 |
| Λάμπουν ξανά οι Ταξιάρχες στα Πλάτανα της Τραπεζούντας! Εκπαιδευτικός συνέβαλε για την ορθή ονομασία του Ναού |
Πως η ιστορική εκκλησία που κτίστηκε την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών παραλίγο
να καταχωρηθεί στα πολιτιστικά μνημεία με λανθασμένο όνομα
γράφει ο Χρήστος Κωνσταντινίδης
Στις 8 Νοεμβρίου εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία η Σύναξις των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των λοιπών Ασωμάτων και Ουράνιων Αγγελικών Ταγμάτων. Η ημέρα των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, εορτάζεται στη χώρα μας από την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία και δεκάδες ιερούς ναούς και μοναστήρια, με την πανήγυρη της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών στο Μανταμάδο της Λέσβου να απολαμβάνει ιδιαίτερης λαμπρότητας λόγω της εικόνας του Αρχάγγελου Μιχαήλ, την οποία συνοδεύουν αναφορές με πολλά θαύματα.
Εκκλησίες των Αρχιστράτηγων «των ουρανίων στρατιών» υπάρχουν στη Μικρά Ασία (σ.σ. Αϊβαλί, Μοσχονήσι, Σμύρνη και αλλού) και στην Κωνσταντινούπολη (σ.σ. Συγή, Βαλατά, Σθένη, Μεγάλο Ρεύμα). Στον Πόντο ξεχωριστή θέση έχει ο ιερός ναός Ταξιαρχών στα Πλάτανα της Τραπεζούντας, η οποία χρονολογείται από την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών (κτίστηκε το 1332 μετά από μια νικηφόρα μάχη εναντίον των Σελτζούκων).
Τον Μάιο του 2020 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αναστήλωσης της Εκκλησίας, η οποία βρίσκεται στον συνοικισμό “Γαληνός” (orta mahallesi), σε μία πανέμορφη τοποθεσία, στην οποία η ματιά του επισκέπτη δέχεται αλλεπάλληλες εντυπώσεις. Από τη μία ενθουσιάζεται με την ομορφιά των παλιών ρωμαίικων αρχοντικών των Πλατάνων και από την άλλη αποσβολώνεται μπροστά στη μαγική θέα προς την Τραπεζούντα, κάτι που προκαλεί μία μοναδική οπτική εμπειρία.
 |
| Θέα προς την Τραπεζούντα |
Η αναστήλωση του ιερού ναού, σχεδόν εκατό χρόνια μετά τον ξεριζωμό, θα αναβαθμίσει ακόμα περισσότερο την ποιότητα της επίσκεψης, όταν λήξει η πανδημία του κορωνοϊού και θα επιτραπεί ο τουρισμός. «Πιστεύω ότι θα αποτελέσει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στην περιοχή μας», επεσήμανε τον περασμένο Μάιο σε δηλώσεις του ο δήμαρχος των Πλατάνων, Οσμάν Νουρί Εκίμ
Η λανθασμένη ονομασία «Σαιντ Μισέλ»
 |
| Ο εκπαιδευτικός και ιστορικός ερευνητής, Πανγιώτης Πουλτίδης |
Η ιστορικότητα του μνημείου απαιτούσε σωστή καταγραφή της πραγματικής ονομασίας της εκκλησίας, κάτι που είχε αμεληθεί, με αποτέλεσμα το κτίσμα να κινδυνεύει, να αναστηλωθεί με ονομάσια που δεν θα απέδιδε τον ελληνορθόδοξο χαρακτήρα του. Αυτό αποφεύχθηκε χάρη στις ενέργειες του εκπαιδευτικού και ιστορικού ερευνητή, Παναγιώτη Πουλτίδη.
«Παρατήρησα, ότι στις συζητήσεις τους, φίλοι από την περιοχή αποκαλούσαν την εκκλησία “Σαιντ Μισέλ” (σ.σ. ακόμα έτσι αναφέρεται στο google maps). Η ονομασία που χρησιμοποιούσαν υποδήλωνε μία καθολική εκκλησία, κάτι που μου προσέλκυσε το ενδιαφέρον. Έτσι λοιπόν άρχισα μία προσπάθεια προώθησης της πραγματικής ονομασίας του ναού. Με κατέλαβε ένας φόβος, γιατί κακά τα ψέμματα, τα χρόνια περνούν και κάποια πράγματα αρχίζουν, να ξεθωριάζουν, σε σημείο που να μην έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Αγχωνόμουν, ότι στο τέλος η λανθασμένη ονομασία θα έδινε την αίσθηση ότι πρόκειται για καθολικό κτίσμα. Η εκκλησία ήταν δημιούργημα της ελληνορθόδοξης κοινότητας της περιοχής και έπρεπε να αποδοθεί μετά την αναστήλωσή της με το όνομα που είχε όλα τα χρόνια της παρουσίας των Ελλήνων εκεί. Οπότε ήταν σωστό και δίκαιο να αποκατασταθεί η ονομασία της», αναφέρει στο e-Pontos ο εκπαιδευτικός.
Ξεκάθαρες οι πηγές
Για να αποδοθεί η αυθεντική ονομασία του ναού ο Παναγιώτης Πουλτίδης χρησιμοποίησε ως πηγές, τον τελευταίο μητροπολίτη της Τραπεζούντος, Χρύσανθο, τον Σάββα Ιωαννίδη, o οποίος έγραψε το “Ιστορία και Στατιστική Τραπεζούντος, την εγκυκλοπέδια Μαλλιάρης και τον Πανάρετο Τοπαλίδη. «Όλοι την ανέφεραν ως εκκλησία “Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ”. Αλάνθαστη πηγή για κάθε εκκλησιαστικό θέμα της πόλης αποτελεί το βιβλίο «Η Εκκλησία της Τραπεζούντος» του μητροπολίτη Χρύσανθου που εκδόθηκε το 1936 στο Αρχείο Πόντου από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών», σημειώνει.
 |
| Εικόνα από το βιβλίο του Χρύσανθου |
Η δυσκολία του εγχειρήματος ήταν πολύ μεγάλη, καθότι η ονομασία παρουσιάζει ιδιαιτερότητες στην τουρκική της μεταφορά. «Ρωτούσαν για παράδειγμα αν ήταν άγιοι. Δεν είναι άγιοι, αλλά ούτε άγγελοι. Είναι αρχάγγελοι. Υπάρχει στα τουρκικά ειδική ορολογία απόδοσης της λέξης “αρχάγγελος”. Είναι baş melek (σ.σ. Μπας μελέκ). Μετά ρώτησαν επίσης “Ταξιάρχες” τί σημαίνει; Όλα αυτά έπρεπε να αποσαφηνιστούν. Έστειλα τα απαραίτητα φακέλους με τα απαραίτητα έγγραφα στην Κωνσταντινούπολη και στην Τραπεζούντα και συμπεριελήφθηκαν στον φάκελο που κατατέθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού. Η επιτροπή στην Άγκυρα, αφού εξέτασε τις πηγές και τα ντοκουμέντα πήρε απόφαση για την απόδοση της ορθής ονομασίας. Αυτή θα είναι “Μπας Μελέκ Μιχαήλ και Τσεμπραΐλ (Γαβριήλ) Ταξιαρχών Κιλισεσί” που στα ελληνικά αποδίδεται ως “Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ εκκλησία των Ταξιαρχών”», αναφέρει ο εκπαιδευτικός από τη Δυτική Μακεδονία, τον οποίο ευχαρίστησε δημοσίως για τη βοήθεια που παρείχε μέσα από την έρευνά του ο Ζαφέρ Ντουράν, ο δικηγόρος που ασχολήθηκε με την υπόθεση, αναφέροντας, ότι έχει προσφυγική καταγωγή από το Σταυρίν της Τραπεζούντος.
 |
| Η εικόνα της εκκλησίας τον Αύγουστο του 2018 |
«Σαν ενέργεια είναι σημαντικό το γεγονός, ότι το μνημείο θα μείνει με το πραγματικό του όνομα.
Οι Τούρκοι αναστήλωσαν την εκκλησία προφανώς για τουριστικούς λόγους. Αυτό μπορούμε να το βάλουμε στην άκρη και να κοιτάξουμε το αποτέλεσμα. Το ότι η εκκλησία σώθηκε και δεν θα χαθεί μέσα στη λησμονιά του χρόνου είναι μεγάλο κέρδος», καταλήγει ο Παναγιώτης Πουλτίδης μιλώντας στο e-Pontos.
 |
| Η όψη του Ναού σήμερα |
Απογοητευτική εικόνα προ διετίας
Η παλιά εικόνα της Εκκλησίας δεν έχει καμία σχέση με την όψη που έχει σήμερα, μετά τις εργασίες αναστήλωσης. Προ διετίας ο υπογράφων είχε επισκεφτεί μαζί με παρέα φοιτητών από την Ελλάδα τον ναό, ο οποίος βρισκόταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Από το φωτογραφικό υλικό που πάρθηκε εκείνη την εποχή φαίνεται, ότι γύρω απο το κτίριο είχαν κτιστεί κατοικίες, οι οποίες κατεδαφίστηκαν για να προχωρήσουν οι εργασίες συντήρησής του. Οι εικόνες δείχνουν υπολείμματα από πλακάκια μπάνιου πάνω στον εξωτερικό τοίχο του ναού, ενώ ο προαύλιος χώρος χρησιμοποιούταν ως χώρος στάθμευσης των αυτοκινήτων των κατοίκων.
Κατατοπιστική εικόνα για την κατάσταση του ναού σήμερα δίνει η εργασία του καθηγητή Δρ. Νετζμετίν Αϊγκιούν με θέμα «Αναφορά σχετικά με το όνομα της ελληνικής εκκλησίας στη μεσαία γειτονιά στα Πλάτανα (Akçaabat)», η οποία δημοσιεύτηκε στις 27 Οκτωβρίου 2020, παρουσιάζει το θέμα της ονομασίας και δίνει πληροφορίες για τις εργασίες αναστήλωσης της εκκλησίας.
 |
| Το εσωτερικό του Ναού |
Μόνο η έλλειψη αγιογραφιών μαρτυρά την απώλεια της παλιάς του αίγλης
Όπως μπορείτε να δείτε και στις φωτογραφίες, ο ναός δεν έχει καμία σχέση με την εικόνα που είχε τον Αύγουστο του 2018. Η εξωτερική του όψη απαλλάχθηκε από τα ξένα στοιχεία, συντηρήθηκε και επανέκτησε την πρότερη μορφή του.
Το εσωτερικό του ναού καθαρίστηκε, σοβατίστηκε και μόνο η έλλειψη αγιογραφιών είναι το στοιχείο που μαρτυρά την απώλεια της παλιάς του αίγλης.
 |
| Εργασίες εντός του Ναού |
Εργασίες έχουν γίνει και στο προαύλιο, το οποίο είναι κατάλληλο για πρόσβαση και δίνει έναν επιπλέον χώρο για τους μαθητές του σχολείου που βρίσκεται πίσω από το ιερό της εκκλησίας, ένα κτίριο το οποίο έχει εξίσου ρωμαίικο παρελθόν. Μάλιστα υπάρχουν επιγραφές στα ελληνικά, οι οποίες μαρτυρούν του λόγου το αληθές.
 |
| Ο προαύλιος χώρος του Ναού |
Έτσι, αφού δεν μπορούν να ψαλθούν ύμνοι, καταβασίες και χερουβικά, οι Αρχάγγελοι θα έχουν συντροφιά και παρηγοριά τις παιδικές φωνές των μαθητών του σχολείου. Γιατί όπως γράφει ο πατέρας και άγιος της Εκκλησίας, Νικόλαος Καβάσιλας (εορτάζει στις 20 Ιουνίου), κάθε εκκλησία έχει τον δικό της άγγελο και όταν ο ναός δεν λειτουργείται, ο άγγελος κάθεται θλιμμένος στην Αγία Τράπεζα και προσεύχεται να λειτουργήσει ξανά.