του Θεόφιλου Κωτσίδη
Η απόφαση του τριμελούς εφετείου της Θεσσαλονίκης που έκρινε αθώο τον πρόεδρο της Π.Ο.Π.Σ. Χ. Αποστολίδη, πριν λίγες μέρες, επειδή αρνήθηκε να πληρώσει πνευματικά δικαιώματα δεν προήρθε από "παρθονέγενση" αλλά υπάρχει ήδη δεδικασμένο για το συγκεκριμένο θέμα.
Τον Δεκέμβριο του 2009 το τριμελές πρωτοδικείο της Κοζάνης αθώωσε λαϊκό παραδοσιακό Πόντιο καλλιτέχνη, που μηνύθηκε από εταιρεία προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων γιατί τραγουδούσε σε κέντρο διασκεδάσεως παραδοσιακά τραγούδια του Πόντου (π.χ. Αητέντς επαραπέτανεν), χωρίς την άδεια των φερομένων ως δημιουργών τους.
Παρουσιάζουμε παρακάτω 2 άρθρα των Δημήτρη Πιπερίδη και Γιώργου Γεωργιάδη που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Άμαστρις και αποδεικνύουν όλα τα παραπάνω.
Aυτά προς αποκατάσταση της αλήθειας.
του Δημήτρη Πιπερίδη
Τι σχέση μπορεί να έχουν τα παραδοσιακά τραγούδια του Πόντου, οι ανώνυμοι δημιουργοί των οποίων έχουν περάσει εδώ και πολλά χρόνια στην αιωνιότητα, με τη σύγχρονη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων; Μη βιαστείτε να απαντήσετε αρνητικά, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να εκτεθείτε…
Το ζήτημα ήρθε στην επικαιρότητα χάρις στην πρόσφατη πρωτοβουλία της αρμόδιας επιτροπής Πολιτισμού της Παμποντιακής να συγκαλέσει σύσκεψη των Ποντίων λυράρηδων και τραγουδιστών με βασικό θέμα την αντιμετώπιση του φαινομένου της ιδιοποίησης παραδοσιακών στίχων και μελωδιών από σύγχρονους «δημιουργούς», αλλά και της απαίτησής τους να εισπράττουν πνευματικά δικαιώματα για αυτά. Αρκεί να σημειωθεί ότι στα «κιτάπια» της ΑΕΠΙ, δηλαδή της εισπρακτικής Ανώνυμης Εταιρίας Πνευματικών Δικαιωμάτων, για την οποία πολύς λόγος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια, δίπλα στο όνομα σύγχρονων και σε αρκετές περιπτώσεις ζώντων καλλιτεχνών εμφανίζονται κατοχυρωμένα γνωστά παραδοσιακά τραγούδια του Πόντου, μεταξύ των οποίων μερικά από τα αρχαιότερα αριστουργήματα της επικής ποιητικής μας παράδοσης, αλλά και μελωδίες γνωστών ποντιακών χορών, όπως η «σερανίτσα»!
Το ζήτημα έχει ιδιαίτερες ηθικές, νομικές και οικονομικές διαστάσεις. Κατ’ αρχήν είναι αυτονόητο ότι η ιδιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός ολόκληρου λαού από μεμονωμένα φυσικά πρόσωπα, αποτελεί πράξη αν μη τι άλλο τουλάχιστον ανήθικη. Οι φερόμενοι ως «δημιουργοί» έχουν επί του λαογραφικού υλικού που φρόντισαν να ιδιοποιηθούν, τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με όλους τους υπόλοιπους Ποντίους.
Κατοχυρώνοντας επομένως την πατρότητα ενός στίχου ή μιας μελωδίας, που δημιουργήθηκε πολλά χρόνια πριν αυτοί γεννηθούν, δεν κλέβουν μόνο το έργο ενός ανώνυμου λαϊκού καλλιτέχνη που έχει περάσει πλέον στην αθανασία, αλλά και όλους εμάς, τους υπόλοιπους συμπατριώτες τους, οι οποίοι είμαστε στον ίδιο βαθμό συνδικαιούχοι και συγκληρονόμοι αυτού του έργου.
Εξίσου σημαντικές όμως είναι και οι οικονομικές διαστάσεις του ζητήματος. Ιδιοποιούμενοι παραδοσιακούς στίχους και μελωδίες οι εν λόγω «δημιουργοί» θεμελιώνουν αυτομάτως δικαίωμα εμπορικής εκμετάλλευσης, το οποίο μεταβιβάζεται στους κληρονόμους τους και μάλιστα για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού σύμφωνα με τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων, τα σχετικά δικαιώματα παραγράφονται μετά την πάροδο 70 ετών από το θάνατο του φερόμενου ως δημιουργού.
Το ζήτημα τείνει πλέον να λάβει διαστάσεις γελιοποίησης κάθε έννοιας πνευματικής δημιουργίας. Αρκεί να σημειωθεί ότι σε λίγες ημέρες εκδικάζεται σε δικαστήριο της Κοζάνης η υπόθεση του γνωστού λυράρη και τραγουδιστή Γιώργου Στεφανίδη, ο οποίος κατηγορείται ότι τραγούδησε σε ζωντανή εμφάνισή του σε νυχτερινό κέντρο το ακριτικό τραγούδι «αητέντς επαραπέτανεν», το οποίο σύμφωνα με την ΑΕΠΙ ανήκει σε ποντιακής καταγωγής γνωστή τραγουδίστρια του λαϊκού πενταγράμμου, απλά και μόνο γιατί ήταν η πρώτη που είχε την προνοητικότητα να το κατοχυρώσει κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Φυσικά το γεγονός ότι το εν λόγω ακριτικό τραγούδι βρίσκεται καταγεγραμμένο σε βιβλία και ποντιακά περιοδικά ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα και πρωτοηχογραφήθηκε σε δίσκο γραμμοφώνου από το Γώγο Πετρίδη γύρω στο 1950, δηλαδή αρκετά χρόνια πριν από τη γέννηση της φερόμενης ως δημιουργού του, δεν φαίνεται πως έχει ιδιαίτερη σημασία για τα «σαΐνια» της ΑΕΠΙ!
Ωστόσο θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ως αποκλειστικούς υπαίτιους του προβλήματος τους Πόντιους καλλιτέχνες. Αναζητώντας την πηγή του κακού πηγαίνουμε πολλά χρόνια πίσω, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, την εποχή δηλαδή που οι ελληνικές δισκογραφικές εταιρίες αρχίζουν να ασχολούνται σε σταθερή βάση με την ποντιακή μουσική, θέτοντας σε κυκλοφορία τα πρώτα ποντιακά δισκάκια των 35 στροφών. Η ποντιακή μουσική όμως, όπως και η παραδοσιακή μουσική γενικότερα, δεν ήταν ακόμη τόσο «εμπορική», ώστε να τολμούν οι λειτουργοί της να διεκδικούν εφάπαξ αμοιβές, όπως συνάδελφοί τους που ασχολούνταν με το λαϊκό τραγούδι. Έτσι πληρώνονταν με ποσοστά. Και καθώς δεν υπήρχαν ακόμη τα λεγόμενα «εκτελεστικά», τα οποία καθιερώθηκαν αργότερα, ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να πληρωθεί ένας λυράρης ή τραγουδιστής, ήταν να δηλώσει εγγράφως ότι οι στίχοι και η μουσική των τραγουδιών που είχε ηχογραφήσει, του ανήκαν, ακόμη κι αν ήταν ολοφάνερο ότι ήταν παραδοσιακά.
Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης στα γραφεία της Παμποντιακής αποφασίστηκε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα, με βασικό γνώμονα την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του ποντιακού λαού, το αίσθημα της δικαιοσύνης, αλλά και την απαιτούμενη συναδελφική αλληλεγγύη. Έτσι, οι συγκεντρωμένοι Πόντιοι καλλιτέχνες αποφάσισαν να καταφύγουν στις υπηρεσίες νομικού συμβούλου, προκειμένου να ενημερωθούν επακριβώς για τα ισχύοντα περί πνευματικής ιδιοκτησίας, και αμέσως μετά να καλέσουν τους συναδέλφους τους, που έχουν κατοχυρώσει στο όνομά τους παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια, στο τραπέζι του διαλόγου, προκειμένου να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση.
Στην ίδια σύσκεψη τέθηκε από πολλούς καλλιτέχνες και το ζήτημα της προστασίας των ποντιακών κέντρων διασκέδασης από τις υπέρογκες απαιτήσεις της ΑΕΠΙ. Η λύση όμως αυτού του ζητήματος εμφανίζει τεράστιες δυσχέρειες, καθώς προϋποθέτει ειδική νομοθετική ρύθμιση. Αρκεί να σημειωθεί ότι όταν πριν από μερικούς μήνες 15 βουλευτές της ΝΔ ζήτησαν με επερώτησή τους προς τον τότε υπουργό Πολιτισμού να θέσει φραγμό στις ανεξέλεγκτες απαιτήσεις της ΑΕΠΙ, αλλά και να εξαιρέσει από το καθεστώς απόδοσης πνευματικών δικαιωμάτων τα καφενεία των χωριών, που παίζουν μόνο παραδοσιακή μουσική, ο κ. υπουργός έδωσε μια γενικόλογη απάντηση, χωρίς να αναφερθεί καθόλου στο ζήτημα της παραδοσιακής μουσικής, προφανώς γιατί δεν γνώριζε (όπως και οι προκάτοχοί του) ότι σε αυτή τη χώρα εκτός από τη δυτική μουσική και τα μπουζούκια, υπάρχει και παραδοσιακή μουσική!
Το περιοδικό μας επιφυλάσσεται να ασχοληθεί εκτενέστερα με το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων σε προσεχές τεύχος του.
του Γιώργου Ι. Γεωργιάδη
Αυτόπτου Μάρτυρος
Πριν από ένα μήνα περίπου, βραδάκι, δέχθηκα ένα απρόσμενο τηλεφώνημα από τον λυράρη Κώστα Σιαμίδη. Ο υμνητής της Ματσούκας δεν τηλεφωνεί συχνά και ποτέ χωρίς κάποιο σοβαρό λόγο. Τέντωσα τα αυτιά μου περιμένοντας να ακούσω, καθώς η φωνή του από το κινητό του ερχόταν με θόρυβο, αφού ταξίδευε, κατά όπως φάνηκε, με το αυτοκίνητό του.
-«Είμαι με τον Γιώργο τον Στεφανίδη καθ’ οδόν προς Κοζάνη. Έχει δικαστήριο τον Δεκέμβριο με την Α.Ε.Π.Ι. Παρ’ τον να στα πει!»
Όντως μίλησα με τον αγαπητό Στεφανίδη από το Ανατολικό Πτολεμαΐδος, ο οποίος τελικά κατάγεται από το Περίβλεπτο Δράμας και το θρυλικό Καρμούτ Αργυρουπόλεως. Την 8η Δεκεμβρίου 2009 επρόκειτο να καθίσει στο εδώλιο, κατηγορούμενος από την Ανώνυμη Εταιρία Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΑΕΠΙ), διότι τραγούδησε «άνευ αδείας» στο μαγαζί που διατηρούσε στην Πτολεμαΐδα, το «Αναλλαγάδ’», κάποια ποντιακά τραγούδια. Ήθελε να κάνει συμβιβασμό με την ΑΕΠΙ, γιατί δεν άντεχε τα εδώλια. Είχε ακούσει λίγο νωρίτερα από τον Σιαμίδη για τις ενέργειες που ξεκίνησε η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος για την απελευθέρωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Ποντιακού Ελληνισμού από τους εμπόρους.
Τον έπεισα να περιμένει και να αναθεωρήσει. Πήρα το προσωπικό του θέμα πάνω μου. Το έκανα συλλογικό. Το τηλεφώνημα αυτό ήλθε λίγες μέρες μόλις μετά τη συνάντηση της Επιτροπής Μουσικής της ΠΟΕ με τους Πόντιους ερμηνευτές και οργανοπαίκτες. Ήταν η χρυσή ευκαιρία, ο τέλειος συγχρονισμός.
Η συντριπτική πλειοψηφία των Ποντίων καλλιτεχνών (ερμηνευτών- οργανοπαικτών) είχε διατρανώσει την πίστη της στην απελευθέρωση των ιστορικών-δημοτικών παραδοσιακών τραγουδιών από την κατοχύρωση δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, που πρόλαβαν να σφραγίσουν με την υπογραφή τους γνωστοί και λιγότερο γνωστοί Πόντιοι ερμηνευτές-οργανοπαίχτες, στιχουργοί, παραγωγοί δισκογραφικών εταιριών. Ο Γιώργος Στεφανίδης ήταν κατηγορούμενος σε ποινικό δικαστήριο με απειλή μεγάλης ποινής φυλάκισης διότι τραγούδησε μεταξύ άλλων 20:
- Αητέντς επαραπέτανεν (ιδιοκτησίας Λιζέτας Νικολάου!)
- Αναστορώ τα παλαιά (ιδιοκτησίας Γ. Παπαδόπουλου), και άλλα.
Η υπόθεση μας εξόργισε. Αρχίσαμε να ερευνούμε πιο σχολαστικά και αισθανθήκαμε ηλίθιοι. Το 99% των ιστορικών παραδοσιακών τραγουδιών και χορών που έχουν ιστορία αιώνων-χιλιετιών είχαν «πνευματικό δημιουργό» που γεννήθηκε στην Ελλάδα και ζει ανάμεσά μας. Ο Παύλος Τσακαλίδης το αποκάλεσε «πολιτιστική γενοκτονία μεταξύ ημών».
Εκείνες τις ημέρες βρέθηκα στο Κιλκίς σε εκδήλωση του Σ.Π.Ο.Σ. Κεντρικής Μακεδονίας-Θεσσαλίας της Π.Ο.Ε. για το ποντιακό θέατρο.
Στον προθάλαμο η σύζυγος του Φουντουκίδη είχε στήσει το γνώριμο στέκι με ποντιακά βιβλία και μουσικά έργα. Πήρα στην τύχη έναν δίσκο: «Ποντιακά Χορευτικά. Χορός Σέρα. Λύρα: Παναγιώτης Ασλανίδης, Μουσική: Βασίλης Παπαδόπουλος». Διαβάζοντάς το αισθάνθηκα την ανάγκη να απευθυνθώ στα φαντάσματα του Ομήρου, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Λουκιανού και να τα διαψεύσω. Ο Πυρρίχιος χορός Σέρα είναι μουσικό δημιούργημα κάποιου -Σαλονικιού προφανώς- Βασίλη Παπαδόπουλου και ό,τι εξύμνησαν αυτοί γραπτώς ήτο απλώς ρατσιστική προπαγάνδα των Ελλήνων μυθομανών!
Δεν έχει τελειωμό αυτό. Θα εκπλαγεί ο ποντιακός κόσμος όταν ανακοινωθούν όλα τα στοιχεία. Αποφασίσαμε να ξαναβρεθούμε με την καθοδήγηση του έγκριτου νομικού, γενικού γραμματέα της Π.Ο.Ε., Κώστα Γαβρίδη, της Φωτεινής Χριστοδούλου, συζύγου του Γιώργου Στεφανίδη και δικηγόρου υπεράσπισής του, παρουσία στελεχών της ποντιακής κοινότητας με βαρύνοντα λόγο. Ήλθαν λοιπόν ο Στάθης Ευσταθιάδης με το αρχείο του και τις πολύτιμες συμβουλές του, ο Παύλος Γαϊτανίδης, ο Μιχάλης Καραβέλας, ο Σάββας Μαυρίδης και ο Στάθης Παπαδόπουλος (επικεφαλής της Επιτροπής) μαζί με τον Χριστόφορο Χριστοφορίδη.
Συγκεντρώσαμε όλο το αποδεικτικό υλικό και αποφασίσαμε τη στρατηγική στη δίκη. Μάρτυρες υπεράσπισης τέθηκαν οι Παύλος Γαϊτανίδης και Μιχάλης Καραβέλας ως μέλη της Επιτροπής Μουσικής της Π.Ο.Ε.
Ξεκίνησα ένα σκοτεινό πρωϊνό, αυτό της 9ης Δεκεμβρίου, στο δρόμο προς την Κοζάνη. Μόνος. Μετά τα Μάλγαρα και εισερχόμενος στην Εγνατία Οδό, στο ύψος του Γιδά, ο ουρανός έγινε βαθυγάλανος με έναν γλαφυρό ήλιο. «Θα κερδίσουμε», σκέφτηκα. Στην Κοζάνη η θερμοκρασία ήταν 2-3 βαθμούς χαμηλότερη. Βρήκα σχετικά εύκολα θέση στάθμευσης και εισήλθα στο Δικαστικό Μέγαρο. Ένα μικρό καφενεδάκι στα δεξιά με αποπνικτική ατμόσφαιρα από το νέφος της νικοτίνης με περίμενε ως σημείο συνάντησης. Το ανεπιτήδευτο και γεμάτο προσμονή χαμόγελο του Στεφανίδη με προϋπάντησε. Στη μάχη αυτή ο Γιώργος ήθελε την παρουσία όλων μας. Μαζί μας στην παρέα ο Γιάννης Σπυρίδης (θείος του Κυριάκου Ιωσηφίδη και παλιός χορευτής), η κόρη του, η Φωτεινή η σύζυγος του Γιώργου και δικηγόρος του, και κάνα δυο άλλοι φίλοι από την περιοχή, που δεν γνώριζα.
Πίνοντας το τσάι και συζητώντας άρχισαν να φθάνουν και άλλοι ήρωες της Ποντιακής καθημερινότητας μου! Ο Μάκης Μιχαηλίδης από την Ποντοκώμη, ο Χριστόφορος Χριστοφορίδης, οι δύο μάρτυρες, ο τραγουδιστής Χρήστος Ακριτίδης από το Μεσόβουνο Βερμίου, ο Γιώργος Ελευθεριάδης, πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων Πτολεμαΐδας με τη σύζυγό του, ο πατέρας του Στεφανίδη Δημήτρης, ο Παναγιώτης Μωυσιάδης, ο Παναγιώτης Θεοδωρίδης με πολλαπλές ιδιότητες: Αντιδήμαρχος Κοζάνης, συνάδελφος στο κανάλι WEST, συνάδελφος στο τραγούδι με τον Στεφανίδη. Έφερε μαζί του το συνεργείο του τοπικού καναλιού, το οποίο πήρε δηλώσεις μας.
Η δίκη δεν άργησε. Η έδρα ήταν τριμελής και ένας ευθυτενής εισαγγελέας. Απέναντί μας μια νέα δικηγόρος εκπροσωπούσα την ΑΕΠΙ και ένας ξανθός ντόπιος, που ήταν μάρτυρας για την ΑΕΠΙ. Μάθαμε ότι ήταν ένας απλός υπάλληλος-συλλέκτης ποσοστών από μαγαζιά. Αυτός ξεκίνησε πρώτος. Είχε μπροστά του ένα φάκελο και διάβαζε από μέσα! Στοιχεία, νόμους, διατάξεις… Ήταν φανερό πως ήταν δύσθυμος και αμήχανος. Δεν είχε καμία γνώση λαογραφίας και μουσικολογίας. Η υπεράσπιση τον έφερε σε πολύ δύσκολη θέση με συνεχείς εύστοχες ερωτήσεις. Όταν πήρε σειρά η δικηγόρος της ΑΕΠΙ, θέλοντας να ισορροπήσει, έκανε το πρώτο μεγάλο «λάθος». Τον ρώτησε:
-«Κύριε μάρτυρα, το τραγούδι αυτό (Αητέντς Επαραπέτανεν) είστε βέβαιος ότι το έγραψε η κα Λιζέτα Νικολάου μόνη της;»
Σιωπή στο ακροατήριο. Θα μπορούσε να ειπωθεί κάτι τόσο … ας πω χοντρό με το χέρι στο ευαγγέλιο; Κι όμως ο μάρτυς απάντησε «Ναι». Η κα Λιζέτα Νικολάου λοιπόν έγραψε και συνέθεσε τον εθνικό ύμνο του Ελληνισμού του Πόντου!
Και ύστερα από λίγο ήλθε και το τελειωτικό «λάθος» της νομικού της ΑΕΠΙ. Θέλοντας να αποδείξει το κατηγορητήριο δέχθηκε μεν ότι ίσως αυτό το τραγούδι είναι «200-300 ετών», αλλά η κα Λιζέτα Νικολάου το διασκεύασε ως πρωτότυπο καθώς οι Πόντιοι τα παλαιά εκείνα χρόνια το απέδιδαν… ως ποίημα, προφορικά, χωρίς μουσική και όρχηση!!! Και η επενέργεια της κας Λιζέτας Νικολάου με τη συνοδεία μουσικών οργάνων το έκανε τραγούδι, φέρνοντας το ως δημιούργημα της έως την κοινωνία και το αγοραστικό κοινό!!! Μετά από όλα αυτά οι μάρτυρες υπεράσπισης συνέτριψαν το κατηγορητήριο με πλήθος εγγράφων, στοιχείων και προσωπικών μαρτυριών. Κατατέθηκε μάλιστα παρτιτούρα του 1917 με ευρωπαϊκές νότες του «αητέντς επαραπέτανεν», που έκανε ζωηρή εντύπωση. Το λόγο πήρε ο εισαγγελέας, ο οποίος μίλησε στην καρδιά του προβλήματος και ζήτησε την απαλλαγή του Στεφανίδη με μια αγόρευση-μνημείο, η οποία ξεκίνησε με τη φράση «επειδή αυτή η απόφαση θα επηρεάσει όλα τα μαγαζιά…»
Η απολογία του Γιώργου Στεφανίδη ήταν συγκινητική. «Αθώος παμψηφεί!!!»
Κερδίσαμε. Η χαρά συμπλεκόταν με την οργή, την απόγνωση για τα όσα άκουσα πριν λίγο. Την ώρα που άκουγα τον υπάλληλο της ΑΕΠΙ να απαντά θετικά στην ερώτηση για το ποιος έγραψε τον «Αητέν» (δηλαδή η κα Λιζέτα Νικολάου), αισθάνθηκα την αίθουσα να γεμίζει από ρακένδυτους γέροντες-πρόσφυγες… Είδα τον προπάππο μου, την προγιαγιά μου να σέρνονται σιωπηλοί με τα εμπάλια, κρύοι, σκυφτοί με το σταυρό σον ώμο, όπου τους περίμενε στο βάθος ο δήμιος που λέγεται «συμφέρον». Δεν μπορώ ακόμη κι εγώ να περιγράψω πως και τι ένιωσα εκείνη την ώρα. Ειλικρινά δεν μπορώ. Γνωρίζω όμως ότι αισθάνθηκα κάτι καυτό να τρέχει προς το πηγούνι μου, πικρό σαν αδικία. Το δάκρυ της οργής, της απόγνωσης. Ακόμη και το 2010 αυτός ο κόσμος θα παλεύει για τα αυτονόητα! Μετά από τόσους αιώνες αγώνων, θυσιών, αδιανόητων για όλους τους λαούς της γης, η πολιτιστική κληρονομιά χιλιάδων γενεών να είναι «φυλακισμένη» σε νομικισμούς, συμφέροντα και κατηγορητήρια.
Κερδίσαμε μια μεγάλη μάχη. Έχουμε όμως πολύ δρόμο μπροστά μας για την τελική δικαίωση. Κάνω έκκληση στον Τάκη Σαχινίδη και στα παιδιά του Γώγου πριν είναι τελείως αργά! Ανοίξτε τη θυρίδα να σωθούν και να δοθούν στην ποντιακή νεολαία οι 600 ώρες καθαρής δημιουργίας του Πατριάρχη. Τα χρόνια θα φύγουν, θα λιγοστέψουν οι ψυχές και οι πομπίνες θα πάνε άκλαυτες στα σκουπίδια.
Προσοχή!!! Να μην δοθούν στους εμπόρους!!! Αλλά δια της Π.Ο.Ε., χωρίς κερδοσκοπία, να γίνουν κτήμα του Λαού και της Νεολαίας.
Η απόφαση του τριμελούς εφετείου της Θεσσαλονίκης που έκρινε αθώο τον πρόεδρο της Π.Ο.Π.Σ. Χ. Αποστολίδη, πριν λίγες μέρες, επειδή αρνήθηκε να πληρώσει πνευματικά δικαιώματα δεν προήρθε από "παρθονέγενση" αλλά υπάρχει ήδη δεδικασμένο για το συγκεκριμένο θέμα.
Τον Δεκέμβριο του 2009 το τριμελές πρωτοδικείο της Κοζάνης αθώωσε λαϊκό παραδοσιακό Πόντιο καλλιτέχνη, που μηνύθηκε από εταιρεία προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων γιατί τραγουδούσε σε κέντρο διασκεδάσεως παραδοσιακά τραγούδια του Πόντου (π.χ. Αητέντς επαραπέτανεν), χωρίς την άδεια των φερομένων ως δημιουργών τους.
Παρουσιάζουμε παρακάτω 2 άρθρα των Δημήτρη Πιπερίδη και Γιώργου Γεωργιάδη που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Άμαστρις και αποδεικνύουν όλα τα παραπάνω.
Aυτά προς αποκατάσταση της αλήθειας.
Ποντιακή Μουσική και Πνευματικά Δικαιώματα
του Δημήτρη Πιπερίδη
Τι σχέση μπορεί να έχουν τα παραδοσιακά τραγούδια του Πόντου, οι ανώνυμοι δημιουργοί των οποίων έχουν περάσει εδώ και πολλά χρόνια στην αιωνιότητα, με τη σύγχρονη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων; Μη βιαστείτε να απαντήσετε αρνητικά, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να εκτεθείτε…
Το ζήτημα ήρθε στην επικαιρότητα χάρις στην πρόσφατη πρωτοβουλία της αρμόδιας επιτροπής Πολιτισμού της Παμποντιακής να συγκαλέσει σύσκεψη των Ποντίων λυράρηδων και τραγουδιστών με βασικό θέμα την αντιμετώπιση του φαινομένου της ιδιοποίησης παραδοσιακών στίχων και μελωδιών από σύγχρονους «δημιουργούς», αλλά και της απαίτησής τους να εισπράττουν πνευματικά δικαιώματα για αυτά. Αρκεί να σημειωθεί ότι στα «κιτάπια» της ΑΕΠΙ, δηλαδή της εισπρακτικής Ανώνυμης Εταιρίας Πνευματικών Δικαιωμάτων, για την οποία πολύς λόγος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια, δίπλα στο όνομα σύγχρονων και σε αρκετές περιπτώσεις ζώντων καλλιτεχνών εμφανίζονται κατοχυρωμένα γνωστά παραδοσιακά τραγούδια του Πόντου, μεταξύ των οποίων μερικά από τα αρχαιότερα αριστουργήματα της επικής ποιητικής μας παράδοσης, αλλά και μελωδίες γνωστών ποντιακών χορών, όπως η «σερανίτσα»!
Το ζήτημα έχει ιδιαίτερες ηθικές, νομικές και οικονομικές διαστάσεις. Κατ’ αρχήν είναι αυτονόητο ότι η ιδιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός ολόκληρου λαού από μεμονωμένα φυσικά πρόσωπα, αποτελεί πράξη αν μη τι άλλο τουλάχιστον ανήθικη. Οι φερόμενοι ως «δημιουργοί» έχουν επί του λαογραφικού υλικού που φρόντισαν να ιδιοποιηθούν, τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με όλους τους υπόλοιπους Ποντίους.
Κατοχυρώνοντας επομένως την πατρότητα ενός στίχου ή μιας μελωδίας, που δημιουργήθηκε πολλά χρόνια πριν αυτοί γεννηθούν, δεν κλέβουν μόνο το έργο ενός ανώνυμου λαϊκού καλλιτέχνη που έχει περάσει πλέον στην αθανασία, αλλά και όλους εμάς, τους υπόλοιπους συμπατριώτες τους, οι οποίοι είμαστε στον ίδιο βαθμό συνδικαιούχοι και συγκληρονόμοι αυτού του έργου.
Εξίσου σημαντικές όμως είναι και οι οικονομικές διαστάσεις του ζητήματος. Ιδιοποιούμενοι παραδοσιακούς στίχους και μελωδίες οι εν λόγω «δημιουργοί» θεμελιώνουν αυτομάτως δικαίωμα εμπορικής εκμετάλλευσης, το οποίο μεταβιβάζεται στους κληρονόμους τους και μάλιστα για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού σύμφωνα με τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων, τα σχετικά δικαιώματα παραγράφονται μετά την πάροδο 70 ετών από το θάνατο του φερόμενου ως δημιουργού.
Το ζήτημα τείνει πλέον να λάβει διαστάσεις γελιοποίησης κάθε έννοιας πνευματικής δημιουργίας. Αρκεί να σημειωθεί ότι σε λίγες ημέρες εκδικάζεται σε δικαστήριο της Κοζάνης η υπόθεση του γνωστού λυράρη και τραγουδιστή Γιώργου Στεφανίδη, ο οποίος κατηγορείται ότι τραγούδησε σε ζωντανή εμφάνισή του σε νυχτερινό κέντρο το ακριτικό τραγούδι «αητέντς επαραπέτανεν», το οποίο σύμφωνα με την ΑΕΠΙ ανήκει σε ποντιακής καταγωγής γνωστή τραγουδίστρια του λαϊκού πενταγράμμου, απλά και μόνο γιατί ήταν η πρώτη που είχε την προνοητικότητα να το κατοχυρώσει κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Φυσικά το γεγονός ότι το εν λόγω ακριτικό τραγούδι βρίσκεται καταγεγραμμένο σε βιβλία και ποντιακά περιοδικά ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα και πρωτοηχογραφήθηκε σε δίσκο γραμμοφώνου από το Γώγο Πετρίδη γύρω στο 1950, δηλαδή αρκετά χρόνια πριν από τη γέννηση της φερόμενης ως δημιουργού του, δεν φαίνεται πως έχει ιδιαίτερη σημασία για τα «σαΐνια» της ΑΕΠΙ!
Ωστόσο θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ως αποκλειστικούς υπαίτιους του προβλήματος τους Πόντιους καλλιτέχνες. Αναζητώντας την πηγή του κακού πηγαίνουμε πολλά χρόνια πίσω, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, την εποχή δηλαδή που οι ελληνικές δισκογραφικές εταιρίες αρχίζουν να ασχολούνται σε σταθερή βάση με την ποντιακή μουσική, θέτοντας σε κυκλοφορία τα πρώτα ποντιακά δισκάκια των 35 στροφών. Η ποντιακή μουσική όμως, όπως και η παραδοσιακή μουσική γενικότερα, δεν ήταν ακόμη τόσο «εμπορική», ώστε να τολμούν οι λειτουργοί της να διεκδικούν εφάπαξ αμοιβές, όπως συνάδελφοί τους που ασχολούνταν με το λαϊκό τραγούδι. Έτσι πληρώνονταν με ποσοστά. Και καθώς δεν υπήρχαν ακόμη τα λεγόμενα «εκτελεστικά», τα οποία καθιερώθηκαν αργότερα, ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να πληρωθεί ένας λυράρης ή τραγουδιστής, ήταν να δηλώσει εγγράφως ότι οι στίχοι και η μουσική των τραγουδιών που είχε ηχογραφήσει, του ανήκαν, ακόμη κι αν ήταν ολοφάνερο ότι ήταν παραδοσιακά.
Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης στα γραφεία της Παμποντιακής αποφασίστηκε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα, με βασικό γνώμονα την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του ποντιακού λαού, το αίσθημα της δικαιοσύνης, αλλά και την απαιτούμενη συναδελφική αλληλεγγύη. Έτσι, οι συγκεντρωμένοι Πόντιοι καλλιτέχνες αποφάσισαν να καταφύγουν στις υπηρεσίες νομικού συμβούλου, προκειμένου να ενημερωθούν επακριβώς για τα ισχύοντα περί πνευματικής ιδιοκτησίας, και αμέσως μετά να καλέσουν τους συναδέλφους τους, που έχουν κατοχυρώσει στο όνομά τους παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια, στο τραπέζι του διαλόγου, προκειμένου να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση.
Στην ίδια σύσκεψη τέθηκε από πολλούς καλλιτέχνες και το ζήτημα της προστασίας των ποντιακών κέντρων διασκέδασης από τις υπέρογκες απαιτήσεις της ΑΕΠΙ. Η λύση όμως αυτού του ζητήματος εμφανίζει τεράστιες δυσχέρειες, καθώς προϋποθέτει ειδική νομοθετική ρύθμιση. Αρκεί να σημειωθεί ότι όταν πριν από μερικούς μήνες 15 βουλευτές της ΝΔ ζήτησαν με επερώτησή τους προς τον τότε υπουργό Πολιτισμού να θέσει φραγμό στις ανεξέλεγκτες απαιτήσεις της ΑΕΠΙ, αλλά και να εξαιρέσει από το καθεστώς απόδοσης πνευματικών δικαιωμάτων τα καφενεία των χωριών, που παίζουν μόνο παραδοσιακή μουσική, ο κ. υπουργός έδωσε μια γενικόλογη απάντηση, χωρίς να αναφερθεί καθόλου στο ζήτημα της παραδοσιακής μουσικής, προφανώς γιατί δεν γνώριζε (όπως και οι προκάτοχοί του) ότι σε αυτή τη χώρα εκτός από τη δυτική μουσική και τα μπουζούκια, υπάρχει και παραδοσιακή μουσική!
Το περιοδικό μας επιφυλάσσεται να ασχοληθεί εκτενέστερα με το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων σε προσεχές τεύχος του.
Η Σταύρωση και Ανάσταση του Ακρίτα
του Γιώργου Ι. Γεωργιάδη
Αυτόπτου Μάρτυρος
Πριν από ένα μήνα περίπου, βραδάκι, δέχθηκα ένα απρόσμενο τηλεφώνημα από τον λυράρη Κώστα Σιαμίδη. Ο υμνητής της Ματσούκας δεν τηλεφωνεί συχνά και ποτέ χωρίς κάποιο σοβαρό λόγο. Τέντωσα τα αυτιά μου περιμένοντας να ακούσω, καθώς η φωνή του από το κινητό του ερχόταν με θόρυβο, αφού ταξίδευε, κατά όπως φάνηκε, με το αυτοκίνητό του.
-«Είμαι με τον Γιώργο τον Στεφανίδη καθ’ οδόν προς Κοζάνη. Έχει δικαστήριο τον Δεκέμβριο με την Α.Ε.Π.Ι. Παρ’ τον να στα πει!»
Όντως μίλησα με τον αγαπητό Στεφανίδη από το Ανατολικό Πτολεμαΐδος, ο οποίος τελικά κατάγεται από το Περίβλεπτο Δράμας και το θρυλικό Καρμούτ Αργυρουπόλεως. Την 8η Δεκεμβρίου 2009 επρόκειτο να καθίσει στο εδώλιο, κατηγορούμενος από την Ανώνυμη Εταιρία Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΑΕΠΙ), διότι τραγούδησε «άνευ αδείας» στο μαγαζί που διατηρούσε στην Πτολεμαΐδα, το «Αναλλαγάδ’», κάποια ποντιακά τραγούδια. Ήθελε να κάνει συμβιβασμό με την ΑΕΠΙ, γιατί δεν άντεχε τα εδώλια. Είχε ακούσει λίγο νωρίτερα από τον Σιαμίδη για τις ενέργειες που ξεκίνησε η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος για την απελευθέρωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Ποντιακού Ελληνισμού από τους εμπόρους.
Τον έπεισα να περιμένει και να αναθεωρήσει. Πήρα το προσωπικό του θέμα πάνω μου. Το έκανα συλλογικό. Το τηλεφώνημα αυτό ήλθε λίγες μέρες μόλις μετά τη συνάντηση της Επιτροπής Μουσικής της ΠΟΕ με τους Πόντιους ερμηνευτές και οργανοπαίκτες. Ήταν η χρυσή ευκαιρία, ο τέλειος συγχρονισμός.
Η συντριπτική πλειοψηφία των Ποντίων καλλιτεχνών (ερμηνευτών- οργανοπαικτών) είχε διατρανώσει την πίστη της στην απελευθέρωση των ιστορικών-δημοτικών παραδοσιακών τραγουδιών από την κατοχύρωση δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, που πρόλαβαν να σφραγίσουν με την υπογραφή τους γνωστοί και λιγότερο γνωστοί Πόντιοι ερμηνευτές-οργανοπαίχτες, στιχουργοί, παραγωγοί δισκογραφικών εταιριών. Ο Γιώργος Στεφανίδης ήταν κατηγορούμενος σε ποινικό δικαστήριο με απειλή μεγάλης ποινής φυλάκισης διότι τραγούδησε μεταξύ άλλων 20:
- Αητέντς επαραπέτανεν (ιδιοκτησίας Λιζέτας Νικολάου!)
- Αναστορώ τα παλαιά (ιδιοκτησίας Γ. Παπαδόπουλου), και άλλα.
Η υπόθεση μας εξόργισε. Αρχίσαμε να ερευνούμε πιο σχολαστικά και αισθανθήκαμε ηλίθιοι. Το 99% των ιστορικών παραδοσιακών τραγουδιών και χορών που έχουν ιστορία αιώνων-χιλιετιών είχαν «πνευματικό δημιουργό» που γεννήθηκε στην Ελλάδα και ζει ανάμεσά μας. Ο Παύλος Τσακαλίδης το αποκάλεσε «πολιτιστική γενοκτονία μεταξύ ημών».
Εκείνες τις ημέρες βρέθηκα στο Κιλκίς σε εκδήλωση του Σ.Π.Ο.Σ. Κεντρικής Μακεδονίας-Θεσσαλίας της Π.Ο.Ε. για το ποντιακό θέατρο.
Στον προθάλαμο η σύζυγος του Φουντουκίδη είχε στήσει το γνώριμο στέκι με ποντιακά βιβλία και μουσικά έργα. Πήρα στην τύχη έναν δίσκο: «Ποντιακά Χορευτικά. Χορός Σέρα. Λύρα: Παναγιώτης Ασλανίδης, Μουσική: Βασίλης Παπαδόπουλος». Διαβάζοντάς το αισθάνθηκα την ανάγκη να απευθυνθώ στα φαντάσματα του Ομήρου, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Λουκιανού και να τα διαψεύσω. Ο Πυρρίχιος χορός Σέρα είναι μουσικό δημιούργημα κάποιου -Σαλονικιού προφανώς- Βασίλη Παπαδόπουλου και ό,τι εξύμνησαν αυτοί γραπτώς ήτο απλώς ρατσιστική προπαγάνδα των Ελλήνων μυθομανών!
Δεν έχει τελειωμό αυτό. Θα εκπλαγεί ο ποντιακός κόσμος όταν ανακοινωθούν όλα τα στοιχεία. Αποφασίσαμε να ξαναβρεθούμε με την καθοδήγηση του έγκριτου νομικού, γενικού γραμματέα της Π.Ο.Ε., Κώστα Γαβρίδη, της Φωτεινής Χριστοδούλου, συζύγου του Γιώργου Στεφανίδη και δικηγόρου υπεράσπισής του, παρουσία στελεχών της ποντιακής κοινότητας με βαρύνοντα λόγο. Ήλθαν λοιπόν ο Στάθης Ευσταθιάδης με το αρχείο του και τις πολύτιμες συμβουλές του, ο Παύλος Γαϊτανίδης, ο Μιχάλης Καραβέλας, ο Σάββας Μαυρίδης και ο Στάθης Παπαδόπουλος (επικεφαλής της Επιτροπής) μαζί με τον Χριστόφορο Χριστοφορίδη.
Συγκεντρώσαμε όλο το αποδεικτικό υλικό και αποφασίσαμε τη στρατηγική στη δίκη. Μάρτυρες υπεράσπισης τέθηκαν οι Παύλος Γαϊτανίδης και Μιχάλης Καραβέλας ως μέλη της Επιτροπής Μουσικής της Π.Ο.Ε.
Ξεκίνησα ένα σκοτεινό πρωϊνό, αυτό της 9ης Δεκεμβρίου, στο δρόμο προς την Κοζάνη. Μόνος. Μετά τα Μάλγαρα και εισερχόμενος στην Εγνατία Οδό, στο ύψος του Γιδά, ο ουρανός έγινε βαθυγάλανος με έναν γλαφυρό ήλιο. «Θα κερδίσουμε», σκέφτηκα. Στην Κοζάνη η θερμοκρασία ήταν 2-3 βαθμούς χαμηλότερη. Βρήκα σχετικά εύκολα θέση στάθμευσης και εισήλθα στο Δικαστικό Μέγαρο. Ένα μικρό καφενεδάκι στα δεξιά με αποπνικτική ατμόσφαιρα από το νέφος της νικοτίνης με περίμενε ως σημείο συνάντησης. Το ανεπιτήδευτο και γεμάτο προσμονή χαμόγελο του Στεφανίδη με προϋπάντησε. Στη μάχη αυτή ο Γιώργος ήθελε την παρουσία όλων μας. Μαζί μας στην παρέα ο Γιάννης Σπυρίδης (θείος του Κυριάκου Ιωσηφίδη και παλιός χορευτής), η κόρη του, η Φωτεινή η σύζυγος του Γιώργου και δικηγόρος του, και κάνα δυο άλλοι φίλοι από την περιοχή, που δεν γνώριζα.
Πίνοντας το τσάι και συζητώντας άρχισαν να φθάνουν και άλλοι ήρωες της Ποντιακής καθημερινότητας μου! Ο Μάκης Μιχαηλίδης από την Ποντοκώμη, ο Χριστόφορος Χριστοφορίδης, οι δύο μάρτυρες, ο τραγουδιστής Χρήστος Ακριτίδης από το Μεσόβουνο Βερμίου, ο Γιώργος Ελευθεριάδης, πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων Πτολεμαΐδας με τη σύζυγό του, ο πατέρας του Στεφανίδη Δημήτρης, ο Παναγιώτης Μωυσιάδης, ο Παναγιώτης Θεοδωρίδης με πολλαπλές ιδιότητες: Αντιδήμαρχος Κοζάνης, συνάδελφος στο κανάλι WEST, συνάδελφος στο τραγούδι με τον Στεφανίδη. Έφερε μαζί του το συνεργείο του τοπικού καναλιού, το οποίο πήρε δηλώσεις μας.
Η δίκη δεν άργησε. Η έδρα ήταν τριμελής και ένας ευθυτενής εισαγγελέας. Απέναντί μας μια νέα δικηγόρος εκπροσωπούσα την ΑΕΠΙ και ένας ξανθός ντόπιος, που ήταν μάρτυρας για την ΑΕΠΙ. Μάθαμε ότι ήταν ένας απλός υπάλληλος-συλλέκτης ποσοστών από μαγαζιά. Αυτός ξεκίνησε πρώτος. Είχε μπροστά του ένα φάκελο και διάβαζε από μέσα! Στοιχεία, νόμους, διατάξεις… Ήταν φανερό πως ήταν δύσθυμος και αμήχανος. Δεν είχε καμία γνώση λαογραφίας και μουσικολογίας. Η υπεράσπιση τον έφερε σε πολύ δύσκολη θέση με συνεχείς εύστοχες ερωτήσεις. Όταν πήρε σειρά η δικηγόρος της ΑΕΠΙ, θέλοντας να ισορροπήσει, έκανε το πρώτο μεγάλο «λάθος». Τον ρώτησε:
-«Κύριε μάρτυρα, το τραγούδι αυτό (Αητέντς Επαραπέτανεν) είστε βέβαιος ότι το έγραψε η κα Λιζέτα Νικολάου μόνη της;»
Σιωπή στο ακροατήριο. Θα μπορούσε να ειπωθεί κάτι τόσο … ας πω χοντρό με το χέρι στο ευαγγέλιο; Κι όμως ο μάρτυς απάντησε «Ναι». Η κα Λιζέτα Νικολάου λοιπόν έγραψε και συνέθεσε τον εθνικό ύμνο του Ελληνισμού του Πόντου!
Και ύστερα από λίγο ήλθε και το τελειωτικό «λάθος» της νομικού της ΑΕΠΙ. Θέλοντας να αποδείξει το κατηγορητήριο δέχθηκε μεν ότι ίσως αυτό το τραγούδι είναι «200-300 ετών», αλλά η κα Λιζέτα Νικολάου το διασκεύασε ως πρωτότυπο καθώς οι Πόντιοι τα παλαιά εκείνα χρόνια το απέδιδαν… ως ποίημα, προφορικά, χωρίς μουσική και όρχηση!!! Και η επενέργεια της κας Λιζέτας Νικολάου με τη συνοδεία μουσικών οργάνων το έκανε τραγούδι, φέρνοντας το ως δημιούργημα της έως την κοινωνία και το αγοραστικό κοινό!!! Μετά από όλα αυτά οι μάρτυρες υπεράσπισης συνέτριψαν το κατηγορητήριο με πλήθος εγγράφων, στοιχείων και προσωπικών μαρτυριών. Κατατέθηκε μάλιστα παρτιτούρα του 1917 με ευρωπαϊκές νότες του «αητέντς επαραπέτανεν», που έκανε ζωηρή εντύπωση. Το λόγο πήρε ο εισαγγελέας, ο οποίος μίλησε στην καρδιά του προβλήματος και ζήτησε την απαλλαγή του Στεφανίδη με μια αγόρευση-μνημείο, η οποία ξεκίνησε με τη φράση «επειδή αυτή η απόφαση θα επηρεάσει όλα τα μαγαζιά…»
Η απολογία του Γιώργου Στεφανίδη ήταν συγκινητική. «Αθώος παμψηφεί!!!»
Κερδίσαμε. Η χαρά συμπλεκόταν με την οργή, την απόγνωση για τα όσα άκουσα πριν λίγο. Την ώρα που άκουγα τον υπάλληλο της ΑΕΠΙ να απαντά θετικά στην ερώτηση για το ποιος έγραψε τον «Αητέν» (δηλαδή η κα Λιζέτα Νικολάου), αισθάνθηκα την αίθουσα να γεμίζει από ρακένδυτους γέροντες-πρόσφυγες… Είδα τον προπάππο μου, την προγιαγιά μου να σέρνονται σιωπηλοί με τα εμπάλια, κρύοι, σκυφτοί με το σταυρό σον ώμο, όπου τους περίμενε στο βάθος ο δήμιος που λέγεται «συμφέρον». Δεν μπορώ ακόμη κι εγώ να περιγράψω πως και τι ένιωσα εκείνη την ώρα. Ειλικρινά δεν μπορώ. Γνωρίζω όμως ότι αισθάνθηκα κάτι καυτό να τρέχει προς το πηγούνι μου, πικρό σαν αδικία. Το δάκρυ της οργής, της απόγνωσης. Ακόμη και το 2010 αυτός ο κόσμος θα παλεύει για τα αυτονόητα! Μετά από τόσους αιώνες αγώνων, θυσιών, αδιανόητων για όλους τους λαούς της γης, η πολιτιστική κληρονομιά χιλιάδων γενεών να είναι «φυλακισμένη» σε νομικισμούς, συμφέροντα και κατηγορητήρια.
Κερδίσαμε μια μεγάλη μάχη. Έχουμε όμως πολύ δρόμο μπροστά μας για την τελική δικαίωση. Κάνω έκκληση στον Τάκη Σαχινίδη και στα παιδιά του Γώγου πριν είναι τελείως αργά! Ανοίξτε τη θυρίδα να σωθούν και να δοθούν στην ποντιακή νεολαία οι 600 ώρες καθαρής δημιουργίας του Πατριάρχη. Τα χρόνια θα φύγουν, θα λιγοστέψουν οι ψυχές και οι πομπίνες θα πάνε άκλαυτες στα σκουπίδια.
Προσοχή!!! Να μην δοθούν στους εμπόρους!!! Αλλά δια της Π.Ο.Ε., χωρίς κερδοσκοπία, να γίνουν κτήμα του Λαού και της Νεολαίας.