Τα ποντιακά σωματεία, οι προοπτικές τους και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στο πλαίσιο της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας ήταν τα θέματα που απασχόλησαν το 2ο στρογγυλό τραπέζι του Άμαστρις, που πραγματοποιήθηκε στις 27 Απριλίου 2011 στην αίθουσα της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης.
Οι συμμετέχοντες, Μαρία Βεργέτη (επ. καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Δ.Π.Θ.), Κωνσταντίνος Γαβρίδης (δικηγόρος, τ. πρόεδρος Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, τ. γενικός γραμματέας της Π.Ο.Ε.) και Αλέξανδρος Δαμιανίδης (τ. βουλευτής, τ. υφυπουργός) κλήθηκαν να σχολιάσουν τα αποτελέσματα της τελευταίας διαδικτυακής δημοσκόπησής μας, που είχε θέμα «πόσο ευχαριστημένοι είσαστε προσωπικά από τη δομή, οργάνωση, λειτουργία και αποτελεσματικότητα του οργανωμένου ποντιακού χώρου σήμερα;».
Τους συμμετέχοντες υποδέχθηκε ο πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης κ. Κωσταντίνος Αποστολίδης, ο οποίος τόνισε τη σημασία τέτοιων εκδηλώσεων για την ανάπτυξη ενός γόνιμου διαλόγου γύρω από τα θέματα που απασχολούν τον Ποντιακό Ελληνισμό.
Παίρνοντας το λόγο ο συντονιστής της συζήτησης, εκδότης του περιοδικού μας, Δημήτρης Πιπερίδης, τόνισε για μία ακόμη φορά ότι οι διαδικτυακές δημοσκοπήσεις που διοργανώνει τo Άμαστρις δεν αποτελούν επιστημονική δημοσκόπηση, τα αποτελέσματά τους όμως μπορούν να θεωρηθούν ως ενδεικτικά των τάσεων της ποντιακής κοινής γνώμης, αλλά και αφετηρία για περαιτέρω συζήτηση. Στη συνέχεια παρουσίασε τις απαντήσεις του κοινού, που ήταν οι ακόλουθες: πολύ ευχαριστημένοι 3%, αρκετά ευχαριστημένοι 15%, λίγο ευχαριστημένοι 35%, καθόλου ευχαριστημένοι 44%, δεν έχω άποψη-δεν απαντώ 1%.
Μετά τις τοποθετήσεις των συμμετεχόντων στο πάνελ το λόγο έλαβε το κοινό, στο οποίο για μία ακόμη φορά δόθηκε η δυνατότητα να υποβάλει ερωτήματα ή να κάνει σύντομες τοποθετήσεις.
Πως σχολιάζετε το αποτέλεσμα της δημοσκόπησης;
Μαρία Βεργέτη
Ως πανεπιστημιακός οφείλω να τονίσω ότι, όταν έχουμε τόσο μικρά δείγματα, τα αποτελέσματα δεν μπορούν να θεωρηθούν στατιστικώς σημαντικά και προφανώς καθόλου γενικεύσιμα. Έτσι λοιπόν μπορώ να δω τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης δημοσκόπησης μόνο ως ενδεικτικά. Προσωπικά με εκπλήσσει το γεγονός ότι το 44% δεν είναι καθόλου ευχαριστημένο και το 35% είναι λίγο ευχαριστημένο. Πλησιάζουμε δηλαδή σε ένα 80% συμμετεχόντων που δηλώνουν δυσαρεστημένοι. Ο αριθμός αυτός όμως επί της ουσίας έρχεται σε αντίθεση με την κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουμε. Υπάρχουν πάρα πολλοί ποντιακοί σύλλογοι και αρκετοί από αυτούς είναι πολύ ενεργοί, με σημαντική παρέμβαση. Κρατώ λοιπόν αυτήν την δυσαρέσκεια ως ένδειξη ότι οι άνθρωποι αυτοί δηλώνουν με τον τρόπο τους ότι θέλουν να αλλάξει κάτι. Το δεύτερο που θέλω να πω είναι ότι δεν έχουμε καμία πληροφόρηση για αυτούς, οι οποίοι ψήφησαν. Είναι άτομα που ασχολούνται με το διαδίκτυο; Είναι νέα άτομα τα ενδιαφέροντα των οποίων μέσα σε μια ραγδαία μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, όπως είναι αυτή του ελλαδικού χώρου των τελευταίων τριών δεκαετιών, δεν έχουν γίνει ακόμη αντιληπτά από τους ποντιακούς συλλόγους; Μήπως δηλαδή είναι μια ομάδα που περιμένει κάποια πράγματα που δεν της δίνονται, ενώ κάποια άλλη ηλικιακή ομάδα, που είναι περισσότερο ευχαριστημένη, δεν έχει επαφή με το διαδίκτυο κι επομένως δεν μπορεί να εκφράσει την άποψή της σε τέτοιου είδους δημοσκοπήσεις; Επομένως το μόνο, το όποιο κρατώ, είναι μία επιθυμία αλλαγής και τίποτα άλλο. Θεωρώ δηλαδή ότι δεν πρέπει να απογοητευόμαστε, διότι η πραγματικότητα λέει ότι υπάρχουν σύλλογοι που επιβιώνουν και κάποιοι μάλιστα από αυτούς προχωρούν αρκετά καλά. Απλά αυτή η δημοσκόπηση εφιστά την προσοχή μας στην ανάγκη να αλλάξουν κάποια πράγματα.
Κωνσταντίνος Γαβρίδης
Εάν μείνω στο 3% που δηλώνει ότι είναι πολύ ευχαριστημένο, τότε θα πρέπει να υποθέσω ότι αυτό το 3% προέρχεται από μέλη των διοικητικών συμβουλίων του χώρου, διότι νομίζω ότι αυτό είναι το ποσοστό που αναλογεί στα στελέχη. Θα έλεγα όμως ότι αν είχαμε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ευχαριστημένων από τη λειτουργία του οργανωμένου ποντιακού χώρου -των πρωτοβάθμιων, δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων φορέων του- θα σήμαινε ότι θα άρχιζε πλέον η παρακμή. Προσωπικά θα περίμενα να είναι πολύ μεγαλύτερο το ποσοστό των δυσαρεστημένων, που θέλουν κάτι καλύτερο στο χώρο, και θα έλεγα ότι σ’ αυτούς ανήκω και εγώ. Αν και η φυσική μου θέση θα ήταν του συνηγόρου ή του απολογούμενου, διότι τυχαίνει να έχω ενεργή συμμετοχή στα διοικητικά του χώρου επί πολλά χρόνια, παρ’ όλα αυτά θεωρώ ότι δεν πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι, αλλά να επιδιώκουμε συνεχώς το καλύτερο. Υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που μπορεί να γίνουν και πρέπει προς αυτή την κατεύθυνση να κινηθούμε και όχι να δηλώνουμε ικανοποιημένοι, άρα αδρανείς, άρα σε παρακμή. Θεωρώ λοιπόν ότι τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης δεν θα πρέπει να μας εντυπωσιάζουν, αλλά αντιθέτως να μας εμψυχώνουν και να μας ωθούν να επιδιώξουμε κάτι καλύτερο για το χώρο μας.
Αλέξανδρος Δαμιανίδης
O κόσμος ο οποίος εκφράστηκε σ’ αυτή τη σφυγμομέτρηση έδειξε ότι είναι μάλλον απογοητευμένος. Όλα μαθεύονται, οι άνθρωποι μαθαίνουν τι κάνουμε εδώ μέσα, όπως μαθαίνουν και τι συζητάμε κάθε φορά στο Δ.Σ. της Παμποντιακής. Μια βασική αιτία αυτής της απογοήτευσης είναι ότι δεν δώσαμε στον κόσμο κίνητρα για να συμμετέχει όσο θα έπρεπε, δεν θέσαμε υψηλούς στόχους σε καθημερινή βάση, ώστε να ενεργοποιήσουμε τον Ποντιακό Ελληνισμό, όλους αυτούς που ενδιαφέρονται για αυτόν το χώρο. Το πράγμα έκανε κάπου «κοιλιά», όπως λέμε. Εγώ θα έλεγα ότι είμαστε ακόμη στην αρχή, περιοριστήκαμε σε πανηγύρια, χορούς κλπ, πράγματα που είναι βέβαια η ζωή μας, αλλά έχουμε πάρα πολλά ακόμη να κάνουμε και η Παμποντιακή έχει μεγάλη ευθύνη γι αυτό. Κατ’ αρχήν πρέπει όλοι οι Πόντιοι να καταλάβουν ότι είναι αστείο, για να μην πω γελοίο, να χωρίζονται σε βόρειους και νότιους. Βεβαία υπάρχουν και οικονομικές δυσκολίες. Πιστεύω λοιπόν πως πρέπει η ΠΟΕ να αναλάβει καινούργιες πρωτοβουλίες και να θέσει συγκεκριμένους στόχους. Ο ποντιακός χώρος θα πρέπει να οργανωθεί καλύτερα εξ υπαρχής, θα πρέπει να δούμε καλύτερα και πιο καθαρά τι μπορούμε να κάνουμε για να συγκινήσουμε αυτόν τον κόσμο. Ο κόσμος καταλαβαίνει, θέλει διαύγεια, καθαρές θέσεις, σαφείς στόχους και προσπάθειες. Όταν τα δει όλα αυτά, θα ακολουθήσει.
Σύγχρονη ποντιακή ταυτότητα και ποντιακά σωματεία. Ποιο από τα δύο οφείλεται για την ύπαρξη του άλλου;
Μαρία Βεργέτη
Επιτρέψτε μου να μιλήσω λίγο ακαδημαϊκά. Ο κ. Πιπερίδης μίλησε για σύγχρονη ποντιακή ταυτότητα. Θα προτιμούσα να μιλήσουμε για ποντιακή ταυτότητα γενικά, γιατί το σύγχρονη θα πρέπει να το ορίσουμε χρονικά. Η ποντιακή ταυτότητα είναι μία μορφή συλλογικής ταυτότητας, όπως η κρητική, η ευρύτερη ελληνική κλπ. Όλες αυτές είναι ταυτότητες συνόλων κι όταν μιλάμε για συλλογική ταυτότητα, εννοούμε πάντοτε δύο πράγματα: το συναίσθημα ταύτισης των μελών της ομάδας (λέει δηλαδή το κάθε μέλος της ομάδας ότι αυτοί, οι άλλοι Πόντιοι, οι άλλοι Έλληνες, οι άλλοι δικηγόροι, είναι δικοί μου άνθρωποι). Αυτό είναι το ένα. Το άλλο είναι η δράση για την ομάδα, που μπορεί να είναι από κάτι πολύ απλό, π.χ. δηλώνω ότι είμαι Πόντιος, μέχρι κάτι πολύ σημαντικό, π.χ. αφιερώνω όλη μου τη ζωή στη μετάδοση των αξιών του Ποντιακού Ελληνισμού. Αυτά λοιπόν τα δύο πράγματα, το συναίσθημα ταύτισης και η δράση για την ομάδα, αλληλοεπηρεάζονται και δημιουργούν το περιεχόμενο της ταυτότητας. Η ταυτότητα είναι συναίσθημα και δράση. Μια μορφή δράσης είναι και ο σύλλογος και εν προκειμένω ο ποντιακός σύλλογος. Επομένως οι σύλλογοι είναι μια οργανωμένη μορφή προώθησης της ταυτότητας. Οι ενεργοί σύλλογοι, οι σύλλογοι που παράγουν αποτέλεσμα, ενισχύουν το συναίσθημα ταύτισης, το συναίσθημα ταύτισης με τη σειρά του προκαλεί περισσότερη δράση και έτσι δημιουργείται ένας κύκλος. Δεν υπάρχει δράση, χωρίς προηγουμένως να υπάρχει η ταύτιση. Εφ’ όσον μιλάμε για την ποντιακή ταυτότητα στον ελλαδικό χώρο, θα πρέπει να πούμε ότι είναι μια ταυτότητα που δημιουργήθηκε λόγο των δυσμενών συνθηκών της εγκατάστασης και εν συνεχεία της αλληλεπίδρασης με τους γηγενείς του ελλαδικού χώρου. Καμία ταυτότητα δεν είναι στατική, είναι δυναμικά φαινόμενα και μεταβάλλονται συνέχεια. Έτσι και η ποντιακή ταυτότητα γνώρισε πολλές μεταβολές και σημαντικές αναπροσαρμογές, οπωσδήποτε όμως διαμορφώθηκε στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης και μετεξελίχθηκε στη συνέχεια. Οι σύλλογοι είναι απλώς μορφές δράσης που ενισχύουν αυτό το συναίσθημα ταύτισης, το οποίο οπωσδήποτε προϋπήρχε.
Κωνσταντίνος Γαβρίδης
Όλα σχεδόν τα καταστατικά των σωματείων που έχω υπόψη μου -και της Παμποντιακής Ομοσπονδίας ως δευτεροβάθμιου οργάνου και της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ποντίων Ελλήνων- αναφέρουν στην προμετωπίδα τους ότι ο κεντρικός σκοπός τους είναι η διατήρηση της ταυτότητας του Ποντιακού Ελληνισμού. Αυτή η διατύπωση αποτελεί έναν κεντρικό άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφονται στη συνέχεια όλοι οι επί μέρους στόχοι τους. Κατά συνέπεια όλοι μας έχουμε την πεποίθηση ότι έχουμε μια εθνικοτοπική ιδιαιτερότητα, η οποία μας συνδέει και θέλουμε να υπηρετήσουμε αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που συγκροτούν αυτήν την ταυτότητά μας. Εκεί που ενδεχομένως θα μπορούσαν να υπάρξουν κάποιες ενστάσεις, είναι ως προς το πλήθος των σωματείων που έχουν δημιουργηθεί, διότι υπήρξε μια τόσο μεγάλη διασπορά, ώστε τελικώς να μην έχουν πάντα ούτε την απαραίτητη υποδομή, ούτε τους κατάλληλους ανθρώπους για να υπηρετήσουν αυτούς τους στόχους. Είναι ένα φαινόμενο το οποίο παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια και οφείλεται κυρίως στην προσπάθεια δημιουργίας συσχετισμών δυνάμεων στο πλαίσιο της αντιπαλότητα που αναπτύχθηκε μεταξύ διαφόρων φορέων για τη διεκδίκηση της ηγεσίας του χώρου. Υπό την έννοια αυτή θα έλεγα ότι ίσως είναι σκόπιμο να υπάρξει ένα συμμάζεμα στον χώρο των ποντιακών εθνικοτοπικών σωματείων. Τελειώνοντας θα ήθελα να κάνω μία παρατήρηση γύρω από το ερώτημα «ποιοι ήμαστε και που πάμε», που τίθεται κατά καιρούς. Νομίζω ότι ο Ποντιακός Ελληνισμός έχει απαντήσει σε αυτό το ερώτημα με τη σύσταση όλων αυτών των φορέων, που έχουν ως στόχο τη διατήρηση της ποντιακής ταυτότητας. Επομένως δεν έχουμε ανάγκη από ερωτήματα μεταφυσικού χαρακτήρα, ξέρουμε πολύ καλά και το ποιοι είμαστε και το που πάμε.
Αλέξανδρος Δαμιανίδης
Αυτό το θέμα είναι από μόνο του ιδιαίτερα σημαντικό και πρέπει κανείς να το δει πολυδιάστατα. Αν μείνουμε ως οργανωμένος ποντιακός χώρος στο πόσα σωματεία έχουμε, πόσοι είμαστε και πόσες σημαίες κουβαλάμε στις 19 του Μάη, τότε νομίζω ότι θα χάσουμε το δρόμο μας. Ποντιακή ταυτότητα είναι όλη αυτή η κουλτούρα που μεταφέρθηκε από εκείνη την μακρινή περιοχή και μπήκε δειλά-δειλά στην αρχή, αλλά πολύ δυναμικά στη συνέχεια, στην ελλαδική κοινωνία. Περάσαμε από διάφορες φάσεις. Όταν άρχισε να αναδεικνύεται αυτή η ταυτότητα, υπήρξε αντίδραση από πολλές πλευρές. Θα θυμόσαστε όλοι εκείνα τα άθλια ανέκδοτα που λέγονταν για τους Ποντίους. Όταν όμως είδαν ότι στην Ιατρική Σχολή του Α.Π.Θ. υπήρχαν 5-6 καθηγητές ποντιακής καταγωγής, όταν είδαν π.χ. ότι η Βουλή ασχολήθηκε με το θέμα της αναγνώρισης της Γενοκτονίας, όταν είδαν την προσπάθεια της Παμποντιακής κι όλες αυτές τις εκδηλώσεις που πέρασαν από τα τηλεοπτικά κανάλια και τα είδαν σε όλη την Ελλάδα, διαμορφώθηκε μια τελείως διαφορετική εικόνα γύρω από τον Ποντιακό Ελληνισμό. Πιστεύω λοιπόν ότι στο μέλλον θα έχουμε ακόμη μεγαλύτερη αναγνώριση από την ελληνική κοινωνία. Το βασικό όμως δεν είναι αυτό, αλλά το τι θα γίνει με τη διαιώνιση αυτής της ταυτότητας. Είναι κάτι που ξεφεύγει από τα στενά πλαίσια του ερωτήματός σας, αλλά εμένα ενδιαφέρει πάρα πολύ και νομίζω ότι θα πρέπει να το δούμε στη συνέχεια.
Η δράση του μέσου ποντιακού σωματείου ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τη νεολαία;
Μαρία Βεργέτη
Βρίσκω εξαιρετικά δύσκολη την απάντηση σε αυτό το ερώτημα, γιατί ζούμε πράγματι σε μια ρευστή και ραγδαία μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Εγώ έμμεινα έκπληκτη από τη δήλωση του κ. Γαβρίδη ότι γνωρίζουμε ποιοι ακριβώς είμαστε και που πάμε. Διότι η ποντιακή ταυτότητα, ως συλλογική ταυτότητα, είναι από τη φύση της κάτι που συνεχώς μεταβάλλεται. Εδώ έχουμε ένα πρόβλημα: δεν ξέρουμε ποιες είναι οι σύγχρονες ανάγκες. Η ποντιακή ταυτότητα είναι μία συλλογική ταυτότητα που λειτουργεί μέσα στην ευρύτερη ελληνική εθνική ταυτότητα. Σήμερα δεν μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα ποιοι είναι και τι είναι οι Έλληνες. Στις αρχές του 20ου αιώνα η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ήταν «οι Ελληνορθόδοξοι». Στα μέσα του 20ου αιώνα η απάντηση ήταν «αυτοί που μιλούν Ελληνικά». Στα τέλη του 20ου αιώνα δεν μπορούσαμε να απαντήσουμε με σαφήνεια. Βεβαίως ο καθένας από εμάς μπορεί να δώσει τη δική του απάντηση. Εγώ λοιπόν δεν μπορώ να δώσω την απάντηση στο ερώτημα τι πρέπει να κάνουν οι Πόντιοι σήμερα για να τονίσουν την ταυτότητά τους και πως να ανταποκριθούν στις ανάγκες της εποχής. Ποιες είναι οι ανάγκες; Το μόνο το οποίο μπορώ να πω, είναι ότι βλέπω παιδιά που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 80 και του 90, να μη ταυτίζονται πλέον με το χωριό του προπάππου στον Πόντο, αλλά να ταυτίζονται με τα πολιτισμικά πρότυπα και με τον τόπο που γεννήθηκαν οι γονείς τους. Μπορώ λοιπόν να δω ένα άνοιγμα προς την τοπική ταυτότητα και επίσης μπορώ να δω μια ανάγκη προώθησης του διαδικτύου. Όχι με τη μορφή απλών ανακοινώσεων, όπως γίνεται σήμερα, αλλά ως διάπλαση. Να μαθαίνουν δηλαδή τα νέα παιδιά για την ταυτότητα, για τον πολιτισμό, για τις δραστηριότητες του σωματείου, και φυσικά να μπορούν να κάνουν τις δικές τους προτάσεις. Ένα άνοιγμα προς την ευρύτερη κοινωνία και μια παιδεία που θα δίνεται από το σύλλογο με χρήση των νέων τεχνολογιών.
Κωνσταντίνος Γαβρίδης
Εγώ έχω μία προσωπική-βιωματική προσέγγιση, ριζικά διαφορετική από την κυρία Βεργέτη, η οποία απαντά στο ερώτημα με καθαρά κοινωνιολογικά και αυστηρώς επιστημονικά κριτήρια. Εκείνο που με οδήγησε στο χώρο των ποντιακών σωματείων από φοιτητή, ήταν η συναισθηματική ανάγκη να βρεθώ με ανθρώπους που είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά με εμένα, να επικοινωνήσω μαζί τους και να νιώσω ότι ανήκω σε έναν κύκλο ανθρώπων με τους οποίους μπορώ να έχω αυτήν την άνεση επικοινωνίας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει η επικοινωνία μεταξύ ημών των Ποντίων. Εμένα αυτό με ικανοποιεί και μου αρκεί. Εάν θα μπορούσε αυτό να συνεχιστεί και στο μέλλον, θα το θεωρούσα ευλογία. Δεν μπορώ όμως να το προβλέψω. Δεν μπορώ να γνωρίζω αν και στο μέλλον οι νέοι άνθρωποι θα αισθάνονται την ίδια ανάγκη. Εάν οι απόγονοί μας δεν θα θελήσουν ή δεν θα μπορέσουν να υπηρετήσουν αυτή την ταυτότητα, είναι κάτι που δεν εξαρτάται από εμάς. Ασφαλώς δεν θα μπορούσαμε να τους το επιβάλουμε. Θα μπορούσαμε όμως ενδεχομένως να δημιουργήσουμε κάποιες προϋποθέσεις, π.χ. να δώσουμε κάποια κίνητρα στη νεολαία ώστε να πλησιάσει τον οργανωμένο ποντιακό χώρο και μέσα από αυτόν να ανακαλύψει αυτές τις ιδιαιτερότητές της, που την συνδέουν με το παρελθόν της.
Αλέξανδρος Δαμιανίδης
Εγώ προσωπικά γεννήθηκα και μεγάλωσα σε μικτό χωριό, όπου οι μισοί ήταν ντόπιοι, αλλά στην ευρύτερη περιοχή ήταν όλοι ντόπιοι. Οπότε πάσχιζα να βρω τη δική μου ταυτότητα, ώσπου βρέθηκα ως φοιτητής στη Θεσσαλονίκη και μέσα από τη δικτύωσή μου με τους άλλους Πόντιους φοιτητές και τη συναναστροφή μου μαζί τους απέκτησα την ποντιακή μου ταυτότητα. Πιστεύω ότι η εξέλιξη είναι αναπόφευκτη. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, διαφορετικά αισθάνομαι εγώ και διαφορετικά αισθάνεται ο γιός μου, ο οποίος έμαθε μερικές λέξεις, γνωρίζει αρκετά πράγματα, αλλά δεν έχει το κίνητρο, που είχα εγώ, να βρίσκεται μέσα στον οργανωμένο ποντιακό χώρο. Τα πράγματα θα περάσουν από διάφορες φάσεις. Σε εμάς εναπόκειται να δούμε πως δε θα μας ξεφύγει ο έλεγχος, ώστε να αποφύγουμε τον κίνδυνο της αφομοίωσης. Είναι ένα θέμα που εμπίπτει στο αντικείμενο πολλών επιστημών. Έχουμε εδώ π.χ. την κα Βεργέτη, που προσέγγισε το ζήτημα από τη σκοπιά της κοινωνιολογίας. Εγώ θα έλεγα ότι είναι ένα θέμα που αγγίζει ακόμη και τα όρια της ψυχανάλυσης. Δεν μπορώ π.χ. να αισθάνομαι εγώ το ίδιο με εκείνον που πήγε στα αμελέ ταμπουρού! Εκείνος έζησε την ποντιακή ζωή και στα παρχάρια και στην Αλμυρά Έρημο ή όπου αλλού τον πήγανε. Επομένως όσο πάμε, γινόμαστε διαφορετικοί. Το πως θα προσαρμόσουμε τις εξελίξεις, ώστε να κάνουμε και τους επόμενους να αισθάνονται τα ίδια πράγματα με τη δική μας γενιά -σε διαφορετικό βέβαια βαθμό από τη δική μας γενιά- είναι θέμα της Παμποντιακής, η οποία θα πρέπει να αναλάβει μια σοβαρή αποστολή: αυτόν το χώρο, τον οποίο τον έχει πράγματι οργανώσει με επιτυχία και τον έφερε εδώ που τον έφερε, να του δώσει μια νέα, διαφορετική πνοή.