Η εικόνα της Παναγίας Σουμελά λέγεται ότι αγιογραφήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Μετά τον θάνατό του ο μαθητής του Ανανίας τη μετέφερε στην Αθήνα και τοποθετήθηκε σε περικαλλή ναό της Θεοτόκου και γι’ αυτό το πρώτο της όνομα ήταν Παναγία Αθηνιώτισσα. Σύμφωνα με την παράδοση, στα τέλη του 4ου αιώνα η Παναγία η Αθηνιώτισσα εμφανίστηκε ως όραμα σε δύο μοναχούς στην Αθήνα και τους κάλεσε στην εκκλησία. Εκεί είδαν την εικόνα να σηκώνεται από το προσκυνητάρι, να βγαίνει από το παράθυρο και να πετάει προς τα ουράνια. Συγχρόνως, άκουσαν την Θεοτόκο να λέει: «Πηγαίνω στην Ανατολή. Προπορεύομαι στο όρος Μελά. Ακολουθήστε με…». Οι μοναχοί την ακολούθησαν στο όρος Μελά στον Πόντο, όπου στάθηκε και κτίστηκε το μεγάλο μοναστήρι και έτσι η εικόνα πήρε την ονομασία Σουμελά, από τη φράση «στου Μελά».
Το μοναστήρι είχε να λειτουργήσει από τη Μικρασιατική καταστροφή. Επαναλειτούργησε 87 χρόνια μετά την μικρασιατική καταστροφή και τον ξεριζωμό των Ποντίων από τις πατρογονικές τους εστίες, το 2010 μετά από άδεια του Τουρκικού υπουργείου Πολιτισμού.
Πηγή: Alpha