 |
| Η Παναγία, ο Σαββίδης και ο... Ερντογάν (Βίντεο) |
του Χρήστου Κωνσταντινίδη
Από τον Δεκαπενταύγουστο του 2010 και κάθε χρόνο τελούταν στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο αρχιερατική Θεία Λειτουργία, με την παρουσία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Βαρθολομαίου, Ελλήνων Επισκόπων και άλλων σημαντικών προσώπων της ελληνικής πολιτείας. Φέτος όμως ο θρυλικός ιερός χώρος που υμνείται στα δημοτικά τραγούδια των Ποντίων δεν λειτούργησε, λόγω κάποιων εργασιών που γίνονται στο μνημείο. Τα έργα όμως δεν είναι ο λόγος που κόπηκε η τέλεση του Μυστηρίου στη γιορτή της Παναγίας.
Ας πάρουν όμως τα πράγματα από την αρχή. Όπως βίωσε ο ελληνισμός την κεμαλική μανία, έτσι και η μονή καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1922. Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα έγιναν προσπάθειες αναστήλωσης και πήρε μορφή μουσειακού χώρου για την προσέλκυση τουριστών. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερος κόσμος ποντιακής καταγωγής συνέρρεε την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου στο Μοναστήρι. Και όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά και από τη Ρωσία, την Αρμενία, τη Γεωργία και την Ουκρανία. Μην ξεχνούμε ότι οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης υπήρξαν υποδοχείς προσφυγικού ρεύματος, μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Ελληνορώσος τότε βουλευτής της Δούμα (ρώσικο κοινοβούλιο) με το κόμμα του Βλαντιμίρ Πούτιν, Ιβάν Σαββίδης, ο οποίος εξαιτίας ενός ελληνοτουρκικού επεισοδίου, βοήθησε τα μέγιστα για να λειτουργήσει ξανά το Μοναστήρι, μετά από 88 έτη.
Τα επεισόδια του '09
Ήταν τον Αύγουστο του 2009, χρονιά, στην οποία το μοναστήρι είχε μεγάλη κοσμοπλημμύρα. Οι πιστοί συνέρρεαν με τσάρτερ και λεωφορεία, από Βόρεια Ελλάδα και Ρωσία. Την ημέρα που έγινε το συμβάν υπήρχαν 2000 άτομα στη Μονή, όπου προσκλήθηκε ο εκπρόσωπος του Πατριάρχη, Βησσαρίων. Με τη σύμφωνη γνώμη του Ιβάν Σαββίδη, ο τότε εφημέριος του Αγίου Γεωργίου, Φαναρίου, φόρεσε τα άμφια του (οι Τούρκοι απαγορεύουν να φορούν οι ιερείς τα ράσα τους) και έψαλλε δέηση. Με το που είπε το «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, πάντοτε...», δεν πρόλαβε να ψελλίσει τις ευχές και οι Τούρκοι σταμάτησαν την προσευχή. Συγκεκριμένα, η διευθύντρια του Μουσείου (έτσι έχει χαρακτηριστεί επίσημα ο ιστορικός χώρος της Παναγίας Σουμελά από τους Τούρκους) άρχισε να φωνάζει στα τούρκικα,«αυτό που κάνετε είναι απαράδεκτο, δεν επιτρέπεται». Δημιουργήθηκε μία ένταση, ο Σαββίδης ζήτησε να συνεχίσουν και η υπεύθυνη του μνημείου πήρε με τσαμπουκά τα κεριά από τα χέρια του και τα έσβησε μπροστά του. Λάδι στη φωτιά έριξαν με τη συμπεριφορά τους, κάποιοι εκπρόσωποι της ελληνικής πολιτικής σκηνής εκείνης της εποχής, οι οποίοι έβαλαν τον κόσμο να ψάλει τον εθνικό ύμνο, κάτι που μπορείτε να δείτε και στο βίντεο.
Η υπόσχεση και η επαναλειτουργία
Η κατάσταση αποκλιμακώθηκε με τον νυν ιδιοκτήτη της ΠΑΕ ΠΑΟΚ να βγάζει λόγο, στον οποίο έδωσε την υπόσχεση, ότι θα κάνει τα πάντα για να επαναλειτουργήσει η Μονή. «Κανείς δεν μπορεί να μας σταματήσει ως ορθόδοξους να προσευχόμαστε στον ιερό χώρο της πατρίδας μας», είχε αναφέρει μεταξύ άλλων. Για να ανάψει το... πράσινο φως από του τουρκικό κράτος συνέκλιναν δύο προσπάθειες, από τη μεριά του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και από την πλευρά του Σαββίδη, ο οποίος είχε και ρωσική βοήθεια. Έτσι τον Ιούνιο του 2010, η τουρκική κυβέρνηση, δια του υπουργού Πολιτισμού, Ερτουγρούλ Γκιουνάι, έκανε δεκτό το αίτημα και έδωσε την άδεια να τελείται Θεία Λειτουργία, μία φορά τον χρόνο, ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Τον Δεκαπενταύγουστο του 2010 (έναν χρόνο από το επεισόδιο) μέσα σε κλίμα κατάνυξης τελέστηκε η πρώτη Θεία Λειτουργία στην Παναγία Σουμελά προεξάρχοντος του Οικουμενικού Πατριάρχη, ο οποίος, εννέα δεκαετίες από την καταστροφή και ερήμωσή της Μονής, συλλειτούργησε μαζί με τον Ρώσο επίσκοπο Ποντόλσκ και βικάριο του Πατριαρχείου Μόσχας, Τύχωνα. Ο Βαρθολομαίος στην ομιλία αναγνώρισε τη συμβολή της ρωσικής ορθοδόξου εκκλησίας για την επαναλειτουργία της Μονής. Και αν τα λόγια του ηγήτορα της Ορθοδοξίας συγκίνησαν, ο κόσμος συγκλονίστηκε με το λόγο του Μητροπολίτη Δράμας (και πρώην ηγουμένου της Παναγίας Σουμελάς Βερμίου), Παύλου, ο οποίος τραγούδησε μαζί με το πλήθος ένα παλιό ποντιακό τραγούδι (Η Παναγία λειτουργά) με τη συνοδεία λύρας, γεγονός που δεν έχουμε ξαναδεί σε λειτουργία ορθόδοξου τυπικού.
Η ανοιχτή πρόταση προς τον Ερντογάν
Η Μονή λειτουργούσε κάθε χρόνο (2011, 2012, 2013, 2014, 2015) ανήμερα του Πάσχα του καλοκαιριού, όπως έχει χαρακτηριστεί από τους πιστούς η γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στην τελευταία λειτουργία, του 15', ο Σαββίδης έκανε, δημοσίως (στην κάμερα της ΕΡΤ3), μία σημαντικότατη πρόταση προς τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τον κάλεσε να μετατραπεί ξανά σε χριστιανικός, ορθόδοξος, ναός, η Αγία Σοφία, Τραπεζούντος, η ομορφότερη εκκλησία στον Πόντο, η οποία χτίστηκε από τον Μανουήλ Α' Μεγάλο Κομνηνό (1238-1263). Σε αντάλλαγμα προθυμοποιήθηκε να χτίσει, με τη μορφή δωρεάς, τζαμί, σε άλλη περιοχή της πρωτεύουσας της πρώην αυτοκρατορίας των Κομνηνών. Από την αντίθετη πλευρά δεν υπήρξε καμία αντίδραση και το θέμα έμεινε εκεί.
Τί κρύβεται πίσω από το κλείσιμο της Μονής
Με πρόσχημα των τούρκικων αρχών, έναν βράχο που έπεσε, πέρσι την ίδια εποχή, η Σουμελά παρέμεινε κλειστή το 2016, λόγω έργων, μέχρι τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Άρα είχαν συμπεριλάβει τον Δεκαπενταύγουστο στο χρονοδιάγραμμα των εργασιών, πριν καν γίνει η απόπειρα πραξικοπήματος το ίδιο έτος, το οποίο αποτέλεσε την καλύτερη δικαιολογία εκείνη τη χρονιά, για να μη γίνει η λειτουργία.
Το 2018 η Μονή ήταν έτοιμη να επαναλειτουργήσει, Μάταια περίμεναν όμως κάποιοι ότι με τη νίκη στις εκλογές ο Ερντογάν θα έκανε στροφή και θα απέφευγε τις προκλήσεις. Έπειτα από τη φανερή πλέον σύνδεση της απελευθέρωσης των δύο Ελλήνων στρατιωτικών με τους οχτώ Τούρκους αξιωματικούς, η Άγκυρα προχώρησε σε μια ακόμη κίνηση που δείχνει ότι δεν επιθυμεί εξομάλυνση των σχέσεων με την Ελλάδα. Στις αρχές Ιουλίου του 2018, η τουρκική κυβέρνηση ενημέρωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο ότι δεν θα διεξαχθεί φέτος η αρχιερατική λειτουργία στην ιστορική μονή του Πόντου, με την Άγκυρα να επικαλείται ξανά τις εργασίες που γίνονται εδώ και μια τριετία στο μοναστήρι.
Μπορεί να έπεσαν μερικές πέτρες, η αλήθεια είναι όμως, ότι δεν υπήρχε κάποιο πρόβλημα για την τέλεση της λειτουργίας. Είναι ξεκάθαρο πλέον, πως πριν γίνει ακόμα το πραξικόπημα, οι Τούρκοι είχαν σκοπό να σταματήσουν τη γιορτή των Ποντίων στην πατρίδα τους. Το προετοίμαζαν χρόνια. Όσοι ξέρουν πρόσωπα και καταστάσεις, γνωρίζουν, ότι υπάρχει μία πολύ μεγάλη σκλήρυνση εντός του ερντογανικού συστήματος. Υπάρχουν στοιχεία που ασκούν πίεση στον Τούρκο πρόεδρο, να πάρει πίσω κάποια ανοίγματα που έκανε (τα οποία έγιναν για λόγους τουριστικούς, οικονομικούς και φυσικά πολιτικούς προκειμένου να δείξει στην Ευρώπη, ότι τηρεί δεσμεύσεις). Σημαντικό ρόλο στην ιστορία, έπαιξε επίσης το γεγονός, ότι δήμαρχος Ματσούκας (η κωμόπολη στην οποία βρίσκεται το Μοναστήρι), εξελέγη ακραίος ισλαμιστής, ενώ ο προηγούμενος ήταν κοσμικός και μάλιστα πολύ διαλλακτικός πολιτικός.
Τα βαθύτερα αίτια όμως κρύβονται πίσω από μία συνολική πολιτική που εφαρμόζεται στην Τουρκία, με πρώτο παράδειγμα την Αγία Σοφία, στην Πόλη, την οποία έκαναν (ξανά) τζαμί. Σύμφωνα με πληροφορίες, στη γειτονική χώρα στήνουν μιναράδες, προκειμένου να δώσουν ισλαμικό χαρακτήρα σε βυζαντινά μνημεία, ακόμα και αν δεν έχουν καθαρό θρησκευτικό χαρακτήρα. Όπως η Μονή Στουδίου (ιδρύθηκε το 454 μ.Χ.), η οποία υπήρξε το πρώτο πανεπιστήμιο στην Ευρώπη, το 500 μ.Χ. Δεν ήταν ναός, αλλά πανδιδακτήριο.
Όσον αφορά την Τραπεζούντα, τα τελευταία χρόνια η πολιτική του Ερντογάν εστιάζεται στην προσέλκυση μεγάλων σαουδαραβικών επενδύσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι στην περιοχή του Πόντου, έχουν αρχίσει να προσθέτουν σε δημόσιες πινακίδες μετάφραση και στα αραβικά. Οι Σαουδάραβες, οι οποίοι είναι σκληροί Σουνίτες στο θρήσκευμα, είναι οι μεγαλύτεροι χρηματικοί υποστηρικτές του Ερντογάν (μήπως και των ISIS;). Άρα δεν μπορούσε να φέρνει Άραβες, με κελεμπίες και μπούργκες και να υπάρχει τέτοια διασύνδεση του τοπικού πληθυσμού, πολλοί εκ των οποίων είναι ελληνόφωνοι, με Έλληνες χριστιανούς ορθόδοξους. Ήταν μία κακή εικόνα για τα κεφάλαια που θέλει να προσελκύσει.
Ο τουρισμός πάντως έχει δεχτεί ισχυρό πλήγμα κάτι που σίγουρα δεν αρέσει στους Μαυροθαλασσίτες κατοίκους. Τέτοια εποχή κάθε χρόνο, η πληρότητα στην περιοχή άγγιζε το 100%. Στα ξενοδοχεία της Τραπεζούντας δεν υπήρχαν, ούτε για δείγμα, ελεύθερα δωμάτια, ένα φαινόμενο που πλέον δεν βλέπουν οι ταξιδιωτικοί πράκτορες.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι η ημερομηνία 15 Αυγούστου αποτελεί, ιστορικά αποφράδα ημέρα για την ιστορία του Πόντου. Δεκαπενταύγουστο του 1461 έγινε η άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους, ύστερα από συνθηκολόγηση. Βλέποντας, ότι είχε ξεμείνει από συμμάχους και ότι δεν μπορούσε να υπερασπιστεί τα τείχη, ως άλλος Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο Δαυίδ Α' ο Κομνηνός, με προτροπή του αρχισυμβουλάτορά του, Γεωργίου Αμιρούτζη (τον οποίο η ιστορία κατέγραψε ως τον υπαίτιο υποδούλωσης της πατρίδας του), αποφάσισε να παραδώσει την πόλη στον Μωάμεθ Β' τον πορθητή, με την εγγύηση να μην πειραχτεί ο πληθυσμός της πόλης και η οικογένειά του. Ο τελευταίος αυτοκράτορας Κομνηνός τελικά δολοφονήθηκε μαζί με τους τρεις γιους του (Βασίλειο, Μανουήλ, Γεώργιο), δύο χρόνια αργότερα. Θεωρείται Άγιος της Ορθόδοξης εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται την 1η Νοεμβρίου.
Πηγή: Newpost