 |
| Ο Φατίχ Ακίν μιλά στο Νίνο Φένεκ Μικελίδη για την ταινία του με θέμα τη Γενοκτονία των Αρμενίων |
Με τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915-16 από το τουρκικό κράτος, που πραγματοποιήθηκε με τη συμπαράσταση των Γερμανών, παρουσιάζει, μέσα από την ιστορία ενός απλού Αρμενίου, του Ναζαρέτ Μανουκιάν, ο Τούρκος, εγκαταστημένος στο Βερολίνο, σκηνοθέτης Φατίχ Ακίν στη νέα του ταινία «Η μαχαιριά» (The Cut), που κάνει πρεμιέρα στην Αθήνα στις 5 Μαρτίου. Μια σημαντική στο έργο του σκηνοθέτη ταινία, με τον Ακίν (δημιουργό εξαιρετικών ταινιών όπως, «Μαζί ποτέ», «Η άκρη του ουρανού» και «Κουζίνα με ψυχή»), να μας δίνει συγκλονιστικές εικόνες από τις σφαγές, αλλά και από τα στρατόπεδα όπου λιμοκτονούσαν και πέθαιναν τα απροστάτευτα, εγκαταλειμμένα στο έλεος κάποιου θεού, γυναικόπαιδα. Μια επίκαιρη, ιδιαίτερα και σήμερα, ταινία, με όσα συμβαίνουν τόσο σε χώρες της Αφρικής (Σουδάν, Κένυα, κ.ά.) όσο και στη Γάζα και στη Συρία. Συνάντησα τον 42χρονο Ακίν στο φεστιβάλ των Κανών, όπου συμμετείχε η ταινία του, και μιλήσαμε για τις λεπτομέρειες και τις δυσκολίες του γυρίσματος της ταινίας καθώς και για το επίκαιρο, επίμαχο για το σημερινό τουρκικό καθεστώς, θέμα της γενοκτονίας των Αρμενίων, που η Τουρκία αρνείται μέχρι στιγμής να αναγνωρίσει.
Τελικά, με αυτή τη "Μαχαιριά", αποφάσισες να φτιάξεις ένα είδος βιβλικής ταινίας...
Ναι, πράγματι, είδα τον «Μπεν Χουρ» πριν αρχίσω να γυρίζω την ταινία μου. Στη σκηνή όπου εμφανίζεται ο πατέρας είχα εκείνη την ταινία υπόψη μου. Συνήθως έχουμε το γιο να μας ακολουθεί, εγώ προτίμησα να βάλω το γιο μπροστά και να ακολουθεί ο πατέρας. Όταν γύριζα τη σκηνή είχαμε αμμοθύελλα και η άμμος έμπαινε στην κάμερα, με αποτέλεσμα ο διευθυντής φωτογραφίας να μου ζητάει να αναβάλουμε το γύρισμα. «Όχι, όχι», του έλεγα, «ας τη γυρίσουμε έτσι..». Τελικά τη γυρίσαμε έτσι, με το φωτισμό που είχαμε, τον ήλιο πίσω μας και το δυνατό άνεμο. Τελικά όταν είδα τα rushes (τα γυρισμένα για τελικό έλεγχο πλάνα), μου άρεσαν και τα κρατήσαμε έτσι όπως ήταν.
Αλλά και η σκηνή όταν πεθαίνει η αδερφή, κι αυτή έχει κάτι το βιβλικό...
Ναι, τέτοιες σκηνές με έκαναν να πιστέψω πως ό,τι για μένα έχει αξία και σημασία στον κινηματογράφο βρίσκεται σ' αυτή την ταινία. Η σκηνή εκείνη είναι σίγουρα από τη Βίβλο, η Pieta, η Αποκαθήλωση. Αλλά τη σκηνή αυτή την εμπνεύστηκα από τον Κουροσάβα, γιατί τότε, όταν αυτός γύριζε το «Ρασομόν» ή το «Ραν», δεν υπήρχε η ψηφιακή τεχνολογία και ο ουρανός ήταν ζωγραφισμένος. Ετσι όταν γύριζα μια τέτοια σκηνή έλεγα στον καμεραμάν μου να την κάνει να μοιάζει με το ζωγραφισμένο ουρανό στον Κουροσάβα, να μοιάζει πολύ καλλιτεχνικός.
Στην ταινία βλέπει κανείς όλη σου την αγάπη για τον κινηματογράφο...
Ναι, Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Αγγελόπουλο, Καζάν...
Σέρτζιο Λεόνε, Γιλμάζ Γκιουνέι...
Ναι, βεβαίως και αυτούς.
Θα έλεγες πως για σένα έχει περισσότερη σημασία το προσωπικό ταξίδι του ήρωα από τη γενοκτονία;
Πώς μπορώ να κάνω μια ταινία για τη γενοκτονία; Μόνο με ντοκιμαντέρ. Αλλά πιστεύω πως θα είχε μεγαλύτερο συναισθηματικό αντίκτυπο και μεγαλύτερη συνταύτιση αν τη γύριζα σαν μια κλασική ιστορία μυθοπλασίας. Μια όσο το δυνατό πιο απλή ιστορία. Πιστεύω πως μέσα από μια ατομική ιστορία μπορώ να περάσω πράγματα και θέματα που να αγγίξουν το γενικότερο θέμα της γενοκτονίας και να τραβήξουν έτσι το ενδιαφέρον το θεατή.
Τι σε έκανε να προσθέσεις σ' αυτήν μερικές (λιγοστές πρέπει να πω) δολοφονίες από μισθοφόρους, ενώ στην πραγματικότητα η γενοκτονία αφορούσε ενάμιση σχεδόν εκατομμύριο Αρμενίους;
Για μένα το θέμα δεν ήταν η ποσότητα της βίας αλλά η ποιότητα της βίας. Αυτό το συζήτησα με το συνεργείο μου από πολύ νωρίς. Δεν μου αρέσει καθόλου να γυρίζω σκηνές βίας, αλλά όταν είναι ανάγκη να τις γυρίσω, όπως εδώ, το κάνω από μια απόσταση. Δεν ήμουν παρών στη δημοσιογραφική προβολή της ταινίας αλλά ήμουν παρών στην απογευματινή προβολή, και είδα πως το κοινό, στη διάρκεια των σκηνών αυτών, ήταν πολύ σιωπηλό, και φαντάζομαι το ίδιο να έγινε και στη δημοσιογραφική προβολή. Γιατί, πιστεύω, είναι η ποιότητα της βίας που έχει αντίκτυπο στο κοινό.
Η Τουρκία ζήτησε συγγνώμη για τις δολοφονίες αλλά δεν ανάφερε ποτέ τη λέξη γενοκτονία. Δεν σκέφτηκες ποτέ να χρησιμοποιήσεις τη λέξη γενοκτονία στην ταινία;
Όχι, γιατί εκείνη την εποχή, ο κόσμος δεν γνώριζε πόσοι είχαν σκοτωθεί για να το αποκαλέσουν γενοκτονία. Η λέξη χρησιμοποιήθηκε αργότερα, αν και δεν γνωρίζω πότε ακριβώς. Η ταινία πάντως, από πολιτικής πλευράς, είναι τόσο πολύ φορτισμένη, που δεν χρειάστηκε να χρησιμοποιήσω τη λέξη αυτή. Δεν θέλησα να κάνω κάποιο δίδαγμα, αλλά θέλησα να υπάρχει κάποια ταύτιση και ενσυναίσθηση, όχι όμως ένα δίδαγμα. Για να είμαι ειλικρινής, δεν γνωρίζω αν σκοτώθηκαν ενάμιση εκατομμύριο Αρμένιοι ή λιγότεροι ή περισσότεροι, γι' αυτό θα ήθελα να περιοριστούμε σ' αυτή την ατομική ιστορία.
Πότε άκουσες για τη γενοκτονία;
Αντιμετώπισα τη λέξη και το όλο θέμα στην εφηβική μου ηλικία, όταν πήγαινα στο σχολείο, στη Γερμανία.
Αυτό που έχει επίσης ενδιαφέρον είναι η γερμανική συμμετοχή στη γενοκτονία, κάτι που σπάνια αναφέρεται...
Ηταν τότε με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν σύμμαχος με τη Γερμανική Αυτοκρατορία. Πολεμούσαν τη Βρετανική Αυτοκρατορία και τον Λόρενς. Οι Γερμανοί ήθελαν να φτιάξουν σιδηροδρομική γραμμή από το Βερολίνο μέχρι την Μπάσρα για να μεταφέρουν το πετρέλαιο. Οι Γερμανοί την έκτιζαν εκεί ακριβώς που δείχνω στην ταινία. Αυτή ήταν η βασική συνεργασία με τους Τούρκους. Σήμερα οι επιστήμονες διερευνούν ακόμη την υπόθεση αυτή. Τότε έβλεπαν τις δολοφονίες και δεν έκαναν τίποτα. Ηταν ικανοποιημένοι. Δεν ήθελαν να ενοχλήσουν με κανένα τρόπο την Τουρκία. Γιατί έτσι θα έχαναν την Ανατολία, που θα την κέρδιζαν οι Αρμένιοι. Υπήρχαν ομάδες πολιτών και κινήματα, ιδιαίτερα από την πλευρά της εκκλησίας, που προσπαθούσαν να επηρεάσουν τον Κάιζερ αλλά δεν το κατάφεραν. Γιατί οι Γερμανοί έπρεπε να υποστηρίξουν τον σύμμαχό τους, την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Πώς έγινε αυτό το πολύπλοκο ταξίδι, από Τουρκία, στην Κούβα και ύστερα στη Μινεάπολη;
Αυτό δεν αφορά μόνο τους Τούρκους. Πήγα στο Μνημείο στο Έρεβαν, όπου υπάρχει το άγαλμα ενός δέντρου με ένα τσεκούρι και το δέντρο είναι χωρισμένο σε δυο μέρη, που εκπροσωπούν την ιστορία του έθνους των Αρμενίων, το μισό βρίσκεται εδώ στην Αρμενία και το άλλο μισό είναι διασκορπισμένο σε ολόκληρο τον κόσμο. Η γενοκτονία αναφέρεται επίσης στη διασπορά. Είναι δηλαδή και ένα ταξίδι. Ολες οι ταινίες μου είναι ένα ταξίδι. Εκανα μεγάλη έρευνα, διάβασα πολλά ημερολόγια Αρμενίων που είχαν πάει στην Αβάνα για να περάσουν από εκεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εψαξα παντού, βρήκα σχετικά με τη μετανάστευση στη Βόρεια Ντακότα, όπου δούλευαν στην εγκατάσταση σιδηροδρόμων...
Η ιστορία μοιάζει σαν την Οδύσσεια...
Ναι, ακριβώς σαν την Οδύσσεια.
Γενοκτονίες εξακολουθούν δυστυχώς να υπάρχουν και σήμερα... Στο Ιράκ, στη Συρία...
Ναι. Όταν ετοίμαζα την ταινία μου, κι αυτό άρχισε αρκετά χρόνια πριν, στο Ιράκ και στη Συρία δεν συνέβαιναν αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Πήγα στη Συρία και στο Λίβανο για έρευνα πολύ πριν από τα σημερινά γεγονότα. Στη Συρία ήμουν έξι μήνες πριν αρχίσει ο εμφύλιος πόλεμος. Είναι ένας παράξενος και τρομακτικός συγχρονισμός που επιβεβαιώνει τη σκέψη, το συλλογισμό που προωθεί αυτή η ταινία. Χρειάζεται να συλλογιζόμαστε: αν δεν συλλογιστούμε πάνω στο τραύμα, αυτό εξακολουθεί να μας κατατρέχει. Και σ' αυτό το τμήμα του κόσμου δεν συλλογιζόμαστε, δεν μελετούμε τα τραύματά μας, γι' αυτό και εξακολουθούν να υπάρχουν.
Το ότι ο βασικός ήρωας είναι κωφάλαλος. Αυτό είναι κάποια μεταφορά για το ότι οι περισσότεροι από μας δεν μιλάμε για τα προβλήματα και τη γενοκτονία των Αρμενίων;
Στην αρχή δεν ήταν, το ανακάλυψα αυτό αργότερα. Στην αρχή, η ιδέα να τον κάνουμε κωφάλαλο ήταν γιατί η ιστορία εκτυλισσόταν στη δεκαετία του '20, όταν ο κινηματογράφος ήταν βωβός. Μου αρέσει ο κινηματογράφος όπου οι χαρακτήρες δεν μιλούν πολύ. Μου αρέσουν οι αδερφοί Νταρντέν γιατί οι ταινίες τους σε τραβάνε κι ένας από τους λόγους που σε τραβάνε τόσο είναι γιατί τα πρόσωπά τους δεν μιλάνε πολύ.
Το ότι βλέπουμε ένα απόσπασμα από κωμωδία του Τσάπλιν, είναι επειδή θέλεις να κάνεις κάποια σύγκριση με το χαρακτήρα του Νάζαρετ;
Ναι, πράγματι.
Πώς χρησιμοποίησες τη μουσική;
Εχω μια ιδιαίτερη σχέση με τον συνθέτη μου, Αλεξάντερ Χακ, με τον οποίο έχω συνεργαστεί σε πολλές ταινίες. Από πολύ νωρίς του είπα τι θέλω να κάνω, τι είδους ταινία ήθελα, ήθελα ένα ήχο που να θύμιζε το γουέστερν. Του είπα πως θα γύριζα την ταινία με τον παλιό, κλασικό τρόπο. Γι' αυτόν το λόγο δεν ήθελα η μουσική να είναι κλασική, δεν ήθελα να είναι ηλεκτρονική ή να έχει κάτι το τούρκικο, το φολκλορικό, αλλά να είναι στο στιλ του γουέστερν. Και μου έδειξε ένα δίσκο από μια αμερικανική μπάντα, την Earth, με ένα είδος πολύ αργής, ψυχεδελικής μουσικής κάντρι. Μου άρεσε πολύ και πήραμε και ένα Αρμένιο μουσικό και έφτιαξαν αυτή τη μουσική.
Εικαστικά πώς δούλεψες τη φωτογραφία, μια και είχες τόσα διαφορετικά μέρη και χώρες να καλύψεις;
Δεν ήθελα να έχει μια τεχνητή όψη, ούτε ήθελα να μοιάζει με ντοκιμαντέρ. Μελέτησα πολλές ταινίες, όπως αυτές του Κουροσάβα, καθώς και ζωγραφικούς πίνακες. Θελήσαμε οι εικόνες να είναι αργές, ακίνητες και να έχουν μια δύναμη. Ενας άλλος λόγος που τα πλάνα είναι αργά είναι γατί δεν είχαμε πολύ καιρό στη διάθεσή μας και δεν μπορούσα να γυρίζω κάθε σκηνή πολλές φορές από διάφορες γωνίες. Γυρίζαμε μόνο από μια ή δυο γωνίες. Κάτι που μου αρέσει, αυτό δημιουργεί και το στιλ της ταινίας. Δεν θέλαμε να έχουμε περισσότερο φως από εκείνο του ήλιου, που ήταν πίσω μας. Και θέλαμε να αποφύγουμε κάποια χρώματα, όπως το πολύ κόκκινο. Κρατούσαμε το φως νατουραλιστικό, χωρίς να χρησιμοποιούμε φίλτρα. Τις διαφορετικές ηπείρους τις αντιμετωπίσαμε με διαφορετικά χρώματα. Η Χαβάνα, για παράδειγμα, είναι πολύ πράσινη. Αυτή τη μέθοδο χρησιμοποίησα και στο «Μαζί ποτέ». Χρησιμοποιώ φυσικούς χώρους για να μη χρειάζεται να αλλάξω οτιδήποτε. Βέβαια, αν είναι κάτι που εκτυλίσσεται σε παλιότερη εποχή, τότε πρέπει να διακοσμήσεις το χώρο.
Πού γύρισες τις σκηνές που εκτυλίσσονται στην Τουρκία;
Στην Ιορδανία.
Πώς βλέπεις τον Ερντογιάν;
Σε πειράζει αν δεν μιλήσω γι' αυτόν;
Και το θέμα σήμερα των Αρμενίων;
Υπάρχει σήμερα στην Τουρκία ένα κίνημα πολιτών. Το 2007, όταν δολοφόνησαν έναν Αρμένιο δημοσιογράφο, ξεκίνησε ένα κίνημα πολιτών με στόχο να φέρουν στο προσκήνιο το θέμα της γενοκτονίας. Όχι για να υποχρεώσουν κάποιους να το αναγνωρίσουν, αλλά απλά για να το συζητήσουν. Να μιλήσουν ελεύθερα γι' αυτό. Από τότε, για το θέμα αυτό έχουν αρχίσει να γράφονται θεατρικά έργα, λογοτεχνικά έργα, μουσική, και γενικότερα κείμενα, ακόμη και συζητήσεις στις εφημερίδες. Αρχίζουν να παρουσιάζονται πολλά πρόσωπα που μιλούν για τη γενοκτονία. Η γιαγιά μου ήταν Αρμένισσα και δεν το ήξερα μέχρι πρόσφατα, γιατί την είχαν κρύψει γείτονες μουσουλμάνοι. Υπάρχει ένα κύμα αυτή τη στιγμή - και αποτελώ κι εγώ μέρος αυτού του κύματος. Δεν είμαι αρχηγός του κινήματος αυτού, αλλά αποτελώ τμήμα του. Πολλοί φίλοι μου ανήκουν σ' αυτό το κίνημα. Αργά ή γρήγορα δεν μπορούσε παρά να ακολουθήσει και μια ταινία. Και να, τώρα γυρίστηκε!
Πηγή: EnetPress