Οδοιπορικό από τα πρακτικά του 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Ποντιακών Ερευνών
Γράφει ο Γιάννης Δελόγλου
Θεσσαλονίκη. Με τη συνεργασία του Ερευνητικού Κέντρου Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, έγινε η παρουσίαση των Πρακτικών τού 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Ποντιακών Ερευνών, που είχε πραγματοποιηθεί στη Δράμα, με τίτλο: «Προσεγγίσεις στην Ιστορία του Πόντου».
Τα πρακτικά παρουσίασαν στην αίθουσα εκδηλώσεων της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης: η ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας τού Α.Π.Θ. Άρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού και οι επιμελητές του τόμου Κυριάκος Χατζηκυριακίδης, ιστορικός, και Θεοδόσης Κυριακίδης, θεολόγος-ιστορικός.Στους ομιλητές και στο πυκνό ακροατήριο απηύθυνε χαιρετισμό ο Πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Κωνσταντίνος Αποστολίδης, ενώ στους προσκεκλημένους διακρίναμε τις κυρίες Μαίρη Στεργιάδου, Ιφιγένεια Πανίδου και Ανατολή Δημητριάδου, επίτιμο πρόεδρο, πρόεδρο και αντιπρόεδρο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών αντίστοιχα, τον στρατηγό-συγγραφέα Χάρη Τσιρκινίδη, τον στρατηγό ε.α. Γιάννη Φωτιάδη, τον Καθηγητή στο Α.Π.Θ. Χρήστο Καμενίδη, τον συγγραφέα Χριστόφορο Χριστοφορίδη, τον πρόεδρο του Ιερού Ιδρύματος «Άγιος Γεώργιος» Περιστερεώτα Αριστείδη Κυριακίδη, την εκπρόσωπο της Π.Ο.Ε. Ελένη Μεντεσίδου, τον τέως πρόεδρο των Καυκασίων Κώστα Χάρη και τον νυν πρόεδρο Κακαυσίων Καλαμαριάς Χρήστο Πετανίδη.
Ο υποψήφιος διδάκτορας Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Θεοδόσης Κυριακίδης, στην ομιλία του τόνισε μεταξύ των άλλων:
Από τότε που ο βυζαντινολόγος Franz Dölger, στη βιβλιοκρισία του για τη μελέτη του William Müller για την Τραπεζούντα (Byzantinische Zeitschrift 1927) σημείωνε τη διαπίστωση πως, η ιστορία της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας δε βρήκε κάποια ιδιαίτερη θέση στα τμήματα Μεσαιωνικής ιστορίας του πανεπιστημίου του Cambridge έχει περάσει πολύς καιρός. Από τότε που ο μεγάλος δάσκαλος των Ποντιακών Σπουδών Οδυσσέας Λαμψίδης έγραφε ότι γενικά η έρευνα για τον Ποντιακό Ελληνισμό είναι ελλιπής, λόγω των λίγων και διεσπαρμένων ειδήσεων που μας παρέχουν οι πηγές έχει περάσει επίσης αρκετός καιρός (ΑΠ παρ. 7, 1975).
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αυξανόμενη τάση ενασχόλησης με την ιστορία αυτού του κομματιού της Ανατολής, γεγονός που οφείλεται σε δυο λόγους: ο πρώτος λόγος είναι η συνειδητοποίηση της σημασίας της ιστορίας των Ελλήνων, όχι μόνο του Πόντου αλλά γενικότερα της Ανατολής και στην καταγραφή της. Ο δεύτερος λόγος είναι πως πλέον οι Πόντιοι πρόσφυγες πέρασαν από την εποχή της επιβίωσης και αυτοσυντήρησης, στην εποχή της έρευνας και ερμηνείας της ιστορίας τους.
Τέτοια υπήρξε η εκδοτική παραγωγή και το επιστημονικό ενδιαφέρον για τον Πόντο τα τελευταία χρόνια, ώστε ο κορυφαίος άγγλος βυζαντινολόγος, που ασχολήθηκε με τον Πόντο, Anthony Bryer, έκανε λόγο στο Α’ διεθνές συνέδριο που διεξήχθη προς τιμή του, για μιά αναγέννηση των ποντιακών σπουδών τα τελευταία χρόνια.
Ποιοι είμαστε ή ποιοι ερευνούν τον Πόντο;
Στον χαιρετισμό που μας στέλνει ο Βryer για το Β’ Συνέδριο, του οποίου ήταν και ο επίτιμος πρόεδρος, αναφέρεται στους ανθρώπους που συγκεντρώνονται στα συνέδρια αυτά. Λέει μεταξύ άλλων: «… Ποιοι είμαστε; Παρακαλώ σηκώστε το δεξί σας χέρι εάν έχετε ποντιακή καταγωγή από την οικογένεια ή εκ γενετής. Παρακαλώ σηκώστε το αριστερό σας χέρι εάν είστε απλώς φίλος ή μαθητής του Πόντου.
Μαντεύω ότι υπάρχουν περισσότερα αριστερά φιλοποντιακά χέρια παρά δεξιά χέρια αρχαίων γηγενών/καταγωγής. Είμαστε όλοι ενωμένοι λόγω της ποντιακής έρευνας … Από την τελευταία φορά που συναντηθήκαμε έχουν υπάρξει σημαντικές πρόοδοι στις ποντιακές σπουδές και το συνέδριο αυτό (αναφέρεται στο β’) υπόσχεται νέες προόδους. Μιλώ φυσικά στους και για τους φιλοπόντιους κάθε μοντέρνας εθνικότητας. Όλοι μας ανήκουμε σε μια πιο αρχαία έννοια πνευματικής κοινότητας …». Είμαστε λοιπόν μια ομάδα επιστημόνων, Ελλήνων και αλλοδαπών, πόντιοι ή φιλοπόντιοι, που η επιστημονική τους εξειδίκευση ή μέρος των επιστημονικών τους ενασχολήσεων και ενδιαφερόντων αφορούν την περιοχή του Ευξείνου Πόντου. Ο κάθε ένας από εμάς Θεραπεύει τον επιστημονικό του κλάδο, ιστορία, ανθρωπολογία, λαογραφία κλπ. ασχολούμενος με πτυχές που αφορούν τον Εύξεινο Πόντο.
Η ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Άρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού, τόνισε στη διάρκεια τής εισηγήσεώς της:
Αξιοθαύμαστα ποικίλο υπήρξε το υλικό από το οποίο οι εισηγητές άντλησαν τις πληροφορίες τους: αρχαιολογικά ευρήματα νομίσματα με πολλαπλές αναγνώσεις, αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της αρχαιότητας, φωτογραφικά τεκμήρια, αρχειακό υλικό από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, μοναστικά έγγραφα, αλληλογραφία, προφορικές μαρτυρίες. Το ίδιο αξιοπρόσεκτη υπήρξε η ποικιλία και στις ειδικότητες των εισηγητών, αναμενόμενη, ως ένα σημείο, λόγω του χρονικού εύρους και της θεματολογίας των ανακοινώσεων παρά τη σύντομη διάρκεια του συνεδρίου και το ευάριθμο των εισηγητών είχαμε τη χαρά να συνυπάρξουμε με αρχαιολόγους, ιστορικούς, νομισματολόγους, ανθρωπολόγους, κοινωνιολόγους, αρχιτέκτονες. Οι επισημάνσεις ακριβώς επιστημόνων που διακονούν διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους μας προκαλούν να αναπροσανατολίσουμε τον προβληματισμό μας για την καλύτερη κατανόηση της ιστορίας του Ευξείνου Πόντου, του Πόντου και των ανθρώπων που τον κατοίκησαν. Από την άποψη αυτή η προσπάθεια να καταγραφούν νέες προσεγγίσεις στον τομέα των ποντιακών ερευνών πέτυχε το στόχο της.Το περιεχόμενο των εισηγήσεων καθόρισε και τη διαμόρφωση των ενοτήτων τού Συνεδρίου: Από τις 16 συνολικά ανακοινώσεις (αν συνυπολογίσουμε και την εισήγηση του τιμώμενου S. L. Karpov) που συμπεριλαμβάνονται και στην έκδοση των Πρακτικών του 5ου αφορούν την αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο και 6ο τη νεότερη περίοδο της Ιστορίας του Πόντου (19ος-αρχές 20ού αι.). Στη σύγχρονη μας εποχή αναφέρονται οι 5 ανακοινώσεις της τρίτης , τελευταίας ενότητας, οι οποίες μας έκαναν κοινωνούς προβληματισμών σχετικών με θέματα ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού και ετεροπροσδιορισμού κατοίκων του ανατολικού Πόντου, Ελλήνων από την π. Ε.Σ.Σ.Δ. που μετανάστευσαν/παλιννόστησαν στην Ελλάδα του τέλους τού 20ού αι. κ.ά.
Οι εισηγήσεις μας μεταφέρουν λοιπόν από τον Πόντο/θάλασσα της εποχής του ελληνικού αποικισμού στον Πόντο/στεριά των εθνικών διεκδικήσεων. θάλασσα και στεριά αξεδιάλυτα ενωμένες. Οι πιονιέροι/άποικοι και οι προορισμοί τους με τη βοήθεια της ιστορίας και της αρχαιολογίας (Πετρόπουλος), η Αμάσεια πόλη της ενδοχώρας και η επιλογή της ως πρωτεύουσας του Βασιλείου του Πόντου των Μιθριδατών (Μεντεσίδου) οι δρόμοι του χρήματος, δρόμοι της οικονομίας με οδηγούς τα νομίσματα της εποχής των Κομνηνών (Γεωργαντέλη, Sinclair), η Τραπεζούντα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, πολυπολιτισμική, πολυεθνική μέσα από τις εικόνες των ευκτήριων οίκων ποικίλων δογμάτων και θρησκειών (Lowry), τις δραστηριότητες των κατοίκων της (Ηονannisian), αλλά και άλλων περιοχών του Πόντου (Χατζηκυριακίδης), πόλο έλξης θρησκευτικών προπαγανδών (Καστρινάκης) και ξένων συμφερόντων σε περίοδο εθνικών διεκδικήσεων (Γεωργανόπουλος). Και τέλος ο Πόντος χωρίς τους Έλληνες/τι έμεινε πίσω; (Meeker), τί αντιμετώπισαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, πώς οργανώθηκαν (Πελαγίδης, Γαβρά), και τέλος κοινωνιολογική προσέγγιση του θέματος των “παλιννοστούντων”, “μεταναστών”, “προσφύγων” κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αι. Τίποτε αμετακίνητο στο χρόνο, στον τόπο, στη θάλασσα και τη στεριά, ούτε στις λέξεις και τις προσεγγίσεις. Πολλά έχουμε να μάθουμε και για πολλά να αναρωτηθούμε. Το περιεχόμενο των Πρακτικών αξίζει της προσοχής σας. Σας το συνιστώ ανεπιφύλακτα. Κλείνοντας κάποιες επισημάνσεις με αφορμή το Συνέδριο: και στη συνέχεια ελάχιστες με αφορμή τον τόμο των Πρακτικών του.
Ο ιστορικός Κυριάκος Χατζηκυριακίδης προσέγγισε το θέμα του συνεδρίου με την παρουσίαση του έργου των ιστορικών που ασχολήθηκαν ευρύτερα με τον Πόντο. Τόνισε ότι ο ιστορικός Ν. Γιαννόπουλος παρέθεσε τα Βιο-εργογραφικά στοιχεία του Ρώσου Sergei Karpov, Καθηγητή Μεσαιωνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Ακαδημαϊκό, Κοσμήτορας της Ιστορικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Lomonosov. Τίτλος τής εισήγησης: «Νέες αρχειακές ανακαλύψεις εγγράφων που αφορούν στην Αυτοκρατορία τής Τραπεζούντας». Στην εισήγησή του, αφού εξήρε την ποιότητα και την ποσότητα τής έρευνας των Οδυσσέα Λαμψίδη, Antony Bryer και David Winfield, Schukurov και Αλεξάνδρου Σαββίδη, παρουσίασε μερικά ακόμα άγνωστα ντοκουμέντα, που προσθέτουν, με τον εμπεριστατωμένο σχολιασμό του, επιπλέον στοιχεία για την τελευταία Βυζαντινή Αυτοκρατορία, λ.χ. παραστάσεις σε αγάλματα, εικόνες, σφραγίδες και νομίσματα, ιταλικά έγγραφα σύγχρονα της Αυτοκρατορίας, με κυριότερα τα έγγραφα Εμποροδικείου που σώζονται στα Αρχαία τής Βενετίας.
Τον βίο και το έργο του διάσημου αρχιμουσικού και συνθέτη Οδυσσέα Δημητριάδη παρουσίασε ο Παύλος Τσακαλίδης, υποψήφιος διδάκτορας Μουσικολογίας του Εθνικού Πανεπιστημίου Μουσικής τού Βουκουρεστίου, αρχιμουσικός-συνθέτης.
Στη θεματολογία ακολούθησαν οι εισηγήσεις των:
- Ηλία Πετροπούλου, Καθηγητή του ΔΠΘ, με θέμα «Ζητήματα του αρχαίου Ελληνικού αποικισμού τού Ευξείνου Πόντου»,
- Ελένης Μεντεσίδου, αρχαιολόγου, με θέμα «Αμάσεια. Η πρώτη Πρωτεύουσα του Πόντου»,
- Ευρυδίκης Γεωργαντέλη, Λέκτορας Νομισματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Birningham, με θέμα «Trapezuntine money in the Balkans, Anatolia and Black Sea 13th – 15th centuries»,
- Tom Sinclair, Επίκουρου Καθηγητή Τουρκολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με θέμα «The city of Bayburt during the 11-Khamid period»,
- Heath Lowry, Οθωμανολόγου Καθηγητή στο Pinceton University, με θέμα «The city of Trabzon, ca. 1895»,
- Αλέξανδρου Καστρινάκη, υποψηφίου διδάκτορος Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, με θέμα «Catholic and Protestant Missions in late 19th century Pontus, as reported in the Vatican archives and in Italian and American diplomatic sources»,
- Θεοδόση Κυριακίδη, υποψηφίου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, με θέμα «Υπερόριοι στις σταυροπηγιακές μονές τού Πόντου»,
- Richard Hovannisian, Καθηγητή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Los Angelos, με θέμα «The American Communities of the Pontus prior to 1915»,
- Κυριάκου Χατζηκυριακίδη, διδάκτορα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του ΑΠΘ, με θέμα «Το Αμερικανικό ενδιαφέρον για το Μεταλλείο "Άργανα" Μικράς Ασίας 1908 – 1923»,
- Ευριπίδη Γεωργανόπουλου, διδάκτορος Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του ΑΠΘ, με θέμα «Οι Αμερικανικές θέσεις για τον Ελληνισμό του Πόντου το καλοκαίρι τού 1919: τρεις αδημοσίευτες εκθέσεις»,
- Michael Meeker, ομότιμου Καθηγητή κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του San Diego, με θέμα «The Question of ethnicity in the Fastern Pontos»,
- Στάθη Πελαγίδη, Καθηγητή Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με θέμα «Το έτος των προσφύγων τού 1922. Η περίπτωση τής μηχανικής καλλιέργειας και του Κτηματολογίου»,
- Νίκου Μιχαηλίδη, υποψηφίου διδάκτορα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Princeton, με θέμα «Who are we. Undisciplined Memories. Disputed in the Fastern Black Sea Villages of Trabzon. Turkey»,
- Ευτυχίας Βουτυρά, Καθηγήτρια Ανθρωπολογίας των Μειονοτήτων και των Μεταναστεύσεων στην Ανατολική Ευρώπη, στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών τού Πανεπιστημίου Μακεδονία, με θέμα «Μετανάστες στην Πατρίδα: Παλιννοστούντες από την πρώην ΕΣΣΔ ως εθνικές μειονότητες“ στην Ελλάδα».
Τέλος, η Ελένη Γαβρά, Καθηγήτρια Οικιστικής – Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, θέμα, «Από τη διερεύνηση τής παράδοσης στην ανάδειξη του χαρακτήρα τού τόπου».
Πηγή: Ελληνική Γνώμη