 |
| Δραστηριότητες εξοικείωσης των μικρών μαθητών με την Ποντιακή Διάλεκτο |
Η δύσκολη κατάσταση που έχει διαμορφωθεί λόγω του κορωνοϊού έχει κλείσει τα μικρά παιδιά στο σπίτι, όπου δυστυχώς απασχολούνται τις περισσότερες ώρες με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Είναι αρκετά δύσκολο για τους γονείς να βρουν δημιουργικές δραστηριότητες και μάλιστα δραστηριότητες που να έχουν και παιδαγωγική ωφέλεια για τα παιδιά. Σε αυτό το άρθρο γνωρίζουμε ότι απευθυνόμαστε κυρίως και σε εκπαιδευτικούς που όταν με το καλό ανοίξουν τα σχολεία- εάν αυτό συμβεί όντως το μήνα Μάιο, είναι ιδανική συγκυρία για να οργανωθεί ένα εβδομαδιαίο σχέδιο εργασίας συσχετιζόμενο με την ιστορία των Ποντίων και τη Γενοκτονία, αλλά και σε γονείς ποντιακής καταγωγής, χωρίς να αποκλείουμε κανέναν. Το θέμα μας είναι ειδικό αλλά θεωρούμε ότι αξίζει τον κόπο να υπάρχει υλικό για τη Δημοτικό καθώς τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία αρχίζουν να χτίζουν και να καλλιεργούν τις πρώτες επαφές με βασικές γλωσσικές δεξιότητες όπως η ανάγνωση και η γραφή αλλά είναι ιδιαίτερα κρίσιμο το κομμάτι της ανάπτυξης μεταγλωσσικών δεξιοτήτων.
Πιο αναλυτικά, η γλώσσα είναι ένας κώδικας επικοινωνίας, αποτελεί τη σκέψη ενός λαού και είναι η καρδιά του πολιτισμού, άλλωστε σύμφωνα με τους ερευνητές η ιστορία ξεκινά από την εμφάνιση του γραπτού λόγου και η γέννηση του πολιτισμού έχει μεγάλη σχέση με αυτό. Παιδαγωγικά η εξοικείωση των μαθητών με μία διαφορετική διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας είναι κάτι που τους φέρνει σε επαφή με μια διαφορετική εκφορά της ομιλούμενης γλώσσας, τους δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούν τον πλούτο της γλώσσας μας αλλά και την οικουμενικότητα του ελληνισμού. Η γλωσσική συνέχεια που συναντούμε στον Πόντο μπορεί να δώσει στους μαθητές στοιχεία για τον τρόπο που η επιστήμη της Γλωσσολογίας μελετά την εξέλιξη του γλωσσικού κώδικα μέσα στα χρόνια. Επίσης, ο σύνδεσμος με τον πολιτισμό των Ποντίων και την ιωνική και ομηρική διάλεκτο φέρνει τους μαθητές της Δ’ Δημοτικού κυρίως που διδάσκονται για τα ελληνικά φύλα (Ίωνες, Δωριείς, Αιολείς) και τις ελληνικές αποικίες την ευκαιρία να δουν ένα ζωντανό παράδειγμα σχετικά με την ύπαρξη ελληνικών πληθυσμών στον Πόντο και τη δυναμική τους παρουσία του εκεί, καθώς η ποντιακή διάλεκτος διασώζει πάρα πολλές «αυθεντικές» λέξεις και κανόνες προφοράς της ιωνικής διαλέκτου.
Ας προχωρήσουμε στο δια ταύτα. Το θέμα είναι χρήζει ειδικού παιδαγωγικού χειρισμού για τους μαθητές του Δημοτικού, καθώς οι παραπάνω στόχοι μπορούν να γίνουν εφικτοί μέσα από την ολιστική προσέγγιση του θέματος, τον παιγνιώδη τρόπο διδασκαλίας της γλώσσας και την εφαρμογή σχεδίου εργασίας.
Προτεινόμενες δραστηριότητες:
1. Αρχικά, πραγματοποιείται ο προβληματισμός και η δημιουργία κινήτρων ενασχόλησης με το θέμα. Αναλυτικότερα, συζητούμε με τους μαθητές εάν έχουν ακούσει την ποντιακή διάλεκτο, εάν είμαστε γονείς και έχουμε γιαγιάδες και παππούδες που τη χρησιμοποιούν, τι γνωρίζουν για αυτή και τον Πόντο. Αφήνουμε να γίνει ιδεοθύελλα και για τους εκπαιδευτικούς μπορούμε να σημειώνουμε στον πίνακα τις απόψεις και να τις συζητήσουμε δίνοντας την εκκίνηση για το θέμα.
2. Στη συνέχεια, πρέπει να προσδιορίσουμε ορισμένα σημεία, όπως είναι η γλωσσική θεωρία σχετικά με το διαχωρισμό της νεοελληνικής γλώσσας σε διαλέκτους και ιδιώματα και η σύνδεση με τα ιδιαίτερα στοιχεία των ομάδων που ομιλούν τα παραπάνω. Για παράδειγμα, στη δική μας περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε και κυρίως να δείξουμε στους μαθητές ένα χάρτη για να προσδιορίσουμε τα γεωγραφικά όρια ανάπτυξης της ποντιακής διαλέκτου συνδέοντας με την ιστορία και τη μυθολογία (Αργοναυτική εκστρατεία, Α’ & Β’ αποικισμός). Ασφαλώς, θα κάνουμε μια αναφορά και στη μεταγενέστερη ιστορία του Πόντου για να φτάσουμε στο ξεριζωμό και στη μεταφορά της διαλέκτου στη σημερινή Ελλάδα. Το αντικείμενο μας είναι ορθό να είναι παιδαγωγικά προσδιορισμένο με τη χρήση εικόνων και κατευθυνόμενου διαλόγου.
3. Σε αυτό το σημείο περνάμε στην εξοικείωση των μαθητών με την ποντιακή διάλεκτο. Πιο αναλυτικά, χρησιμοποιούμε οπτικοακουστικό υλικό, όπως αποσπάσματα από ταινίες, διαφημιστικά και σποτάκια, ώστε να υπάρχει κάποιο χιούμορ για να προσελκύσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών και στα οποία χρησιμοποιείται η ποντιακή διάλεκτος, αλλά εδώ θα αξιοποιήσουμε και συνεντεύξεις ανθρώπων πρώτης γενιάς. Το υλικό υπάρχει στο διαδίκτυο σε πληθώρα (ντοκιμαντέρ, διαφημιστικό σε μεγάλο κανάλι με δύο γιαγιάδες που μιλάνε ποντιακά, ποντιακά ανέκδοτα, παλιές σειρές με χαρακτήρες Πόντιους, για τις συνεντεύξεις υπάρχει διαθέσιμο σημαντικό υλικό από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών). Οι μαθητές ακούν και βλέπουν το υλικό, διαπιστώνουν την εκφορά της διαλέκτου, εδώ συζητάμε αν εντοπίζουν γνωστές λέξεις και αν κατανοούν λέξεις που συνδέονται με τη νεοελληνική αλλά εκφέρονται διαφορετικά, τους ζητάμε να χαρακτηρίσουν τα ομιλούμενα πρόσωπα και εάν έχουμε μαθητές ποντιακής καταγωγής με συγγενείς που μιλούν τη διάλεκτο τους ζητούμε να μας μεταφέρουν την εμπειρία τους.
4. Η επαφή με τη γραπτή μορφή της διαλέκτου είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος. Αυτό μπορεί να συμβεί με τη χρήση κειμένων επιλεγμένων για τα παιδιά, όπως ορισμένα ποντιακά ποιήματα αλλά κυρίως παραμύθια. Η ανάγνωση των κειμένων θα γίνει αρχικά από τον εκπαιδευτικό και στη συνέχεια θα αφήσουμε και τα παιδιά να δοκιμάσουν να διαβάσουν την ποντιακή διάλεκτο με μία μικρή ενίσχυση από εμάς σε θέματα προφοράς. Ιδιαίτερα κατάλληλο υλικό για αυτήν τη δραστηριότητα είναι τα βιβλία του εκπαιδευτικού κ. Κοσμά Τσίναλη («Ο Θόδωρον και το κοκκύμελον», «Ο Θόδωρον και το προσφυγόπουλο») αλλά και «Τα παραμύθια της Χαλδίας» του κ. Ακριτόπουλου, που αν και αποτελεί ερευνητικό βιβλίο, περιλαμβάνει 20 παραμύθια λαϊκά στο ιδίωμα της Χαλδίας του Πόντου. Τα παιδιά εντοπίζουν λέξεις, συνδέουμε με τη νεοελληνική και εξοικειώνονται με τη γραπτή μορφή των ποντιακών αντιλαμβανόμενα τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας που δεν περιορίζεται μόνο στην κοινή νεοελληνική εκφορά.
5. Τέλος, κλείνοντας τον κύκλο δραστηριοτήτων που αποτελεί στην ουσία ένα σχέδιο εργασίας, μπορούμε να βάλουμε τα παιδιά να κάνουν μικρούς και σύντομους διαλόγους με πολύ απλές εκφράσεις στην ποντιακή διάλεκτο. Τους ζητάμε να θυμούνται δύο με τρεις χαρακτηριστικές παροιμίες και διανθίζουμε τη διδασκαλία μας με την ακρόαση ποντιακών τραγουδιών. Δεν παραλείπουμε την αξιολόγηση με το να συλλέξουμε τις εντυπώσεις των παιδιών και με τη μαιευτική μέθοδο να κάνουμε έναν στοχευμένο διάλογο για να δούμε τι εντυπώθηκε στους μαθητές από τις δραστηριότητες.
Τα σχολεία θα είναι κλειστά και ο χρόνος για τέτοιου είδους δραστηριότητες περιορισμένος, όμως εμείς οφείλουμε να παραμείνουμε ενεργοί στο καθήκον μας, να έχουμε ευχάριστες δραστηριότητες για την επανένταξη των μαθητών στην καθημερινότητα, αν κάποιος γονέας έχει τη δυνατότητα να εφαρμόσει κάτι από τα παραπάνω και να περάσει δημιουργικό χρόνο με τα παιδιά στο σπίτι, ακόμα καλύτερα! Καλή υπομονή, όλα θα έρθουν και πάλι στα κανονικά και εμείς θα είμαστε εδώ να προσφέρουμε στην παράδοση και την πατρίδα μας.
Μαρία Προκοπίδου, Εκπαιδευτικός, συγγραφέας
Πηγές
- Ακριτόπουλος, Α. (2017). Το Νεοελληνικό λαϊκό παραμύθι ως λογοτέχνημα- Τα παραμύθια της Χαλδίας. Εκδ. Ηρόδοτος.
- Η εναλλακτική αξιολόγηση στο σύγχρονο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Σχεδιασμός και εφαρμογή περιγραφικών μεθόδων αξιολόγησης για τα γλωσσικά μαθήματα.
Γρίβα, Ε. & Κωφού, Ιφ., Κυριακίδου, 304, 2019.
- Ξένη γλώσσα και παιχνίδι: Κινητικές δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης στην πρωτοσχολική εκπαίδευση.
Γρίβα, Ε., & Σέμογλου, Κ., Αφοί Κυριακίδη, 352, 2013.
- “Ο γύρος της Ελλάδας με συντροφιά το παραμύθι”: η ανάπτυξη της Ελληνικής γλώσσας και της πολιτισμικής επίγνωσης σε νήπια με μεταναστευτικό προφίλ.
Παπαδόπουλος, Ις. & Γρίβα, Ε., Θεωρία και Έρευνα στις Επιστήμες της Αγωγής, 9, 115-138, 2016.
- Τσίναλης, Κ. (2015). Ο Θόδωρον και το κοκκύμελον». Εκδ. Αφοί Κυριακίδη.
- Τσίναλης, Κ. (2018). Ο Θόδωρον και το προσφυγόπουλον. Εκδ. Αφοί Κυριακίδη.