 |
| Ι. Αποστολίδης: το Προσκύνημα της Παναγίας Σουμελά και ο διαχωρισμός Εκκλησίας - Κράτους |
του Γιάννη Αποστολίδη
πρώην προέδρου της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης
Βέβαια όταν ο συμπατριώτης μας αρχαίος πόντιος γεωγράφος Στράβων χαρακτήριζε ως "τελέως βαρβάρους" τους καυκάσιους, δεν εννοούσε τους Πόντιους καυκάσιους των ημερών μας αλλά τους αρχαίους λαούς Δέρδικες, Υρκανούς, Σίγιννους κλπ καθώς και ...εμένα, τον επίσης καυκάσιο, τον Καρσλή! Που είμαι "τελέως βάρβαρος" κι΄εγώ, αγροίκος, πρώτα πρώτα δεν σέβομαι την ησυχία του αλλουνού... Διότι, μια χαρά μακροημερεύει πρωτόθρονος στην Παναγία Σουμελά ο Γιώργος Τανιμανίδης, τι θέλω λοιπόν και τον τσιγκλώ με την αρθρογραφία μου... Και να έλεγα κάθε φορά κάτι καινούργιο; Αναμασώ τα ίδια και τα ίδια - που όμως είναι τόσο απίστευτα ώστε ακούγονται πάντα σαν πρωτάκουστα, καίτοι χιλιοειπωμένα! Εξήντα χρόνια η ίδια οικογένεια στην Παναγία Σουμελά; Και χίλιες φορές να το πεις, θ΄ακούγεται απίστευτο, πρωτάκουστο! Και πώς γίνεται αυτό; Πώς είπες; Πώς; πώς; Με την στήριξη της Εκκλησίας της Ελλάδος; Αν είναι δυνατόν! Η οποία Εκκλησία τρέχει στα δικαστήρια για να στηρίξει την οικογενειοκρατία των Τανιμανιδαίων; Και βγάζει φασιστικούς κανονισμούς για να την στερεώσει; Φτού σου, μασκαρά, ψευταρά Γιάννη Αποστολίδη! Δεν μπορεί να συμβαίνουν αυτά! Είσαι ψεύτης!
Και όμως συμβαίνουν, δυστυχώς...
Αυτό το αλόγιστο πάθος του Μακαριώτατου Ιερώνυμου να στηρίζει την οικογενειοκρατία της Παναγίας Σουμελά, καίτοι πλήρως και καταλεπτώς ενημερωμένος για τα έργα και τις ημέρες της, άνοιξε την κερκόπορτα για την μελλοντική, απευκταία μεν αλλά επίφοβη, άλωση ολόκληρης της Εκκλησίας από τα συμφέροντα και τους επιτήδειους. Υπερβολή; Καθόλου! Με τον ισχύοντα Κανονισμό της Παναγίας Σουμελά, ψηφισμένο από την Ιερά (όσο και αδαή περί το θέμα) Σύνοδο, ποιος εγγυάται ότι αποκλείεται στο μέλλον, έστω το μακρινό, να την ιδιοποιηθούν κάποιοι; Το ίδιο μπορεί να γίνει και με ολόκληρη την Ελληνική Εκκλησία...
Ας δούμε όμως τί ακριβώς γίνεται και τι μπορεί να συμβεί. Αυτές τις μέρες είναι στην καυτή επικαιρότητα και κοντεύει να προκαλέσει πολλαπλό διχασμό, εκκλησιαστικό, κοινωνικό, πολιτικό, το θέμα των σχέσεων Ελληνικής Εκκλησίας και Κράτους. Εγώ δεν θ΄ ασχοληθώ εδώ μ΄ αυτό ως γενικότερο ζήτημα των σχέσεων κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας, που υπήρχε από την εποχή που ο αρχηγός της φυλής, ο βασιλιάς, ο μάγος, είχαν και θρησκευτική εξουσία, που εμφανίζεται κατά καιρούς το πρόβλημα ως καισαροπαπισμός, μέχρι τον κάθετο διαχωρισμό τους Εκκλησίας και κράτους στη Γαλλία, μέχρι τις διώξεις της Εκκλησίας σε διάφορα καθεστώτα, μέχρι, μέχρι... Και στη χώρα μας η ιστορική εξέλιξη δεν ήταν βέβαια διαφορετική, από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα. Σήμερα, καταρχήν το Σύνταγμά μας είναι, κατά παγκόσμια ίσως πρωτοτυπία, πυθόχρηστο, δηλαδή υπάρχει εν ονόματι και του Τριαδικού Θεού και όχι μόνον εν ονόματι του κυρίαρχου λαού, καθώς στο προοίμιό του γίνεται επίκληση της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος - πυθόχρηστοι νόμοι λεγόταν στην αρχαία Ελλάδα οι νόμοι της Σπάρτης, του Λυκούργου, διότι πριν τους θέσει σε εφαρμογή ζήτησε την επικύρωσή τους από το Μαντείο των Δελφών, από τον Πύθιο Απόλλωνα, που χρησμοδότησε θετικά. Επίσης από το Σύνταγμα αναγνωρίζεται (ανακηρύσσεται;) ως επικρατούσα θρησκεία στη χώρα η Ορθοδοξία, πράγμα που είναι το θεμέλιο των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας.
Αλλά άλλος είναι ο λόγος του παρόντος άρθρου.
Υπάρχει άραγε κίνδυνος να μετατραπεί η Εκκλησία σε Μη Κυβερνητική Οργάνωση, δηλαδή, για να ξέρουμε τι λέμε, σε απλό σωματείο, σε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου; Η απάντηση είναι, ΝΑΙ, υπάρχει αυτός ο κίνδυνος, αφού ήδη σε άλλον, ανύποπτο χρόνο και όχι σήμερα, έγινε το πρώτο βήμα, τότε που ο κ Ιερώνυμος είχε την ατυχή έμπνευση να μετατρέψει όλα τα Προσκυνήματα σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, όλα, πλην της Παναγίας της Τήνου, που έχει δικό της, προνομιακό νομικό καθέστως (ν 349/1977) - η δική μας Παναγία Σουμελά θεωρείται για τον κ. Ιερώνυμο κατώτερη... Τι είναι το Προσκύνημα; Κατά τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος, Κ.Χ.Ε.Ε. (ν 590/1977, άρθρο 59), Προσκύνημα είναι κάθε ναός που αποδόθηκε "έκπαλαι" στη δημόσια λατρεία, όπου δηλαδή ο καθένας και όχι μόνο ο ιδιοκτήτης του, φυσικό ή νομικό πρόσωπο, μπορούσε και μπορεί ν΄ανάψει ένα κεράκι, να κάνει οποιαδήποτε ιεροπραξία κλπ. Μέχρι το 2014, μόνο κάποια εκκλησιαστικά καθιδρύματα είχαν χαρακτήρα νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ) και πάντως σε καμιά περίπτωση κάποιο Προσκύνημα. Με το νόμο 4235/2014 τροποποιήθηκε το άρθρο 1 παρ. 4 του Κ.Χ.Ε.Ε. και κατέστησαν όλα τα Προσκυνήματα ΝΠΙΔ. Ποίος λόγος προκάλεσε αυτήν την αλλαγή; Δεν ξέρω, άγνωστοι αι βουλαί του κ Ιερώνυμου! Και το άκρως λυπηρό για την επιπόλαιη κοινωνία μας είναι ότι αυτή η νομοθετική μεταβολή πέρασε εντελώς απαρατήρητη! Η μόνη αντίδραση, τέτοια όμως που σε παρόμοιες περιπτώσεις αποκαλύπτει το δέντρο αλλά κρύβει το δάσος, ήταν αυτή των Τηνίων, οι οποίοι θορυβήθηκαν ότι με το νέο νομοθετικό καθεστώς των Προσκυνημάτων θα μεταβληθεί και το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας της Τήνου σε ΝΠΙΔ ( θα εξομοιωθεί δηλαδή με την Παναγία Σουμελά) ενώ είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, με ειδικό πλαίσιο διοίκησης, διαχείρισης κλπ ( νόμος 349/1977), ήταν δε τόσο σφοδρή η αντίδρασή τους ώστε έφτασαν στο σημείο να μπουγελώσουν τον επιχώριο μητροπολίτη πάνω στα σκαλιά της Εκκλησίας - και έτσι η μετατροπή αποσοβήθηκε! Αλλά η θορύβηση των Τηνίων, με τον τρόπο που εκδηλώθηκε και εμφανίστηκε στα ΜΜΕ, σκέπασε το πραγματικό πρόβλημα, που ήταν η μετατροπή των Προσκυνημάτων σε ΝΠΙΔ.
Τι σημαίνει όμως αυτή η μετατροπή; Σημαίνει ότι ένας Κανονισμός Διοίκησης μπορεί να παραδώσει το Προσκύνημα στην άκρα αυθαιρεσία μιας οικογένειας, μιας παρέας συμφερόντων, μιας σέχτας κλπ, που μπορεί να διαχειρίζεται το Προσκύνημα σα να είναι ιδιωτική υπόθεση, αποκλείοντας τους απλούς πιστούς από κάθε επιρροή στις υποθέσεις του Προσκυνήματος. Κλασικό όσο και αποκρουστικό είναι το παράδειγμα του Προσκυνήματος της Παναγίας Σουμελά, όπου η πλειοψηφία της Επιτροπής Διοίκησης ορίζεται από το Σωματείο Παναγία Σουμελά, του οποίου όμως το Καταστατικό περιέχει δρακόντιες διατάξεις που αποκλείουν σε κάθε πόντιο σεβόμενο τον εαυτό του, μη αρεστό στην εκάστοτε Διοίκηση, να γίνει μέλος του Σωματείου και εκείθεν να επιδράσει στα πράγματα του Προσκυνήματος. Δηλαδή μπορεί μελλοντικά να βρεθεί κάποιος διεφθαρμένος ο οποίος να βάλλει στόχο το παγκάρι της Παναγίας μας και καταλαμβάνοντας per fas et nefas τη Διοίκηση, να πετύχει το στόχο του. Και μέσα σε μια προοπτική ολοένα μεγαλύτερης χαλάρωσης του θρησκευτικού αισθήματος, ποιος θα ενδιαφέρεται ποιανού μαγαζάκι θα είναι αυτό το εθνικοθρησκευτικό σύμβολο των Ποντίων...
Κάτι τέτοιο, σε εθνική πλέον κλίμακα, μπορεί να συμβεί στην ίδια την Εκκλησία. Με τον χωρισμό της από το Κράτος, η Εκκλησία θα παραμείνει ωστόσο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, όπως ήταν ανέκαθεν από την ίδρυση της (Β.Δ. 924/1966) και μέχρι το 2014 η Παναγία Σουμελά. Αλλά με το πέρασμα του καιρού, μπορεί να μεταβληθεί η Εκκλησία η ίδια ως ενιαίος οργανισμός σε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, αφού θα υπάρχει το προηγούμενο, η κερκόπορτα, το Προσκύνημα της Παναγίας Σουμελά και τα άλλα σημαντικά Προσκυνήματα, που χωρίς μεγάλη φασαρία, με το λαό στην άκρη, ανίδεο, μεταβλήθηκαν το 2014, για πρώτη φορά στην ιστορία της Εκκλησίας μας, σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και δυνητικά ιδιωτικού συμφέροντος. Πολύ ζοφερή αλλά πιθανότατη αυτή η προοπτική. Ποιος θα μπορέσει να δαμάσει τα μεγάλα συμφέροντα που θα βουλιμιούν να καταπιούν το μελλοντικό γιγάντιο Υπερπροσκύνημα της Εκκλησίας της Ελλάδος, όταν πλέον θα είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου; Και ο κίνδυνος αυτός ίσως είναι ένας σοβαρός λόγος να αφαιρεθεί από τώρα από την Εκκλησία η περιουσία της, να διατεθεί έγκαιρα αλλού, σε άλλους ευαγείς σκοπούς, για να χάσκουν όσοι περιμένουν το πλήρωμα του χρόνου για να φάνε αυτήν την περιουσία. Εκτός αν η κοινωνία μας δια του κράτους της προστατέψει την Εκκλησία της και δείξει έγκαιρα και αποφασιστικά ότι "πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν αυτής", δεν θα κατισχύσουν επί της Εκκλησίας οι σύγχρονες πύλες του άδη, που είναι τα υπεργιγάντια συμφέροντα. Και ένα πρώτο αποφασιστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση θα είναι η σφράγιση της Κερκόπορτας, η κατάργηση του νόμου 4235/2014 που μετέτρεψε τα Ιερά Προσκυνήματα σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και άνοιξε τον δρόμο για την άλωση της ίδιας της Εκκλησίας, για να καταντήσει με χρόνια με καιρούς μια ανώνυμη εταιρία σκληρών συμφερόντων ή μια αποκρυφιστική σέχτα...
Κατά τα λοιπά, ως προς τις άλλες εκφάνσεις των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους, σε δημοκρατία ζούμε, ο καθένας μπορεί να έχει τις απόψεις του.