 |
| Σάνο Χάλο: Η γυναίκα - σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού |
Η μεταφράστρια του βιβλίου Μαρίνα Φράγκου γράφει για την Ευθυμία Βαρυτιμίδου (Σάνο Χάλο) και την κόρη της Τία Χάλο
της Μαρίνας Φράγκου*
Είναι εξαιρετικά ευτυχές και ταιριαστό να θυμόμαστε τη Sano Halo και την κόρη της, τη ζωγράφο και συγγραφέα Thea Halo, κάθε χρόνο μαζί με τη Γιορτή της Μητέρας. Εκτός από την ανεκτίμητη συνεισφορά τους στην ανάδειξη και κατανόηση σημαντικών ιστορικών γεγονότων, η ίδια η σχέση τους είναι ένας ύμνος στοργής και αφοσίωσης, μάνας και κόρης (και αντίστροφα, κόρης και μάνας).
Στο γύρισμα της χιλιετηρίδας, η Thea, όγδοο παιδί της Sano, έδωσε στη μητέρα της το καλύτερο δώρο. Έγραψε το βιβλίο «Ούτε το όνομά μου» που εκδόθηκε από τον κολοσσό εκδοτικό οίκο Picador-St. Martin’s Press. Ένα βιβλίο για τη ζωή της μητέρας της, ένα βιβλίο-μαρτυρία, σταθμός για τον απανταχού ποντιακό ελληνισμό που κυκλοφόρησε στην Αμερική το 2000 με τον τολμηρό υπότιτλο: «Από τις πορείες θανάτου στην Τουρκία στην νέα πατρίδα της Αμερικής: Μια αληθινή ιστορία γενοκτονίας και επιβίωσης ενός κοριτσιού».
Το βιβλίο μεταφράστηκε στην Ελλάδα την επόμενη χρονιά και η κυκλοφορία του υπήρξε αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός. Η μετάφραση απέσπασε το Α’ Βραβείο Μετάφρασης το 2003 από την Εταιρεία Ελλήνων Μεταφραστών Λογοτεχνίας, ενώ ακολούθησαν εκδόσεις του βιβλίου στην Αυστραλία, την Ισλανδία και την Ολλανδία.
Από την πρώτη βδομάδα, ήταν πρώτο σε πωλήσεις στη Θεσσαλονίκη και δεύτερο πανελλαδικά. Παρέμεινε στις λίστες των ευπώλητων αδιάλειπτα για 42 εβδομάδες και μέχρι σήμερα είναι σημείο αναφοράς για την ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, αλλά και του ελληνισμού της διασποράς γενικότερα.
 |
| Οι κάτοικοι του Αγίου Αντωνίου στη Θεσσαλονίκη υποδέχονται τη Sano και τη Thea Halo. Πολλοί πιστεύουν ότι είναι συγγενείς τους |
Το ταξίδι
Είναι σημαντικό να σταθούμε στην πορεία αναζήτησης και καταγραφής αυτής της ξεχασμένης ιστορίας. Η κόρη μεγαλώνει με τα 9 αδέλφια της στη Νέα Υόρκη, παιδί μεταναστών. Ο πατέρας της είναι Ασσύριος και η μητέρα της Πόντια Ελληνίδα από την Τουρκία. Κανένας στον περίγυρό τους, ούτε και οι δάσκαλοι, γνωρίζουν τις εθνότητες αυτές. Όλα τα παιδιά της οικογένειας αναρωτιούνται για την καταγωγή τους και καταφεύγουν στη μυθοπλασία για να καλύψουν το κενό της ταυτότητάς τους. Το όγδοο κορίτσι, η Thea, δίνει μια υπόσχεση στη μητέρα της: «Θα σε πάω εγώ στην πατρίδα σου». Οι δεκαετίες πέρασαν με την αγωνία της δύσκολης επιβίωσης και της καθημερινότητας. Το μεγάλωμα των δέκα παιδιών της δεν άφηνε στη μητέρα κανένα περιθώριο αναπόλησης ή νοσταλγίας. Είχε ξεχάσει και τα ελληνικά της, που δεν είχε μιλήσει από την ηλικία του ξεριζωμού. Τότε, ήταν μόλις 10 ετών. Το μόνο που θυμόταν ήταν το «Πάτερ Ημών». Τα είχαν πάρει όλα. Ακόμα και το χριστιανικό της όνομα, Ευθυμία.
Το 1989, η 80χρονη Sano φτάνει στην περιοχή των Κοτυώρων του Πόντου με την κόρη της, που τελικά είχε κρατήσει την υπόσχεσή της. Βρίσκουν το έρημο χωριό της, τον Άγιο Αντώνιο. Το κέντρισμα της μνήμης ανασύρει εικόνες, ιστορίες, τραύματα. Με υπομονή και επιμονή, η κόρη τα καταγράφει όλα. Δουλεύει το υλικό για μια δεκαετία. Πετυχαίνει το σχεδόν ακατόρθωτο, βρίσκοντας έναν μεγάλο εκδοτικό οίκο που ενδιαφέρεται. Η πρώτη βιβλιοπαρουσίαση γίνεται στο κεντρικό Manhattan, στο ιστορικό βιβλιοπωλείο Barnes & Noble.
 |
| Μητέρα και κόρη υπογράφουν βιβλία για τους θαυμαστές τους |
Το «μεγάλο» κέρδος: η διεθνοποίηση της Ποντιακής Γενοκτονίας
Το βιβλίο υπήρξε το μόνο στο είδος του που γράφτηκε εξ’ αρχής στη lingua franca της εποχής μας, τα αγγλικά, ενώ οι πρώτες κριτικές υπήρξαν διθυραμβικές, συμπεριλαμβανομένων αυτών σε εφημερίδες όπως οι New York Times και η Washington Post. Σήμερα, το βιβλίο διδάσκεται σε γυμνάσια, αλλά και πανεπιστήμια της Αμερικής σε προγράμματα λογοτεχνίας, ιστορίας, μεταναστευτικών σπουδών και διεθνών σχέσεων.
Η μεγαλύτερη, όμως, επιτυχία της συγγραφέως Thea Halo υπήρξε η διακριτική, αλλά επίμονη και αποτελεσματική παρουσία της στα διεθνή ακαδημαϊκά forα με αντικείμενο τις γενοκτονίες και στόχο την ενημέρωση των ειδικών επιστημόνων σε σχέση με τη γενοκτονία όλων των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολής (Ασσυρίων, Αρμενίων και Ελλήνων). Χάρη στη Thea Halo και τις μοναχικές προσπάθειές της, το 2007 η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για τις Γενοκτονίες (International Association of Genocide Scholars) εξέδωσε ψήφισμα που εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία (80%) αναγνωρίζοντας την γενοκτονία των Ελλήνων και Ασσυρίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που συντελέστηκε την περίοδο 1914-1923.
 |
| Ο Κωστής Στεφανόπουλος υποδέχεται τη Γιαγιά όλων των Ποντίων στο Προεδρικό Μέγαρο (2001) |
Παρά το θάνατο της μητέρας της το 2014, η Thea συνεχίζει τη μοναχική πορεία ενημέρωσης του κόσμου, συμμετέχοντας σε συνέδρια ιστορίας, δίνοντας διαλέξεις σε πολυποίκιλα ακροατήρια και εντείνοντας τις προσπάθειες για τη δημιουργία ενός Ποντιακού Χωριού στον ελλαδικό χώρο. Ευχή της είναι να υπάρξει κάποιο μουσείο, μια πιστή αναπαράσταση της ειρηνικής ζωής των Ποντίων πριν τον ξεριζωμό.
Η Γιαγιά όλων των Ποντίων, Σάνο Χάλο ήταν απλή και προσηνής στην καθημερινότητά της, αλλά ταυτόχρονα γεμάτη σοφία και μεγαλειότητα. Κάθε δεύτερη κουβέντα της θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως λαϊκό γνωμικό. Το μόνο που θυμόταν στη μητρική της γλώσσα, τα ελληνικά, ήταν το «Πάτερ Ημών». Η ίδια είχε δηλώσει ότι μία από τις ευτυχέστερες στιγμές της ήταν όταν απέκτησε ελληνική ταυτότητα και ελληνικό διαβατήριο. Η τελετή απονομής της υπηκοότητας έγινε στο ελληνικό προξενείο της Νέας Υόρκης. Ήταν το 2009 και η Sano Halo γιόρταζε τα εκατοστά της γενέθλια.
* Η Μαρίνα Φράγκου είναι Διδάκτωρ Ανθρωπογεωγραφίας και μέλος Σ.Ε.Π. του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, τμήμα Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.
Πηγή: Πρώτο Θέμα