 |
| Πανικός με τους Μωμόγερους – Η κλοπή της νύφες και το... ξεπούλημα της Μακεδονίας |
Χορός, τραγούδι και καυστική σάτιρα στην αναβίωση του αρχαίου εθίμου στην Καλλιθέα, το e-Pontos ήταν εκεί.
του Χρήστου Κωνσταντινίδη
Το ραντεβού με την ιστορία δόθηκε στις 16:00 το μεσημέρι του Σαββάτου 15 Δεκεμβρίου. «Έλα νωρίτερα να ντυθείς», ήταν η παράκληση του Κώστα που είχε να συντονίσει ολόκληρη ομάδα ανδρών, η οποία θα συμμετείχε στην αναβίωση του αρχαίου εθίμου. Και τί έθιμο έτσι; Αναγνωρισμένο ως μνημείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς από την UNESCO.
Από καιρό ήθελα να συμμετάσχω στα Μωμογέρια και με έτρωγε η αγωνία. Είχα αλλάξει τη βάρδια μου στη δουλειά, πήγα από νωρίς στο γραφείο, προκειμένου να σχολάσω στις 15:00 και να κατηφορίσω στην Καλλιθέα, εκεί που το Ελληνικό Σωματείο Διάσωσης και Διάδοσης της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς «Οι Μωμόγεροι» θα έδινε... άνασμαν πατρίδας μέσα στην ελληνική πρωτεύουσα, σε μία περιοχή άρρηκτα συνδεδεμένη με το προσφυγικό στοιχείο, όπου εγκαταστάθηκαν πολλοί Πόντιοι.
Είχα παρακολουθήσει από κοντά παλαιότερα τα Μωμογέρια που έκανε ο σύλλογος. Η όρχηση των Μωμόγερων, ο ήχος του αγγείου (τουλούμ), το νταούλι, δημιουργούσαν στο μυαλό μου εικόνα διονυσιακών μυστηρίων της αρχαίας Ελλάδας. Μα περισσότερο με εντυπωσίαζαν τα δίστιχα που σκάρωνε ο Κώστας, τα οποία ένωναν το παρελθόν με το σήμερα, μέσα από την καυστική σάτιρα της επικαιρότητας.
Εξάλλου ο Μώμος, εκτός από το γέλιο και το γλέντι, ήταν θεός της χλεύης και του σκώμματος, της ειρωνείας και του σαρκασμού, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας. Από τον Όλυμπο τον έδιωξαν επειδή αμφισβήτησε τον Δία. Έτσι και οι Μωμόγεροι στη σύγχρονη εποχή αμφισβητούν παρωχημένους θεσμούς και ηγεσίες, οι οποίες έχουν ξεπουλήσει τα πάντα. «Ο Δημητρώφ και ο Κοτζιάς εποίκαν συμφωνίαν κι εχάρτσανε σοι Σκοπιανούς ημ'σόν Μακεδονίαν», έλεγαν οι Μωμόγεροι κατακρίνοντες τα πεπραγμένα της κυβέρνησης.
Η ώρα περνάει γρήγορα στη δουλειά. Σάββατο γαρ, η ειδησεογραφία δεν κινείται. Φτάνουμε στις 14:00 και ο χρόνος μετρά αντίστροφα, αργά και βασανιστικά. Ούτε στο σχολείο δεν θυμάμαι να περιμένω τόσο έντονα το χτύπημα του κουδουνιού για το σχόλασμα. Η αλλαγή βάρδιας αργεί. Φεύγω 15:15, μπαίνω στο αμάξι και φεύγω ολοταχώς από το δαχτυλίδι της Κηφισίας. Μάταια, η πορεία στο κέντρο της Αθήνας έχει μπλοκάρει αρκετά τους δρόμους. Η Κηφισίας είναι πήχτρα και όσο πλησιάζω στο κέντρο η κίνηση είναι εντονότερη. Φτάνω 16:05 και ψάχνω για πάρκινγκ. Δύο γύρους κάνω και βρίσκω θέση καμιά 500αριά μέτρα μακρυά από τον σύλλογο. Βγαίνω στο πεζοδρόμιο, με καλεί ο Θεόφιλος στο κινητό. «Που είσαι; Εσένα περιμένουν», λέει και πατώ ένα σπριντ για να γλιτώσω 2 λεπτά καθυστέρησης.
Ανεβαίνω στον πρώτο όροφο. Όλοι ντυμένοι, με τις φουστανέλες τους και τις περικεφαλαίες τους. Με... μπανίζει ο γέρος και μου λέει «που είσαι μωρή γριά, πήγαινε να ντυθείς». Ο Κώστας μου τα είχε όλα έτοιμα, για να υποδυθώ το ρόλο της γραίας. Εγώ του το είχα ζητήσει, για να αναβιώσω τη μακαρίτισσα, την καλομάναμ, την Παρθένα. Φοράω το σαλβάρι μου, τη φοτά, το γιλέκο, τη μαντίλα μου, τα λαστίχια στα πόδια και είμαι έτοιμος. «Τέτοια υπερκινητική γραία, δεν θα ξαναδούνε», λέω από μέσα μου και κατεβαίνω μαζί με το υπόλοιπο σχήμα.
Ο ασκός του αγγείου αρχίζει να φουσκώνει, το τοξάρι να χαϊδεύει την κεμεντζέ και το νταούλι να κρούεται. Το αρχαίο έθιμο αρχίζει να ζωντανεύει στη στράτα, εκεί που γεννήθηκε. Οι Μωμόγεροι εκστασιασμένοι από τον διονυσιακό ρυθμό των οργάνων, χορεύουν και ακολουθούν τα παραγγέλματα. Με το ατσουλούμ αραιώνουν, με το τιζουρούμ οι χορευτές μπαίνουν στη σειρά, με το χαρμανλαΐ κάνουν στροφή στον τόπο. Με το πιρ ταχά επαναλαμβάνουν την κίνηση του παραγγέλματος που έχει προαναφερθεί. Με το σέσλεϊμ άπαντες αλαλάζουν.
Απέναντι από τον σύλλογο ένα μικρό κατάστημα με κρητικά προϊόντα μας κερνούν μεζέ και ρακί, ό,τι καλύτερο για να γεμίσεις με καύσιμα και να αποκτήσεις την ενέργεια που χρειάζεσαι. Οι Μωμόγεροι χορεύουν, εγώ κυνηγώ τον διάολο που με φοβάται σαν το λιβάνι και χτυπώ με τη μαγγούρα μου τον γέρο, που είναι λίγο σάτυρος και πεζεβέγκης. Ο τσανταρμάς εν τω μεταξύ έχει κόψει την κυκλοφορία, ώστε τα ΙΧ να μην εισέλθουν στο δρόμο που παίρνει σάρκα και οστά το έθιμο.
Κατηφορίζουμε προς τη Δαβάκη. Στη διασταύρωση με πιάνει η καρδιά μου. Πέφτω κάτω ξερός, συγγνώμη ξερή, γιατί μην ξεχνάμε ότι υποδύομαι γυναικείο ρόλο και λιποθυμώ. Έχουμε και γιατρό στον θίασο. Σπεύδει... βραδέως, με εξετάζει, μου δίνει ένα χάπι και συνέρχομαι. Καθ' όλη τη διάρκεια, ο διάολος με παρακολουθεί. Περιμένει να δει να βγαίνει η ψυχή της παλιόγριας. Δεν του έκανε το κέφι όμως η γραία. Συνέχιζε ακάθεκτη το δικό της τραγελαφικό έργο, να ενοχλεί τους περαστικούς, να τους μαλώνει και στο τέλος να τους εύχεται χρόνια πολλά.
Φτάνουμε στον Καλλιτεχνικό Οργανισμό Ποντίων Αθηνών, όπου μας περιμένει η πρόεδρος, η κυρία Ελευθεριάδου. Σε μία φάση συνειδητοποιούμε, ότι η νύφη έχει κλαπεί. Ο τσανταρμάς αναλαμβάνει δράση. Αρκετά λούφαξε. Τόση ώρα έκανε τον τροχονόμο καιρός ήταν να κάνει και την πραγματική δουλειά του, δηλαδή να προστατεύει τους πολίτες. Η νύφε βρίσκεται από τους Μωμόγερους και ο δράστης (σ.σ.ο Σονίδης) συλλαμβάνεται.
Ο γιατρός εξετάζει τη νύφε, αλλά υπάρχει πρόβλημα. Έχει διακορευτεί. Ο διάβολος φωνάζει «είναι έγκυος σε τρίδυμα». Τριπλό το κακό, άρα και τριπλό το πρόστιμο που κλήθηκε να πληρώσει ο δράστης για να αφεθεί ελεύθερος από τις αρχές που πάντα διακατέχονται από το σύνδρομο του Επιμυθέα. Γιατί αν είχαν τον Προμηθέα πρότυπο, θα είχαν προνοήσει και θα απέφευγαν τις κακοτοπιές. Είναι αυτό που λέει η ποντιακή ρήση, «η γραία ας εγαμέθεν κι ύστερα, εσπάλ'ξεν την πόρτα». Ο τσανταρμάς ούτε που το μύρισε ότι έκλεψαν τη νύφεν. Μπορεί βέβαια να ήταν και αυτός στο κόλπο. Τούρκος γαρ... Εδώ που τα λέμε, κανείς μας δεν νοιάστηκε για τη νύφεν. Εδώ τραγουδούσαμε «ουλ' αγαπούνε τον αράπ' και εγώ τον κοτζαμάνο, τη νύφεν την παντέμορφον, ας 'παιρ' ατέν ο Χάρον».
Ανεβαίνουμε στον ΚΟΠΑ και μας φιλεύουν λαχταριστούς μεζέδες με τι άλλο φυσικά; Τσίπουρο. Το κέφι αρχίζει και ανεβαίνει κατακόρυφα. Ο χορός δεν σταματά, ούτε τα πειράγματα. Αποχωρούμε από τον όμορφο σύλλογο που έχουν δημιουργήσει τ' εμετέρ', και τα κοτζαμάνια βάζουν μπροστά για πλατεία Δαβάκη. Εκεί μας περιμένουν άλλα δύο κεράσματα, πριν καταλήξουμε στην πλατεία Κύπρου, όπου μας περιμένουν στις 18:00.
Επικρατεί πραγματικός χαμός. Οι Καλλιθεάτες μας έχουν περικυκλώσει και απολαμβάνουν το θέαμα. Μέχρι και μετανάστες ενδιαφέρονται για το έθιμο. Ανεβαίνουμε στη σκηνή για να εξελιχθεί από καλύτερη θέα το... νταβαντούρι. «Νασάν εμάς τοι Μωμογέρτς, έχουμ' έμορφον νύφεν. Εμάς αν 'κί ινανεύετε, η Καλλιθέαν είπεν», τραγουδούμε και ο Κώστας, ο αρχιμωμόγερος παρουσιάζει τη γλυκύτατη ασπροφορεμένη νύφη, η οποία μέχρι να φτάσει στην πλατεία Κύπρου, έχει κλαπεί 2-3 φορές από σύγχρονους, αδίστακτους, ανήθικους τσέτες.
Ο κόσμος ενημερώθηκε για το έθιμο, την ιστορία και τη σημασία του, αφού το διέσωσαν οι Πόντιοι που υπό την ανοχή της εκκλησίας διατήρησαν τα παγανιστικά στοιχεία και με αυτόν τον τρόπο πήγαινε καλά η νέα χρονιά που θα ερχόταν. Γι'αυτό είναι και μεγάλο όνειρο του Κώστα Αλεξανδρίδη κάθε χώρα να υποδέχεται τον νέο χρόνο με Μωμογέρια, κάτι που δεν είναι ακατόρθωτο, αφού ήδη έχει εκφραστεί αυτή η επιθυμία από ξένους που έχουν παρακολουθήσει το έθιμο. Ήδη στη Γερμανία είναι πολύ ενημερωμένοι και έχει εκφραστεί η επιθυμία να ενταχθεί αυτό το αρχαιοελληνικό έθιμο στις εκδηλώσεις τους.
Οι Κοτζιαμάν' εξέβανε τα Φώτα τ' Αι-Γιαννί, ν’ αηλί την μαυρομάναν ατ’, εμάς που κι θ’ ανεί. Τώρα στις γιορτές θα γίνει πανικός στους δρόμους. Το μεγάλο ραντεβού βέβαια είναι την παραμονή των Χριστουγέννων, στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος και ένα ακόμα μεγαλύτερο τους περιμένει στην πατρίδα με τη νέα χρονιά. Μείνετε συντονισμένοι.