόν, και για το σχεδιασμό και την επίβλεψη του εκτελούμενου έργου αφιλοκερδώς. Η ελληνική αυτοσυνειδησία τους ήταν η αιτία που οι Έλληνες της Ρωσίας ξέφευγαν από το τοπικό και έβλεπαν το γενικό καλό.
Το τελευταίο έγγραφο που σας παρουσιάζουμε, είναι από το βιβλίο εράνων και μας δείχνει ότι ο Χρ. Μαυρόπουλος φρόντιζε για τη συλλογή χρημάτων από τον έρανο της Μητροπόλεως Ροδοπόλεως, για την ανέγερση Μητροπόλεως και ενός αρρεναγωγείου σχολείου στο Τσεβιζλίκ. Επίσης είναι φανερή η φροντίδα της Εκκλησίας για την εκπαιδευτική ανάπτυξη στον Πόντο.
Μετά λίγα χρόνια, λόγω των Βαλκανικών Πολέμων, οι προσπάθειες εράνων γίνονταν για την Ελλάδα. Όπως γράφει ο ιστοριογράφος Σ. Αθανασιάδης: «Το Ελλ. Τραπεζικό κατάστημα Βατούμ, το οποίο έστελνε τους εράνους στην Ελληνική Κυβέρνηση, τους υπολογίζει σε 7 εκατομμύρια δραχμές του καιρού εκείνου ή 350.000 χρυσά εικοσόφραγκα».
Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως απένειμε τον τίτλο του Μεγάλου Ευεργέτου της ιδίας αυτών πατρίδος στον Τρ. Μαυρόπουλο και στον Ι. Καλιφίδη, για τις σημαντικές προσφορές τους.
Δυστυχώς, ο βαρύς χειμώνας και τα πολεμικά γεγονότα που επακολούθησαν, ήταν κυρίως οι αιτίες που η Κεντρική Σχολή Σάντας, όπως και το Καλιφίδειο Παρθεναγωγείο, έμειναν φωτεινές προσπάθειες.
Τα παιδιά της Σάντας συνέχισαν να μορφώνονται στα ήδη υπάρχοντα σχολεία, έχοντας οκτατάξιο σχολείο και Παρθεναγωγείο στην ενορία Ισχανάντων με το κλασικό του εκπαιδευτικό πρόγραμμα και συνέχιζαν τη μόρφωσή τους στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Με χίλιους κόπους και θυσίες η Σάντα ανέδειξε σπουδαίους επιστήμονες.(Η παρουσίαση αρκετών ενεργειών του 1910 για την Κεντρική Σχολή Σάντας από τον Ισ. Ιωσηφίδη, διευθυντή της Ελλ. Σχολής Ισχανάντων και γραμματέα της επιτροπής, στην εφημερίδα της Τραπεζούντας «Φάρος της Ανατολής» στις 09/01/1911 και στις 26/02/1911 ήταν εξαιρετική. Ευχαριστούμε τον καθηγητή του Α.Π.Θ. κ. Κων/νο Εμ. Φωτιάδη για τις ενέργειές του για την προβολή αυτού του θέματος).
Θεμέλιος λίθος από τον Μητροπολίτη Κύριλλο
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εφημερίδα "Φάρος της Ανατολής"
- Ιστορία Σάντας του Πόντου (Μιλτ. Νυμφόπουλος, Δράμα 1953)
- Ιστορία και Λαογραφία της Σάντας (Στάθης Αθανασιάδης, Θεσ/νικη 1967)
- Η Μητρόπολις Ροδοπόλεως (Αρχιμ. Παύλος Αποστολίδης 2003).
- Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Μαλλιάρης-Παιδεία.