Μνήμες Ποντίων που καταγράφουν τον διωγμό και τη γενοκτονία μέσα από συγγράμματα, απομνημονεύματα, βιογραφίες και αποκαλυπτικές μαρτυρίες.
της Σοφίας Διγενή-Κολιοτάση
«Ο ποντιακός ελληνισμός ατύχησε να δοκιμάσει όλες τις κατηγορίες που αναφέρονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών ως πράξεις Γενοκτονίας» γράφει ο κ. Κώστας Φωτιάδης, καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Φλώρινας, κοσμήτορας της Παιδαγωγικής Σχολής και Πρόεδρος του τμήματος Βαλκανικών Σπουδών.Η Γενοκτονία των Ποντίων έχει καταγραφεί στις μνήμες όλων όσοι γνώρισαν από κοντά την καταστροφή της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Οι μαρτυρίες, άλλοτε γραπτές και άλλοτε διαδιδόμενες από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά, φτάνουν έως τις μέρες μας ζωντανές: «Φρίττει ο νους του ανθρώπου, έγραψεν υπό ημερομ. 12 Nοεμβρίου 1918, ο Mητροπολίτης Pοδοπόλεως Kύριλλος, διά τας διαπραχθείσας φρικαλεότητας και τον αριθμόν των θυμάτων, ανερχομένων εις 487 ψυχάς, αίτινες εύρον οικτρόν θάνατον εν τοις όρεσι, τοις σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης, όπου εκρύβησαν ίνα αποφύγωσι την δολοφόνον μάχαιραν των σφαγέων«.
«Ο Τζωρτζ Χόρτον, Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη την περίοδο των τραγικών γεγονότων, υπολόγισε σε περισσότερους από ένα εκατομμύριο τους Ελληνες που εξοντώθηκαν στον μικρασιατικό χώρο (Ιωνία και Πόντο) κατά τη διάρκεια των εθνικών εκκαθαρίσεων (1915-1923) που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι εθνικιστές εις βάρος των μη τουρκικών και μουσουλμανικών ομάδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» αναφέρει ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης στο περιοδικό «Χρονικό».
«Οι τούρκοι μου οφείλουν μία μεγάλη συγνώμη»
Η γενοκτονία των Ποντίων αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες γενοκτονίες του 20ού αιώνα, κατά την οποία πάνω από 353.000 Πόντιοι εξοντώθηκαν με απεχθείς μεθόδους από τους Τούρκους. Ο αγώνας για τη διεθνοποίηση και τη διεθνή αναγνώριση αυτής της γενοκτονίας αποτελεί ιστορική και εθνική υποχρέωση των απανταχού Ελλήνων, αναφέρει ανακοίνωση της Παμποντιακής Ομοσπονδίας.
«Οι Τούρκοι μού οφείλουν μια πολύ μεγάλη, πραγματικά μεγάλη συγγνώμη. Ούτε καν μια μικρή συγγνώμη, αλλά μια μεγάλη συγγνώμη, που πήραν μακριά μου όλους όσους αγαπούσα. Ό,τι είχα. Είχαμε τη γη μας, τα ζώα μας, τις αγελάδες μας, τις κότες μας, είχαμε τις δουλειές μας, και όμως μας έκαναν να πεθάνουμε στον δρόμο. Αυτό που έκαναν ήταν θηριώδες, να καταστρέψουν οικογένειες και περιουσίες. Δεν θα μπορούσα ποτέ μου να ξεχάσω. Θέλω να θυμάμαι την οικογένειά μου. Αλλιώς θα ήταν σαν να ξεχνούσα τους ανθρώπους μου. Δεν θα το κάνω ποτέ αυτό» δήλωσε μεταξύ πολλών άλλων σε μια συνέντευξη-χείμαρρο που έδωσε η 90χρονη σήμερα Sano-Ευθυμία Halo στο περιοδικό «Πανσέληνος» της Θεσσαλονίκης.
Η τραγική ιστορία της έγινε γνωστή με το βιβλίο «Not even my name» και υπότιτλο «From a death march in Turkey to a new home in America. Α young girl's true story of genocide and survival». Το βιβλίο γράφτηκε από την κόρη της Thea Halo και εκδόθηκε από τον εκδοτικό κολοσσό των ΗΠΑ Picador της Saint Martin's Press. Το βιβλίο που κυκλοφόρησε και στα ελληνικά έγινε μπεστ σέλερ στην Αμερική.
«Ένας μύθος, μία ιστορία, μία επέτειος»
Ο Φρίξος και η Έλλη ταξίδεψαν πάνω στο Χρυσόμαλλο Δέρας για να αποφύγουν τη θυσία τους από τους θεούς του Ολύμπου. Ακολούθησε ο θάνατος της Έλλης και ο Φρίξος με την άφιξή του στην Κολχίδα ανέθεσε τη φύλαξη του πολύτιμου Δέρατος στον βασιλιά Αιήτη. Ακολούθησε η Αργοναυτική Εκστρατεία για την απόκτησή του το 1.100 π.Χ.
Οι κυριότερες πόλεις του Πόντου ήταν η Τραπεζούντα, η Κερασούντα, η Τρίπολη, τα Κοτύωρα, η Αμισός (Σαμψούντα), η Σινώπη, η Νικόπολη, η Αργυρούπολη και η Αμάσεια με 18.000 Έλληνες. Η γενοκτονία ανάγκασε τους Πόντιους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μετοικήσουν στην Ελλάδα, την ΕΣΣΔ -εκεί διώχθηκαν από το σταλινικό καθεστώς την περίοδο του Μεσοπολέμου- στο Ιράν, στη Συρία και αλλού (Αυστραλία, ΗΠΑ).
Η γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού έχει αναγνωριστεί επισήμως από τη Βουλή των Ελλήνων, την Κύπρο, τη Σουηδία, πολιτείες των ΗΠΑ και περιφερειακές κυβερνήσεις της Αυστραλίας. Από το 1994 είναι επίσημη εθνική επέτειος στην Ελλάδα, ενώ από το 1998 η Γενοκτονία στο σύνολο της Μικράς Ασίας ανακηρύχτηκε δεύτερη επίσημη εθνική επέτειος.
Την 19η Μαΐου του 1919, όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Βλάσης Αζτίδης, ο Μουσταφά Κεμάλ πασάς αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου, αυτονομήθηκε από την κεντρική οθωμανική κυβέρνηση και συγκρότησε τα εθνικιστικά στρατεύματά του, τα οποία εν τέλει κατανίκησαν τους Έλληνες (τον ελληνικό στρατό στην Ιωνία και Πόντιους αντάρτες στον Βορρά της Μικράς Ασίας). Ολοκλήρωσαν την προαποφασισμένη από τους Νεότουρκους (1911) εθνική εκκαθάριση με τη σφαγή και την πυρπόληση της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922. Η 14η Σεπτεμβρίου, ημέρα πυρπόλησης της Σμύρνης από τους κεμαλικούς εθνικιστές, ορίστηκε ως Ημέρα Μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
«Ανθρωποσφαγή και αιώνιες ρίζες»
Ο Σάββας Κανταρτζής εξέδωσε σε βιβλίο τις φοβερές εμπειρίες του το 1975 στην Κατερίνη. Το βιβλίο του αποτελεί μαρτυρία ενός αυτόπτη. Ενός ανθρώπου που έζησε τη μεγάλη ανθρωποσφαγή: «Τα χαράματα, στις 16 Φεβρουαρίου 1922, ημέρα Τετάρτη, μια εφιαλτική είδηση ότι οι Τσέτες του Τοπάλ Οσμάν έρχονται στο χωριό, έκανε τους κατοίκους να τρομάξουν και να αναστατωθούν. Οι άντρες, όσοι βρίσκονταν τη νύχτα στο χωριό, βιάστηκαν να φύγουν στο δάσος... Άλλοι άντρες που είχαν κρυψώνες σε σπίτια και σε στάβλους, τρύπωσαν σε αυτές και καμουφλαρίστηκαν έτσι που να μην τους υποπτευθεί κανείς. Τα γυναικόπαιδα και οι γέροι κλείστηκαν στα σπίτια και περίμεναν με καρδιοχτύπι να δουν τι θα γίνει...
Δεν πέρασαν παρά λίγα λεπτά και οι Τσέτες, περισσότεροι από 150, έμπαιναν στο χωριό κραυγάζοντας και πυροβολώντας. Με κραυγές και βρισιές, βροντώντας με τους υποκόπανους τις πόρτες και τα παράθυρα, καλούσαν όλους να βγουν έξω από τα σπίτια και να μαζευτούν στην πλατεία αλλιώς, απειλούσαν, θα δώσουν φωτιά στα σπίτια και θα τους κάψουν. Σκληροί σαν ύαινες που διψούν για αίμα και διεστραμμένοι σαδιστές που γλεντούν με τον πόνο και τα βασανιστήρια των θυμάτων τους, χίμηξαν μανιασμένοι στα γυναικόπαιδα και στους γέρους κραυγάζοντας, βρίζοντας, χτυπώντας, κλωτσώντας και σπρώχνοντάς τους να μαζευτούν στην πλατεία. Η πρώτη φάση της απερίγραπτης τραγωδίας του Μπεϊαλάν έκλεισε έτσι θριαμβευτικά για τους θλιβερούς ήρωες του νεοτουρκικού εγκλήματος γενοκτονίας»…
«Δημήτρης Ψαθάς: Με τα μάτια ενός παιδιού»
«Μέσα στην Τραπεζούντα, οι Τούρκοι κρατούσαν πάντα τα προσχήματα -για πολλούς λόγους- έτσι που ο πίνακας να μη δείχνει σκοτεινός, τουλάχιστον σε εμάς τα παιδιά. Βλέπαμε, βέβαια, τους μεγάλους πότε φοβισμένους και πότε οργισμένους να βλαστημάνε στα κρυφά, ακούαμε και κάτι παράξενες κουβέντες. Στρατιωτικό. Φυγόστρατοι. Επιτάξεις. Απελάσεις. Εργατικά τάγματα. Τσέτες. Το παιδικό μυαλό, όμως, δεν μπορούσε να πιάσει την τραγική έννοια που είχαν αυτές οι λέξεις, αφού αφορούσαν περιστατικά που δεν έπεφταν στην άμεση αντίληψή μας» γράφει ο Δημήτρης Ψαθάς ανιστορώντας τις παιδικές αναμνήσεις του από την όμορφη Τραπεζούντα.
«Χάρυ Κλυνν: Πρόσφυγας έως επιστροφής»
«Εγώ, μεγαλωμένος με τα νάματα της προσφυγιάς και τα μοιρολόγια της πατρίδας, αντιστάθηκα όλα αυτά τα χρόνια... Αρνήθηκα να αναγνωρίσω την ιστορική πραγματικότητα και δεν επιχείρησα ένα ταξίδι στην Κρώμνη, την Αργυρούπολη και την Τραπεζούντα, πατρίδα των γονιών μου... Προτίμησα να ταξιδεύω στην αλησμόνητη πατρίδα μέσα από τις διηγήσεις των Ποντίων της Καλαμαριάς και της μάνας μου...» γράφει ο Βασίλης Ν. Τριανταφυλλίδης (Χάρρυ Κλυνν) και δηλώνει: «Πρόσφυγας από την Αγία Τραπεζούντα του Πόντου. Προσωρινός κάτοικος Θεσσαλονίκης μέχρι την ημέρα της επιστροφής στην Πατρίδα».
«Ανδρές Παζατουρίδης: Είμαι Τραντέλλενος»
Τριάντα φορές Έλληνας αισθάνεται ο Πόντιος δήμαρχος Περιστερίου, Ανδρέας Παχατουρίδης. Μάλιστα, δηλώνει ότι θα φυλάει την ποντιακή καταγωγή του ως κόρην οφθαλμού μέχρι να φύγει από τη ζωή. «Οι διδαχές των παππούδων, των γιαγιάδων και των πατεράδων μας μένουν βαθιά χαραγμένες μέσα μας. Λένε “ωσαννά στην Πόντια μάνα που γεννά τραντέλλενους” δηλαδή της Πόντιας μάνας τα παιδιά είναι τριάντα φορές Έλληνες και έτσι αισθάνομαι εγώ.
Γνωρίζω δε καλά ότι η χώρα μας, μοιάζει με την ελιά, είναι σαν ένα δέντρο που δεν θέλει να πεθάνει, γι’ αυτό και ζει εκατοντάδες χρόνια. Στους δύσκολους καιρούς που περνάμε, πρέπει να ακούσουμε το μήνυμα της πατρίδας μας ότι δεν θέλει να πεθάνει και να είμαστε αισιόδοξοι. Δεν είμαστε χρεωκοπημένοι από αρχές, αξίες και οράματα και έτσι προχωράμε μπροστά».
«Ιεροκλής Μιχαηλίδης: Δεν μπορείς να αγνοείς αυτό που είσαι»
«Πήγα τρεις φορές από το 2008 στα χωριά γύρω από την Τραπεζούντα, όπου έχει διατηρηθεί µια διάλεκτος σαν την ποντιακή, η οποία συγγενεύει µε τα αρχαία ελληνικά» λέει ο ηθοποιός Ιεροκλής Μιχαηλίδης που μιλάει ποντιακά, μια και ο παππούς του ήταν από την Ανατολική Θράκη και η γιαγιά του από τη Σμύρνη: «Ο Δυτικός Πόντος λένε πως είναι μεγαλύτερος από την Ελλάδα, και είναι αυτός που υπέστη τις περισσότερες σφαγές. Για µένα το δέσιμο είναι συναισθηματικό. Ότι έχω έστω µια µακρινή σχέση µε τον τόπο. Νιώθεις σαν να έχεις έναν ομφάλιο λώρο. Μια βαθύτερη, κυτταρική σχέση. Εκείνο που µε στενοχωρεί είναι ότι αν πεις πως αγαπάς αυτούς τους τόπους, σε λένε… πατριδοκάπηλο. Όμως δεν μπορείς να αγνοείς αυτό που είσαι» δηλώνει.
«Θα κρατήσουμε άσβεστη την ιστορία μας»
«Η ίδια η μνήμη γινάμενη παρόν/τη φωνή πήρε των δένδρων, των κυμάτων» γράφει στο «Άξιον εστί» ο Οδυσσέας. Ελύτης. Αυτήν τη μνήμη θέλουν να κρατήσουν άσβεστη οι νεολαίοι Πόντιοι: «Θέλουμε να μοιάσουμε στους παππούδες μας. Θέλουμε να κρατήσουμε άσβεστη την ιστορία μας. Να δικαιώσουμε τους προγόνους μας και να διαδώσουμε το αποτρόπαιο έγκλημα που έγινε σε βάρος τους τότε. Τους διωγμούς και τις σφαγές που υπέστησαν. Για να μη σβήσει η ελληνική παρουσία στον Πόντο από τις σελίδες της Ιστορίας» λέει ο πρόεδρος της Νεολαίας Ποντίων Γιάννης Χατζηελευθερίου.
Στην Αττική αλλά και σε όλη την Ελλάδα οι Πόντιοι έχουν δημιουργήσει συλλόγους. Έχουν καταφέρει να διατηρήσουν τα ήθη και τα έθιμα του Πόντου, και να τα διαδώσουν από γενιά σε γενιά. Άσβεστος πόθος τους, να βρουν δικαίωση και να αναγνωριστεί διεθνώς η γενοκτονία των προπάππων και των πατεράδων τους.
Πηγή: Neos Kosmos