 |
| Μωμόγεροι, Καλαντάρ, και η 7η Ιανουαρίου ως αφορμή γιορτής για τους προγόνους μας |
του Νίκου Πετρίδη
Το ξημέρωμα της 7ης Ιανουαρίου (με το σημερινό, γρηγοριανό, ημερολόγιο) ήταν αφορμή γιορτής για τους προγόνους μας. Όσον αφορά τα σύγχρονα νεοελλαδίτικα "δικά μας", έχουμε το έθιμο των Μωμόγερων, που συνεχίζεται και παρουσιάζεται (όπως συνεχίζεται και όπως παρουσιάζεται).
Υπάρχει η εντύπωση ότι αυτό το έθιμο, της συγκεκριμένης ημέρας, εορταζόταν μόνο στην περιοχή της Τραπεζούντας και γύρω από αυτήν (και κυρίως στη Ματσούκα). Προφανώς αυτό οφείλεται στο ότι καταγόμενοι πρόσφυγες από αυτήν την περιοχή που εγκαταστάθηκαν στη δυτική και στην κεντρική Μακεδονία, το διέσωσαν και το διέδωσαν.
Μάλιστα πολλοί το συνδέουν άμεσα με την αρχαία Ελλάδα και τους "μώμους", εξού και η ονομασία άλλωστε.
Ίσως κάποιος να χαρακτηρίσει ως "διασπορά καινών δαιμονίων" το σημερινό μου σημείωμα. Σας διαβεβαιώ ότι δεν έχω τέτοιο σκοπό.
Στο μικρό βίντεο που ακολουθεί, μπορείτε να παρακολουθήσετε μερικές μόνο σκηνές από τον εορτασμό αυτής ακριβώς της ημέρας, σε διάφορες περιοχές της σημερινής Τουρκίας.
Από την Τραπεζούντα, τη Νικόπολη, τη Νεοκαισάρεια κλπ του Πόντου, μέχρι τη Μαλάτεια, το Κουρδιστάν και την Καραμανία.
Μιλάμε για πληθυσμούς που έχουν ρωμαίικη ή αρμένικη καταγωγή, μιλάμε για Κούρδους αλεβίτες, αλλά και Κούρδους σουνίτες, μιλάμε για Ζαζάδες, μιλάμε για Καραμανήδες, μιλάμε για Κιζιλμπάσηδες κλπ.
Όλοι αυτοί έχουν ένα κοινό τη συγκεκριμένη μέρα. Γιορτάζουν το Καλαντάρ (όπως λένε οι ελληνόφωνοι της Τραπεζούντας) ή το Σάγια-γκέτζε ή το κις-γιαρισί ή το Γκαγάντ (που λένε οι Αρμένιοι) ή το Καχάντ (που λένε οι Ζαζάδες).
Ο κοινός παρονομαστής είναι ο χειμώνας και η μέρα του φωτός, ο γέρος που προσπαθεί απεγνωσμένα να κρατήσει κοντά του την κοπέλα και να μην του πάρει τη θέση ένας νέος. Είναι η αλλαγή του χρόνου και η ελπίδα που έρχεται από το καινούργιο, ενώ το παλιό αντιστέκεται. Είναι η αέναη πάλη του νέου με το παλιό και του ονείρου για κάτι καινούργιο, που θα είναι και καλύτερο.
Είναι τυχαίο ότι αυτή η ημερομηνία, καθιερώθηκε από τον 4ο αιώνα, ως ημέρα εορτασμού των Χριστουγέννων;
Είναι τυχαίο ότι αυτή η ημερομηνία (25η Δεκεμβρίου) ήταν η μέρα του θεού Ήλιου και του Φωτός;
Είναι τυχαίο ότι αυτή η ημερομηνία ήταν η μέρα του Μίθρα;
Είναι τυχαίο ότι οι Γεζίντι και η πλειοψηφία των Κούρδων, που προέρχονται από ζωροαστρικούς πληθυσμούς, έχουν διαφορετική ημέρα εορτασμού της "Φωτιάς" και της Πρωτοχρονιάς (21η Μαρτίου, ημέρα της Άνοιξης), από όλους τους υπόλοιπους της ίδιας περιοχής (και grosso modo ίδιας πολιτιστικής και πνευματικής πορείας, μετά τον 4ο πΧ αιώνα);
Πολλές συμπτώσεις για να είναι όλα τυχαία.
Και πολλές, εντυπωσιακές ομοιότητες στον εορτασμό που συνεχίζουν οι απόγονοι αυτών των παλιών φυλών της Ανατολής, οι οποίοι γιόρταζαν τον Ήλιο, το Μίθρα, το χειμερινό ηλιοστάσιο, την ελπίδα, την αλλαγή προς το φως, αργότερα τη Γέννηση του Ιησού Χριστού.
Και σήμερα οι ίδιοι μιλάνε για Καλαντάρι, για ημέρα του Φωτός, για ημέρα του Ήλιου, για ημέρα του Χριστού.
Με τον παππού που τρέμει μην του πάρουν την κοπέλα, με τους αράπηδες, τους άρκους, τα κουδούνια που αποτρέπουν το κακό, την αναγγελία της "αλλαγής" και τα κεράσματα για το χαρμόσυνο νέο.
Με μια λιτότητα και μια πηγαία απόδοση εντυπωσιακής ομοιότητας σε όλους.
Με μια εμμονή στον εορτασμό της ίδιας ημερομηνίας ακριβώς. Δηλαδή την παλιά 25η Δεκεμβρίου, που με το νέο ημερολόγιο συμπίπτει με την 7η Ιανουαρίου.
Πόσα ακόμα έχουμε να ερευνήσουμε και να αποκρυπτογραφήσουμε...
Καλή χρονιά σε όλους σας.
ΥΓ1: Θα ήμουν υπόχρεος, αν κάποιος συμπατριώτης (και μη) ερευνητής, ιστορικός, λαογράφος κλπ, μου υποδείκνυε κάποια γραπτή πηγή, που να αναφέρει συγκεκριμένα την ονομασία "Μωμόγεροι", γι` αυτό το έθιμο. Και όταν λέω γραπτή πηγή, εννοώ προφανώς πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν δηλαδή η αρχαιοπληξία ("φρούτο" του εξ εσπερίας κλασικισμού και ρομαντισμού) και κάποιοι πεφωτισμένοι συμπατριώτες μας και μη, λαϊκοί και κληρικοί, βάλθηκαν (και σε μεγάλο βαθμό το κατάφεραν) να μας αλλάξουν τα ...φώτα (και τα ονόματα)...
ΥΓ2: Για τις φορεσιές του εθίμου, ασφαλώς δεν έχω να κάνω κάποιο σχόλιο. Ο καθείς και το μυαλό του. Και το δικό μου είναι πολύ λίγο για να αντιληφθεί μεγάλα χάσματα, αιώνων ολόκληρων, στην ομαλή συνέχεια του πολιτισμού λαών συνοικούντων. Είτε αφορά τη μουσική, είτε το χορό, είτε την ενδυμασία...