 |
| «Σελίδες εκ της συμφοράς του Πόντου, 1921-1924», κριτική του Απόστολου Σπυράκη |
Τις πιο τρομακτικές σκηνές από το Εξπρές του Μεσονυκτίου θυμίζουν όσα έζησε ο καθηγητής Παντελής Βαλιούλης στα χέρια των δικαστικών αρχών της Τουρκίας στην Αμισό (Σαμψούντα) το διάστημα πριν και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Βίωσε τις άθλιες συνθήκες των μεσαιωνικών, πρωτόγονων φυλακών, υπέστη την άκαμπτη, μοχθηρή και σαδιστική συμπεριφορά των δικαστών, γνώρισε την αγωνία του ανθρώπου που μπορεί ξαφνικά να χάσει τη ζωή του δίχως λόγο σοβαρό, την εναλλαγή απελπισίας και ελπίδας, την πλήρη αδυναμία υπεράσπισης, τις τελευταίες στιγμές των καταδικασθέντων σε θάνατο συντρόφων του που μεταλάβαιναν πριν οδηγηθούν στην αγχόνη, τις θαρραλέες απολογίες ηλικιωμένων ιερέων προτού καταδικαστούν στην εσχάτη των ποινών, την άθλια συμπεριφορά των Ελλήνων καταδοτών, συγκινητικές στιγμές κατά τις οποίες οι μελλοθάνατοι προσέφεραν ό,τι πολύτιμο είχαν στους καταδικασθέντες σε εκτόπιση ώστε να τα παραδώσουν στους οικείους τους, την πίκρα, τη θλίψη και την αγανάκτηση από το άδικο της απόφασης, το μίσος του καθεστώτος των Νεότουρκων, το φόβο των εκτοπισθέντων για τις απειλές που δέχονταν από τον όχλο και τους περιπλανώμενους παραστρατιωτικούς, που ήταν οι πλέον αδίστακτοι.
Εκατοντάδες επιφανείς Έλληνες επίσκοποι, ιερείς, έμποροι, δικηγόροι, γιατροί, φαρμακοποιοί, ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, εκπαιδευτικοί, όλο το άνθος της αριστοκρατίας του Πόντου αντιμετώπισε τα περιοδεύοντα επαναστατικά δικαστήρια (δικαστήρια ανεξαρτησίας) του κινήματος των Νεότουρκων, στις πρόχειρες αίθουσες των οποίων εκτυλίχτηκαν σκηνές φοβερές, καθώς στόχος των φανατικών δικαστών ήταν η εξολόθρευση με συνοπτικές διαδικασίες όλων των υγιών και δυναμικών ατόμων του ελληνισμού του Πόντου. Το ελληνικό στοιχείο που είχε καταφέρει να επιβιώσει, να ενσωματωθεί πλήρως και να προκόψει σε βαθμό εκπληκτικό στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αντιμετωπίστηκε με τον πιο βάναυσο τρόπο. Μέσα σε συνθήκες εθνικιστικής έξαρσης, καταδικάστηκαν σε θάνατο ακόμα και Έλληνες που είχαν διαθέσει τη μεγάλη περιουσία τους στην υπηρεσία του εμπόλεμου τουρκικού κράτους αλλά και όσοι είχαν ακρωτηριαστεί πολεμώντας υπέρ της Τουρκίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Γιατί μέσα σ’ εκείνες τις συνθήκες αποκαλυπτόταν το μίσος των Οθωμανών προς τους επιτυχημένους Έλληνες, που είχαν κατορθώσει να ανέλθουν υλικά και πνευματικά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και να αποτελέσουν τους στυλοβάτες των τοπικών κοινωνιών, μίσος το οποίο εκδηλώθηκε με εμπρησμούς, λεηλασίες ολόκληρων ελληνικών συνοικιών, εκτοπισμούς και σφαγές του άρρενος πληθυσμού, με απώτερο στόχο το γονάτισμα και την ολοκληρωτική εκδίωξη των Ελλήνων από την περιοχή.
Το βιβλίο του καθηγητή Παντελή Βαλιούλη είναι ένα πολύτιμο ντοκουμέντο εκείνων των φοβερών στιγμών και περιγράφει με ενάργεια τραγικά ιστορικά γεγονότα, τα οποία σπάνια έρχονται στο προσκήνιο με τόσο ζωντανό τρόπο, θυμίζοντας πτυχές της Ιστορίας που έχουν μείνει θαμμένες για πολλά χρόνια. Έχει, δε, να επιδείξει ο συγγραφέας ύφος αξιόλογο, χειρισμό της γλώσσας δυνατό, με τη χρήση μιας εξαιρετικά γοητευτικής και εύληπτης καθαρεύουσας, ενώ σε πολλά σημεία του κειμένου διακρίνεται το ιδιαίτερο ταλέντο του τόσο στην απεικόνιση συγκλονιστικών στιγμών, όπου οι ζωές των ανθρώπων παίζονται κορώνα-γράμματα, όσο και στην περιγραφή των πανέμορφων περιοχών του Πόντου και της ενδοχώρας στις οποίες εξορίστηκε κι έζησε τέσσερα χρόνια, μέχρι την απελευθέρωση του.
Έχει ειπωθεί ότι κάθε λαός για να μπορέσει να σταθεί στο ύψος των απαιτήσεων του σύγχρονου πολιτισμού πρέπει να έχει υποστεί μια διαδικασία κάθαρσης για τις πράξεις του παρελθόντος∙ για παράδειγμα, η Γερμανία έχει αντιμετωπίσει το ναζιστικό παρελθόν της και πλήρωσε για τα εγκληματικά της λάθη. Άλλα έθνη όμως, όπως η Ρωσία, αρνούνται να κοιτάξουν κατάματα τα εγκλήματα προηγουμένων εποχών, όπως οι εκκαθαρίσεις και οι δολοφονίες της σταλινικής εποχής, ομοίως και η Τουρκία που επιθυμεί να συμμετέχει στους κύκλους των σύγχρονων κοινωνιών αλλά αποφεύγει συστηματικά να δεχτεί τις ευθύνες της για όσα έχουν υποστεί οι πληθυσμοί των Αρμενίων, των Ελλήνων και άλλων μειονοτικών πληθυσμών που έζησαν κατά καιρούς στο πλαίσιο της τουρκικής αυτοκρατορίας.
Αυτό το βιβλίο-ντοκουμέντο έχει τη δική του αξία στην εξέλιξη μιας τέτοιας διαδικασίας κάθαρσης αλλά και στη διαδικασία της λειτουργίας της τραυματικής μνήμης των επιγόνων του λαού που έχει υποστεί εγκληματική συμπεριφορά. Όπως έχει ειπωθεί, δεν υπάρχει έθνος που να περιέχει στα γονίδιά του μισαλλοδοξία, φανατισμό και βαρβαρότητα, έχει αποδειχτεί όμως ότι η γειτονική χώρα με τις ασιατικές καταβολές ποδηγετείται συχνά υπό την επίδραση εξτρεμιστών σε ατραπούς επικίνδυνες, που υπονομεύουν την ειρήνη και τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής. Στη σύγχρονη φάση που διανύει η Τουρκία, όσο κι αν φαίνεται δύσκολο, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να δει νηφάλια το παρελθόν της, επιχειρώντας την οδυνηρή πορεία της αναζήτησης της ιστορικής αλήθειας, πορεία που εν πολλοίς μπορεί να καθορίσει τη μελλοντική της θέση, η οποία θα ήταν τραγικό να είναι εκτός των σύγχρονων δημοκρατιών.
Πηγή: Διάστιχο