 |
| «Χαλαμονή»: Ένα βιβλίο μνήμης γνώσης και διεκδίκησης |
του Αναστάσιου Καζαντζίδη, εκπαιδευτικού, δημοσιογράφου
Το τετρακοσίων σελίδων βιβλίο του Αντώνη Παυλίδη «Χαλαμονή» το διάβασα μονορούφι, μέσα σε δύο ημέρες. Τελειώνοντάς το, αισθάνθηκα έντονη την ανάγκη να γράψω γι’ αυτό. Δεν διεκδικώ τον τίτλο του «ειδικού» της λογοτεχνίας, επιθυμώ να αποτυπώσω τις σκέψεις μου από την πλευρά του Έλληνα αναγνώστη, που αισθάνεται ότι, όσα περιλαμβάνονται στο βιβλίο, τον αφορούν.
Με τον Αντώνη Παυλίδη γνωριζόμαστε πολλά χρόνια. Μοιραστήκαμε σημαντικές πρωτοβουλίες για τον ποντιακό ελληνισμό -και όχι μόνο. Εκτός των άλλων ξεκινήσαμε μια προσπάθεια από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, που είχε ως στόχο την κατάθεση προσφυγών των απογόνων των επιβιωσάντων Ποντίων για τη διεκδίκηση των περιουσιών των προγόνων τους, που αναγκάστηκαν να τις εγκαταλείψουν εκεί. Ήταν κάτι που θα οδηγούσε ντε φάκτο στην αναγνώριση της Γενοκτονίας. Ήταν μια πρωτοπόρα σύλληψη, που είχε τεράστιες δυσκολίες, η μεγαλύτερη από τις οποίες ήταν η εύρεση των περιουσιακών τίτλων. Θυμάμαι, μια μέρα βρέθηκε στο δρόμο μου ένας γνωστός μου από την Ξάνθη, που με διαβεβαίωσε ότι ήταν σε θέση να βρει οποιονδήποτε τίτλο ελληνικής περιουσίας που υπήρχε στην Τουρκία, πριν το 1922. Ενημέρωσα τον Αντώνη Παυλίδη και πειραματιστήκαμε, ψάχνοντας ένα συγκεκριμένο τίτλο καταπατημένης περιουσίας ενός Κωνσταντινουπολίτη, που καταγόταν από την Πρίγκηπο. Ο τίτλος βρέθηκε και στο κείμενο περιγράφονταν με λεπτομέρειες το σπίτι και το οικόπεδο που είχε καταπατηθεί από το τουρκικό κράτος! Αποδείξαμε δηλαδή ότι μπορεί να ξεκινήσει ο δρόμος της διεκδίκησης!
Στη συνέχεια όμως άλλα θέματα μπήκαν στην καθημερινότητά μας. Έτσι τουλάχιστον νόμιζα, γιατί η έκδοση του βιβλίου του Αντώνη Παυλίδη «Χαλαμονή», έδειξε ότι εκείνος ποτέ δεν έπαψε να ενδιαφέρεται, μάλιστα προχώρησε πολύ περισσότερο, συζητώντας, όπως μου εκμυστηρεύτηκε, με ειδικούς και μάλιστα νομικούς του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Ε.Δ.Α.Δ.), που τον βοήθησαν να τεκμηριώσει το ζήτημα της διεκδίκησης, που το πέρασε στη μυθοπλασία: σ’ ένα απ’ τα επίπεδα δράσης του βιβλίου του, περιγράφει την επιθυμία του βασικού ήρωά του, που επιβίωσε της Γενοκτονίας, μόνος αυτός από τα δεκαοκτώ άτομα της οικογένειάς του, να ζητήσει από τους απογόνους του να διεκδικήσουν την περιουσία που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει στην Τουρκία. Έτσι, ο εγγονός του, που είναι σύγχρονός μας, πηγαίνει το 2000 στην Κωνσταντινούπολη, για να βρει τους τίτλους ιδιοκτησίας. Πρόκειται για ένα ταξίδι αυτογνωσίας, που δίνει επιπλέον την ευκαιρία στο συγγραφέα να αναφερθεί σε σημαντικές όψεις της σύγχρονης τουρκικής κοινωνίας, που τις γνωρίζει καλά, άλλωστε τις διδάσκει στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας. Έτσι βλέπουμε να περνούν από τις σελίδες του βιβλίου, μέσω της μυθοπλασίας, θέματα, όπως πχ το ζήτημα της εσωτερικής μετανάστευσης από τις περιφέρειες της Τουρκίας προς την Κωνσταντινούπολη και οι συνέπειές της, ο ρόλος των Γκρίζων Λύκων, η κατάσταση της συναρπαστικής θρησκευτικής/εθνικής μειονότητας των Αλεβήδων και πολλά ακόμη ενδιαφέροντα στοιχεία, που έχουν την προέλευσή τους στην ίδια την ιστορία της περιοχής.
Όμως το βιβλίο του Αντώνη Παυλίδη δεν είναι μόνο αυτά. Μέσα από τις σελίδες του βλέπουμε να περνά όλη η ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, μ’ ένα τρόπο όχι μόνο εύληπτο αλλά και συναρπαστικό. Αυτό είναι το πλεονέκτημα του μυθιστορήματος, σε σύγκριση με το επιστημονικό βιβλίο. Έτσι, όλη η ιστορία των Ελλήνων του Πόντου ρέει ενώ οι ήρωές του ταξιδεύουν με το πλοίο από τη Σαμψούντα προς την Τραπεζούντα και στη συνέχεια κινούνται με το καραβάνι στο συναρπαστικό τοπίο της ποντιακής ενδοχώρας προς την ιστορική πατρίδα της οικογένειας, το εμβληματικό Σταυρί των Κλωστών, των μύθων και της παράδοσης. Ρέει μέσα από τις διηγήσεις των ηρώων, από τις παραδόσεις που είναι δεμένες με τους τόπους και το παρελθόν του ποντιακού ελληνισμού.
Ένα άλλο στοιχείο της «Χαλαμονής» είναι ότι περνάνε μέσα από τις σελίδες της και άλλες μικροϊστορίες, που συνθέτουν ένα τοπίο άκρως ενδιαφέρον: Η πορεία της ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης, την οποία όχι μόνο μελέτησε ο Αντώνης Παυλίδης, αλλά και γνώρισε καλά κατά την τριετή υπηρεσία του στο ελληνικό Προξενείο της Κωνσταντινούπολης ως υπεύθυνος της ομογενειακής εκπαίδευσης, είναι ακόμη η πορεία των Αρμενίων και των Ασσυρίων, των Αιγυπτιωτών Ελλήνων και των Βαλαάδων μουσουλμάνων της δυτικής Μακεδονίας, μέσω έξυπνων ευρημάτων του συγγραφέα.
Πρόκειται, χωρίς αμφιβολία, για ένα εξαιρετικό βιβλίο, όπου κυριαρχούν οι γεύσεις της μνήμης, οι καθαρές εικόνες με τα χρώματα των υπέροχων τοπίων, η ανθρωπιά. Είναι ένα δώρο του Αντώνη Παυλίδη προς τον ελληνισμό, για το οποίο τον ευχαριστούμε. Θεωρούμε αυτονόητο ότι θα είναι καλοτάξιδο και ευχόμαστε να το διαβάσουν όσο περισσότεροι Έλληνες είναι δυνατόν.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Η Χαλαμονή (ποντιακή λέξη που σημαίνει «χαλασμός», «καταστροφή») είναι μια ιστορία θαυμάτων, ανθρωπιάς, χαράς, πόνου και διεκδίκησης. Μια απόπειρα καταγραφής της ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας. Μια νοσταλγική κατάδυση στον μυστηριακό κόσμο της Ανατολής, ένα μοναδικό ταξίδι στη μαγεία των γεύσεων, των χρωμάτων, των αρωμάτων, των τόπων, των ανθρώπων. Ο παππούς του βασικού ήρωα ταξιδεύει στα τέλη του 19ου αιώνα στην Τραπεζούντα και στη συνέχεια στη γη των προγόνων του, το Σταυρί. Οι εμπειρίες αυτού του ταξιδιού αυτογνωσίας, σ’ έναν συναρπαστικό κόσμο χαμένο στην αχλύ του χρόνου, τον σημαδεύουν ανεξίτηλα.
Ο κεντρικός ήρωας γεννιέται σ’ ένα χωριό κοντά στη Σαμψούντα και μετά τα πρώτα ξένοιαστα χρόνια, αλλά και τις εξορίες, τη διάσωσή του μ’ έναν απίστευτο τρόπο, την έλευση στην Ελλάδα και τον γάμο του με μια Μικρασιάτισσα, επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο, όπου βιώνει συγκινήσεις πρωτόγνωρες. Ο εγγονός του κεντρικού ήρωα επισκέπτεται το 2000 την Κωνσταντινούπολη, για ν’ αποκτήσει τους τίτλους ιδιοκτησίας της περιουσίας που εκείνος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει στην Ανατολή. Μέσα απ’ αυτό το ταξίδι παρατηρούμε την πορεία της πολίτικης ρωμιοσύνης κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και ενδιαφέρουσες όψεις της σύγχρονης Τουρκικής κοινωνίας. Τα γεγονότα που περιγράφονται, καθώς και η συναρπαστική πορεία των προσώπων μέσα στον χρόνο είναι αληθινά.
Το παρόν μυθιστόρημα είναι μια απόπειρα κατανόησης και ερμηνείας της πορείας του ποντιακού ελληνισμού, που, κυριολεκτικά γαντζωμένος σε απρόσιτες πλαγιές και κορφές, κλεισμένος για αιώνες ανάμεσα στα αδιαπέραστα ποντιακά βουνά και τα βάραθρα του Εύξεινου Πόντου, κατόρθωσε όχι μόνο να επιβιώσει, πολλές φορές οριακά μέσα σ’ ένα εχθρικό περιβάλλον, αλλά ακόμη, όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές, να δημιουργήσει μικρά και μεγάλα θαύματα.