 |
| Ποντιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς από ηχογράφηση του 1930 |
του Θανάση Γιώγλου
Πριν από μερικές μέρες έφτασε στα χέρια μου μια ξεχωριστή συλλογή με δεκαέξι «Αυθεντικά Μικρασιάτικα» τραγούδια, από τη συλλογή της μουσικολόγου και λαογράφου Μέλπως Μερλιέ, που κυκλοφόρησε το 1980 σε παραγωγή του Γρηγόρη Φαληρέα.
Η πρώτη πλευρά του δίσκου περιλαμβάνει οκτώ τραγούδια από την Ιωνία, το Αϊβαλί, την Προποντίδα και την Καππαδοκία και η δεύτερη ισάριθμα ποντιακά. Προτελευταίο από τα ποντιακά είναι τα «Κάλαντα Πρωτοχρονιάς», όπως τα ηχογράφησε στις 17 Νοεμβρίου 1930 ο 29χρονος Γιάννης Χαραλαμπίδης (από το χωριό Ταχταγράν της Περιφέρειας του Καρς του Καυκάσου), που τραγούδησε κι έπαιξε ποντιακή λύρα.
Αναζητώντας περισσότερα στοιχεία για την ηχογράφηση, έπεσα πάνω σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του χοροδιδάσκαλου Κωνσταντίνου Παυλίδη στο e-Pontos.gr που αναφέρει τα εξής:
Τα έθιμα που γινόντουσαν στον Κάρς του Καυκάσου κατά την περίοδο του Δωδεκαήμερου (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Φώτα) ήταν αυτά που έφεραν μαζί τους οι κάτοικοι από τον Πόντο. Να αναφέρουμε ότι η περιφέρεια του Καρς δεν άνηκε στο Πόντο. Εκεί έγινε η μετακίνηση του πληθυσμού με το τέλος του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1878 από πόλεις και χωριά του Πόντου. Ο κύριος όγκος των Ποντίων o οποίος εγκαταστάθηκε στα χωριά του κυβερνείου του Καρς προερχόντουσαν από την περιφέρεια της Αργυρούπολης. Στον νέο τους τόπο οι Έλληνες του Πόντου, η όποιοι ονομαζόντουσαν πλέον «Καρσλίδες ή Γαρσλίδες», συνέχισαν να αναβιώνουν τα ήθη και τα έθιμα της πρώτης τους πατρίδας προσαρμόζοντας τα, στις νέες συνθήκες μέχρι το 1918.
Σε λίγες ώρες θα υποδεχτούμε το νέο έτος. Η γιορτή αυτή στην περιοχή ήταν γνωστή όπως την αποκαλούσαν οι Έλληνες του Καρς, «Νεοχρονία» ή «το Καινούρ΄ η Χρονία». Την Νεοχρονία αλλά και όλες τις γιορτές του δωδεκαήμερου οι Καρσλίδες την υποδεχόντουσαν και την γιόρταζαν με μεγαλοπρέπεια.
Όλα τα σπίτια μέχρι και το πιο φτωχικό είχε προμηθευτεί τρόφιμα και ποτά για όλους, συγγενείς και φίλους. Αργά το απόγευμα, παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νέοι και οι νέες «εβάευαν» τα κάλαντα, δηλαδή πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι λέγοντας τα κάλαντα. Με ένα φανάρ΄ (λάμπα), ένα κάλαθ΄, ολιγομελείς ομάδες παιδιών, άλλοι με λύρα και άλλοι χωρίς, γύριζαν όλο το χωριό ψέλνοντας κάλαντα και μοίραζαν ευχές όπως για παράδειγμα «Κάλαντα και καλούσκαιρα (ή καλούσκαιροι) και πάντα τη Χρονίας».
Διάφορα ήταν τα κάλαντα και οι ψαλμοί που λεγόντουσαν στα χωριά του Κάρς για παράδειγμα στα γύρο χωριά από το Σαρίκαμις του Καρς έψελναν το «Είς πάσαν την γήν εξήλθεν ο φθόγγος σου...» στα χωριά Ζέλετσια, Γέιτσα, Ταχταγράν έψελναν το «Αε Βασίλης έρχεται». Πολύ πιθανόν και άλλα χωριά του Καρς να είχαν τα ίδια κάλαντα και ψαλμούς ή και διαφορετικούς, αλλά πιθανόν δεν έχουμε στοιχεία για αυτά. Είναι γνωστό ότι η ρώσικη γλώσσα διδασκόταν στα σχολεία του Καρς, για αυτό υπάρχουν και αναφορές πως σε μερικά χωριά που δεν ήταν αμιγώς ελληνικά, τα κάλαντα λεγόντουσαν και στα ρωσικά.
Παρακάτω θα βρείτε τα κάλαντα που κατέγραψε το 1930 η Μέλπω Μερλιέ. Ο Καρσλής, Γιάννης Χαραλαμπίδης, γεννημένος στο Ταχταγράν του Καυκάσου, τραγούδησε και έπαιξε την μελωδία όπως αυτός και οι συγχωριανοί του συνήθιζαν να τα λένε στο Καρς, κάθε παραμονή πρωτοχρονιάς. Μοναδική ερμηνεία, ανεκτίμητο υλικό.
Άε Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία
Βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
Το καλαμάριν έγραφε και το χαρτί ομίλει
«Βασίλη από πού έρχεσαι, κι από πού κατεβαίνεις;»
«Από τη μάνα μ’ έρχομαι, και σην (...) πηγαίνω»
«Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε να τραγουδήσεις»
«Εγώ τραγούδια δεν ξέρω, μόνον το άλφα – βήτα»
Και στο ραβδίν ακούμπησε να πει το άλφα – βήτα
-Κάλαντα και καλούς καιροί!
Πηγή: Όγδοο