 |
| Από την Αρκαδία στον Πόντο |
Η αρχαία Τραπεζούντα ήταν χωριό της Παρρασίας χώρας, στους πρόποδες του Λυκαίου όρους, στην Πελοπόννησο.[1] Δυσαρεστημένοι οι Τραπεζούντιοι από την απόφαση του Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα να εποικίσει το 371 π.χ. την νεοϊδρυθείσα Μεγάλη Πόλη με κατοίκους άλλων περιοχών, αρνήθηκαν να φύγουν από τις αρχαίες πόλεις τους και να εγκατασταθούν δια της βίας στην Μεγαλόπολη. Έτσι, εγκατέλειψαν τον τόπο τους και κίνησαν για την μεγάλη περιπέτεια. Κατευθύνθηκαν προς την Τραπεζούντα στον Εύξεινο Πόντο, όπου είχε προηγηθεί άλλος εποικισμός Αρκάδων, και από τους οποίος έγιναν θερμά δεκτοί. Οι σημερινοί Αρκάδες, απόγονοι εκείνων, στο Πολεμικό μουσείο Τριπόλεως, διατηρούν ζωντανή την μνήμη της Τραπεζούντας του Πόντου, αναφέρει η Αργυρώ Χατζηπαρασίδου, αντιπρόεδρος του συλλόγου ποντίων Αρκαδίας.
Ο Άξενος Πόντος έγινε Εύξεινος από τους Έλληνες, όταν έφτασαν εκεί κατά την Αργοναυτική εκστρατεία. Δάμασαν την θάλασσα, την γη, φύτεψαν αμπέλια στις νότιες ακτές της Μαύρης θάλασσας, και απλώθηκαν από την Κολχίδα έως την Διοσκουριάδα, το σημερινό Σοχούμι. Από το Βασίλειο του Πόντου που ιδρύθηκε από τον Μιθριδάτη Α΄ το 281 π.Χ. έως την κατάκτησή του από τους Ρωμαίους, οι κάτοικοί του Πόντου, απέφευγαν τις πολεμικές συγκρούσεις και ευημερούσαν. Αν και οι βασιλείς του Πόντου υποστήριζαν την περσική καταγωγή τους, όπως ο Φαρνάκης και ο Πολέμων, εν τούτοις ενεργούσαν και απεικονίζονταν στα νομίσματα όπως οι Έλληνες βασιλείς και οι διάδοχοι του Μ. Αλεξάνδρου. Στην Μάχη της Ζήλα το 47 π.Χ. ο Καίσαρας περιέγραψε με τον πιο σύντομο τρόπο την νίκη του εναντίον του Φαρνάκη: «Ήλθον, είδον, ενίκησα».
Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, το μακροβιότερο από τα βυζαντινά διάδοχα κράτη, μετά την πτώση της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας το 1204 στους σταυροφόρους, κατελήφθη το 1461 από τον Μωάμεθ τον πορθητή, ο οποίος αιχμαλώτισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Δαυίδ Μέγα Κομνηνό, ενώ πήρε για γενίτσαρους 1.500 παιδιά της Τραπεζούντας. Αν και ο προσηλυτισμός στο Ισλάμ ήταν συνήθης, η περιοχή παρέμεινε σταθερά Χριστιανική. Οι Ελληνόφωνοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί αποτελούσαν την πλειοψηφία έως και τον 20ο αιώνα.[2]
Αναφέρονται 13.266 χριστιανικά νοικοκυριά στο σαντζάκι της Τραπεζούντας κατά τα έτη 1488/1489. Ο χριστιανικός πληθυσμός του Πόντου προ της μεταρρυθμίσεως του Τανζιμάτ το 1839, βρέθηκε στο επίκεντρο των συγκρούσεων μεταξύ των αντιμαχόμενων φατριών των ντερεμπέηδων, που προκάλεσαν απώλειες και καταστροφές στους αμάχους.
Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000, ενώ στις αρχές του 20ου αιώνα υπολογίζονταν σε περίπου 700.000. Το 1908 ήταν έτος σταθμός, καθώς επικράτησε το κίνημα των Νεότουρκων, που σχεδίασε τον διωγμό των χριστιανικών πληθυσμών και τον εκτουρκισμό των κατοίκων της χώρας. Στην άλλοτε Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, το τελευταίο ελληνικό βασίλειο, το 1917 οι Έλληνες προχώρησαν στη σύσταση της Δημοκρατίας του Πόντου, αλλά δεν είχαν την παραμικρή προοπτική επιτυχίας, καθώς η τότε κυβέρνηση στην Αθήνα, αφού ανέτρεψε τον Κωνσταντίνο, και έχοντας προκαλέσει έναν εμφύλιο, έπαιζε παιχνίδια εξουσίας, αδιαφορώντας για τους πληθυσμούς. Η ελληνική κοινότητα που άκμαζε επί χιλιετίες στον Πόντο βίωνε πλέον σε έναν άξενο τόπο, από όπου ξεριζώθηκε βίαια το 1922.
[1] Στράβων, Γεωγραφικά Η΄ 7: «Δοκεί δε παλαιότερα έθνη των Ελλήνων είναι τα Αρκαδικά, Αζάνες τε και Παρράσιοι και άλλοι τοιούτοι».
[2] Anthony Bryer, Heath W. Lowry, Continuity and change in late Byzantine and early Ottoman society (1986), σ. 152
Πηγή: ΕΡΤ