Πώς να κλείσεις τριάντα ολόκληρους αιώνες ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού σε έναν τόμο 239 σελίδων;Επιχείρημα δυσκολότατο έως ανέφικτο…
Και όμως, ο συγγραφέας, Καθηγητής Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, χαλκέντερος μελετητής της «καθ’ ημάς Ανατολής», με πλουσιότατη δράση, ερευνητική, διδακτική, εκθεσιακή και μουσειολογική, το πετυχαίνει κατά τρόπον αριστοτεχνικόν. Κείμενο ηθελημένα λιτό αλλά τεκμηριωμένο, άφθονες πολυπρόσωπες ασπρόμαυρες φωτογραφίες, ορισμένες έγχρωμες, διαφωτιστικοί χάρτες, πίνακες και χαρακτικά, επιλογή βιβλιογραφίας (ανέκδοτες αρχειακές πηγές και δημοσιευμένες, ελληνικές και ξένες), όλα συμβάλλουν στο να αναδειχθεί και να διαφυλαχθεί η πολύτιμη ιστορική μνήμη.
Δεν πρόκειται απλώς για ένα ακόμη Λεύκωμα από εκείνα που αφθονούν στους πάγκους των βιβλιοπωλείων μας με τον ερχομό των εορτών και αποτελούν μιαν εύκολη λύση για τα εθιμικά δώρα. Αποτελεί ένα ολοκληρωμένο ιστορικό αφήγημα με αρχή, μέση και τέλος, μια οπτική νοερή χωροχρονική περιήγηση στις αλησμόνητες πατρίδες, που τις ακούγαμε, οι λίγο μεγαλύτεροι, με τόσον πόνο και τόση νοσταλγία από την πρώτη γενεά των προσφύγων. Εκείνες οι γενέτειρες, που η φήμη κι η θύμησή τους έγινε πόθος, τραγούδι και χορός …τώρα ξαναζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας όχι μόνον με τον λόγο αλλά και με τη δύναμη της εικόνας.
Αν και η έκδοση απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό, ιδίως εκείνο που δεν συνηθίζει δυστυχώς πια στις ημέρες μας να διαβάζει και αντλεί τις πληροφορίες και τη γνώση κυρίως από την εικόνα, συνηθέστατα χωρίς καμία κριτική σκέψη, θεωρώ πως είναι χρησιμότατο ακόμη και για τους πιο εξειδικευμένους μελετητές, καθώς παρουσιάζει μια συνολική και ταυτόχρονα σαφέστατη «πανοραμική άποψη».
Τριάντα τρία τα κεφάλαια του βιβλίου, όλα σύντομα και περιεκτικά, από τα οποία ξεχωρίζουν: Ο Πόντος στην αρχαιότητα, το Βασίλειο των Μιθριδατών, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας με τη λάμψη της στον πολιτισμό, την οικονομία, τα γράμματα, την επιστήμη και τις τέχνες, το κεφάλαιο το σχετικό με τον αφηγηματικό λόγο. Ακόμη: η Γενοκτονία, με την αναγνώριση της οποίας, «πρέπει να αρχίζει η γραμμή της ελληνικής αντίστασης στον σύγχρονο τουρκικό επεκτατισμό». Κυρίως όμως δύο ζητήματα, άγνωστα ή αγνοημένα από τους πολλούς, εκείνα των ελληνόφωνων μουσουλμάνων και των κρυπτοχριστιανών, που η τρέχουσα πολιτική συγκυρία των επαναπροσδιορισμών και των γεωπολιτικών ισορροπιών «τα καθιστά επίκαιρα και επιτάσσει την προσεκτική εξέτασή τους».
Η ιστορία, που συνδέεται ετυμολογικά με το ρήμα «οίδα», δηλαδή «γνωρίζω σε βάθος», είναι η συνείδηση των λαών, που κατά τον Κωνσταντίνο Φωτιάδη «εκκινεί από το παρελθόν, αναβιώνει όμως στο παρόν και προκαθορίζει το μέλλον». Kαι, κατά τον Ηρόδοτο, «’Ολβιος (=ευτυχισμένος), όποιος έμαθε την ιστορία του».
Εάν κάτι λείπει από το Λεύκωμα, είναι, κατά τη γνώμη μας, η αναφορά σε ορισμένες ηλεκτρονικές ιστοσελίδες, όπου θα έβρισκε ο φιλομαθέστερος και νεότερος αναγνώστης και ορισμένο πρόσθετο οπτικό ή πληροφοριακό υλικό, καθώς και ένας ψηφιακός δίσκος, με τους ήχους της αυθεντικής διαλεκτικής λαλιάς και το κελάηδημα της ποντιακής λύρας. Επίσης θα κρίναμε απαραίτητη και μια ευρεία περίληψη στα αγγλικά, με ταυτόχρονη μετάφραση και της λεζάντας των εύγλωττων φωτογραφιών, ώστε η μαρτυρία τους να φτάσει σε όσο το δυνατόν περισσότερους διεθνείς αποδέκτες. Μικρές ελλείψεις που εκτιμώ πως είναι αρκετά εύκολο να θεραπευθούν σε μια επιθυμητή μελλοντική δεύτερη έκδοση, και γιατί όχι και μετάφρασή του σε ξένες και ευρύτερα διαδεδομένες γλώσσες.
Τώρα τα φετινά Χριστούγεννα, τα τόσο βαριά από τη δυσοίωνη οικονομική περιρρέουσα ατμόσφαιρα, με τα μηνύματα περί «εκχωρήσεως μέρους της εθνικής κυριαρχίας», σας προσκαλώ να ανοίξτε το Λεύκωμα σε ήρεμη στιγμή κάτω από το δέντρο, και να αφήσετε τη ματιά σας να περιπλανηθεί στις ομαδικές κυρίως φωτογραφίες. Σε εκείνους κι εκείνες που αντικρίζουν τον φακό με αυτοπεποίθηση, γεμάτοι ελπίδα κι αισιοδοξία για το μέλλον. Και να ψιθυρίσετε, κουράγιο αντλώντας από τόσα και τόσα βλέμματα, προγόνων άμεσων ή έμμεσων, από τους πρώτους σχεδόν Έλληνες κι Ελληνίδες που αποτύπωσαν οι καλλιτέχνες στο χαρτί, με τον ανώνυμο βάρδο: «H Ρωμανία επέρασεν, η Ρωμανία πάρθεν, Η Ρωμανία κι αν πέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλα».
Ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης εμπλουτίζει την έως σήμερα δημοσιευμένη βιβλιογραφία για τον Πόντο με ένα βιβλίο εντελώς ξεχωριστό, μια έγκυρη Φωτο-ιστορία, και ταυτόχρονα μας ανοίγει, με το Λεύκωμά του, τον δρόμο του δικαιώματος στην εθνική συλλογική μνήμη.
Αυτόν ας ακολουθήσουμε. Μετατρέποντάς την σε δύναμη αυτογνωσίας, πορείας και ορθής δράσης. Μαζί με τις θερμότατες ευχαριστίες μας προς τον ίδιο, ας μου επιτραπεί να συγχαρώ και τον εκδότη για την επιμελημένη και αρτιότατη εμφάνιση του τόμου. Ας ευχηθούμε, «Καλοτάξιδος»! Και να εκτιμηθεί όπως το αξίζει, με την ευρύτερη δυνατή κυκλοφορία. Και διδαχή.