 |
| «Οι πριγκίπισσες του Πόντου στον βωμό της διπλωματίας» |
της Γιώτας Ιωακειμίδου*
Οι αυτοκράτορες του Πόντου οι Μεγαλοκομνηνοί συνέχισαν την παράδοση των βυζαντινών αυτοκρατόρων σχετικά με τους γάμους των θυγατέρων τους στον βωμό της διπλωματίας. Οι γάμοι σκοπιμότητας κυριάρχησαν τη δεύτερη περίοδο κατά τον 14ο και 15 ο αιώνα κυρίως. Οι επιγαμίες γίνονταν με τα γειτονικά κράτη, όπως τη Γεωργία, τα τουρκομανικά εμιράτα, αλλά και με πιο μακρινά κράτη, όπως η Σερβία και άλλα βαλκανικά κράτη. Ακόμα και με Γενουάτες της Χίου έκαναν γάμους για το συμφέρον της Αυτοκρατορίας του Πόντου.
Οι πόντιες πριγκίπισσες ήταν φημισμένες για την ομορφιά τους και πολύ δημοφιλείς «νύφες» για χριστιανούς και μουσουλμάνους ηγέτες. Η ομορφιά αυτών των γυναικών πρόσφερε πολύ περισσότερο από τα όπλα για την επιβίωση της Τραπεζούντας. Οι αυτοκράτορες δεν θεωρήσουν καθόλου ταπεινωτικό να εξαγοράζουν την ειρήνη και την ησυχία τους με αντάλλαγμα τις κόρες και τις αδελφές τους, και αν ακόμα οι γαμπροί ήταν απολίτιστοι Μογγόλοι ή Τούρκοι.
Πολλοί γάμοι έγιναν με τους Τουρκομάνους εμίρηδες τον 14ο αιώνα. Μια τέτοια φυλή τουρκομάνων ήταν και οι ασπροπροβατάδες. Οι Ασπροπροβατάδες απέκτησαν μεγάλη δύναμη το 1402, όταν ο Ταμερλάνος τους παραχώρησε την περιοχή του Διαρπεκίρ. Οι περισσότεροι ηγέτες τους παντρεύτηκαν πόντιες πριγκίπισσες. Ο Αλέξιος Γ ΄Μέγας Κομνηνός ακολούθησε στην εξωτερική του πολιτική αυτές τις επιγαμίες για να διασφαλίσει αφενός μεν την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας του και αφετέρου να διασφαλίσει την ασφαλή διάβαση στους μεγάλους εμπορικούς δρόμους της Ανατολής, από τις ποντικές ακτές στην Παιπέρτ και την κελτζηνή διατηρώντας παράλληλα τον έλεγχο των λιμανιών.
Το έτος 1352 η αδελφή του Αλέξιου Γ΄ Μαρία παντρεύεται τον Κουτλού-μπέη, γιο του εμίρη των Ασπροπροβατάδων, για να εξασφαλίσουν τη φιλία τους. Λίγα χρόνια μετά, το 1358 συγκεκριμένα, η άλλη αδελφή του Αλέξιου Θεοδώρα παντρεύεται τον Χατζή-εμίρ με προξενητή τον πόντιο αξιωματούχο Βασίλειο Χούπακα. Ο γάμος έγινε μετά την επιδρομή του εμίρη στην περιοχή της Παλαιοματζούκας. Το 1357 η τελευταία κόρη του Αλέξιου Β, Ευδοκία και αυτή, παντρεύεται τον τουρκομάνο εμίρη της Σινώπης Αντίλ Μπεγ Τζανταρ.
Τον Οκτώβριο του 1379 ο Αλέξιος ο Γ΄ παντρεύει και την κόρη του Ευδοκία με τον εμίρη Τατζεντίν.
Οι γάμοι με τους Τουρκομάνους συνεχίζονται και τον 15ο αιώνα. Η κόρη του Αλέξιου Δ΄ -ίσως με το όνομα Αικατερίνη- παντρεύεται τον εμίρη των Μαυροπροβατάδων (αντίπαλων των Ασπροπροβατάδων) Τζιχάν-σαχ. Ο πιο ονομαστός όμως από όλους αυτούς τους γάμους και ο πιο σημαντικός από άποψη διπλωματίας ήταν ο γάμος της καλλονής κόρης του Ιωάννη Δ’ Θεοδώρας με τον πανίσχυρο ηγεμόνα των Ασπροπροβατάδων Ουζούν χασάν. Η θεοδώρα ήταν η περίφημη Δέσποινα Χατούν και ο Ουζούν Χασάν ο «σουλτάνος της Μεσοποταμίας». Αυτός ο γάμος ήταν πολύ σημαντικός για την επιβίωση του κράτους των Κομνηνών.
Την επιγαμία είχε ξεκινήσει ο πατέρας της Ιωάννης Δ’, αλλά δεν πρόλαβε να την ολοκληρώσει, γιατί πέθανε το 1458. Με αυτόν τον γάμο πίστευε ο Δαβίδ ότι θα σώσει το βασίλειο του. Πίστευε ότι με τη βοήθεια του Ουζούν Χασάν θα ενωθούν οι λαοί από τον Καύκασο μέχρι τον Τίγρη σε ένα κοινό μέτωπο κατά των Οθωμανών. Την κρίσιμη όμως στιγμή ο Ουζούν Χασάν ζήτησε ο ίδιος να συνθηκολογήσει με τον Μεχμέτ στέλνοντας μάλιστα σαν πρέσβειρα την ίδια του τη μάννα.
Η «Δέσποινα Χατούν» με την αδάμαστη ποντιακή ψυχή αν και απέκτησε πέντε παιδιά με τον Ουζούν χασάν, δεν φοβήθηκε να αναλάβει δράση και να ελευθερώσει τον Πόντο. Έτσι το 1463 ήρθε σε μυστικές συνεννοήσεις με τους Βενετούς και με τη βοήθεια και της Γεωργίας οργανώνει ναυτική εκστρατεία με πολλά πλοία, αλλά γίνεται αντιληπτή και αποκρούεται. Η επιχείρηση εκτελείται στις 26 Ιουλίου του 1472, αλλά με άδοξο τέλος. Έτσι οι Οθωμανοί γίνονται κυρίαρχοι σε όλη τη Μαύρη θάλασσα και μια «Pax ottomanica» θα επιβληθεί για εκατοντάδες χρόνια.
Οι πριγκίπισσες της Τραπεζούντας ανέβηκαν ακόμα και στον θρόνο του Βυζαντίου. Το 1426 η Μαρία κόρη και αυτή του Αλέξιου Δ’, εκπάγλου καλλονής παντρεύτηκε τον Ιωάννη Η’ Παλαιολόγο τον προτελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Η Μεγαλοκομνηνή πριγκίπισσα ίππευε σαν άντρας. Η Μαρία πέθανε στα τέλη του 1439. Αλλά και ο παππούς του Ιωάννη Η, ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος είχε ερωτευτεί την Ευδοκία σύζυγο του Τουρκομάνου Τατζεντίν. Όταν χήρεψε η Ευδοκία, ήρθε στην Πόλη για να παντρευτεί τον Μανουήλ Β΄. Την ερωτεύτηκε όμως παράφορα ο γέρο Ιωάννης Ε’ Παλαιολόγος και ήθελε να την παντρευτεί και αυτός.
Έτσι οι πριγκίπισσες της Τραπεζούντας συνετέλεσαν και αυτές με τον τρόπο αυτόν στην επιβίωση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας για 2,5 περίπου αιώνες.
* Η Γιώτα Ιωακειμίδου είναι φιλόλογος.
Πηγή: Schooltime