 |
| Πώς η ημιμάθεια και ο φανατισμός οδηγούν στην παραπληροφόρηση |
του Νίκου Ζουρνατζίδη
Στις 18/5/22 διοργανώθηκε από τον σύλλογο Ελευθερίου Κορδελιού ημερίδα με θέμα τον ποντιακό χορό. Ομιλητές με βάση τη σειρά παρουσίασης ήταν: Ν. Ζουρνατζίδης, Π. Καραλευθέρης, Κ. Μωυσίδης και Π. Μωυσιάδης. Τη συνάντηση αυτή την επιδίωκα εδώ και πολύ καιρό. Η συμμετοχή μου στην συγκεκριμένη ημερίδα ήταν για μένα μια τραυματική εμπειρία. Άκουσα τοποθετήσεις από τους δύο που εκπροσωπούσαν την ομάδα Παρυάρδη που πραγματικά δεν θα μπορούσαν να ειπωθούν από κάποιον που είχε έστω και ελάχιστες γνώσεις της Ελληνικής παράδοσης. Το μεγάλο τους πρόβλημα απεδείχθη πως έχει συγκεκριμένο όνομα. Του φόρτωσαν όλα τα δεινά του ποντιακού χορού και παρουσιάζουν τους εαυτούς τους ως απόλυτους γνώστες που θα εξυγιάνουν τον χώρο.
Δεν είχα σκοπό να ασχοληθώ, όπως δεν το έκανα και άλλες φορές παρόλο που μου δόθηκε επανειλημμένα η ευκαιρία. Όμως οι εισηγήσεις αυτές τυπώθηκαν σε βιβλίο όπου γίνεται πολλαπλή αναφορά στο όνομα μου και πρέπει να προστατεύσω τον εαυτό μου αλλά και την παράδοση των προγόνων μου από ανακρίβειες και διαστρεβλώσεις.
Δεν θα μπω στη λογική να απαριθμήσω τις δραστηριότητές μου όσον αφορά τα ποντιακά. Και στο βιβλιαράκι που εκδόθηκε για την ημερίδα και στο διαδίκτυο υπάρχει το βιογραφικό μου για όσους ενδιαφέρονται. Αμφισβητώ τη «γνώση» και το ενδιαφέρον τους για την ποντιακή παράδοση. Αν τους ενδιέφερε πραγματικά θα με καλούσαν σε μία ημερίδα και θα λύναμε το πρόβλημα.
Ένα μέλος τους με δημοσίευση στην ποντιακή εφημερίδα «Ελεύθερη γνώμη», με αποκάλεσε «Βερσάτσε του Πόντου» γιατί φορούσαν στο χορευτικό μου καρό πουκάμισο. Σε ανταπάντηση μου στην ίδια εφημερίδα: «Μεγάλο το λάθος σας κύριε Ιωσηφίδη να αναφέρεστε σε έναν άνθρωπο που γνωρίζετε πάνω από τριάντα πέντε χρόνια με αυτόν τον τρόπο, να τον καταδικάζετε και δεν είναι τυχαίο ότι αυτό γίνεται από την ίδια ομάδα φίλων (είστε ο τρίτος), όταν μπορούσατε κάλλιστα να διοργανώσετε μία ανάλογη ημερίδα, όπου ευχαρίστως θα συμμετείχα. Άλλωστε, είναι κάτι που το κάνω αρκετά συχνά σε διάφορα μέρη της Ελλάδος και του εξωτερικού». Η πρόσκληση έγινε πριν από περίπου 10 χρόνια. Απάντηση καμία.
Ο εν λόγω κύριος δεν έχει δει ούτε τις φωτογραφίες των ανταρτών που κυκλοφορούν και στο διαδύκτιο.
Ακολουθούν μια καταστροφική τακτική και το «ισχύς εν τη ενώσει» μάλλον δεν τους αφορά. Να υποθέσω πως δεν κατανοούν το πρόβλημα που θα προκύψει όταν διαγραφούν από την παράδοσή μας οι χοροί του Κεντρικού και Δυτικού Πόντου; Πώς θα αντιδράσουν οι απόγονοι των καταγόμενων από αυτές τις περιοχές;
Όταν κατέβηκαν στην Αθήνα σε μία ημερίδα που συνδιοργάνωσαν τρεις σύλλογοι στη Μεταμόρφωση (γύρω στους 20 θεατές) ήμουν παρών. Εγώ έχω ανέβει στην Μακεδονία πολλές φορές. Μάλιστα διοργανώσαμε με το σύλλογο «Κύκλος» δύο επιστημονικά συμπόσια στο ξενοδοχείο «Hyatt» με πολύ αξιόλογους επιστήμονες και δεν εμφανίστηκε κανείς τους να καταθέσει τις απόψεις τους. Αντί αυτού επιδίωξαν την αντιπαράθεση που διχάζει το χώρο.
Όταν άκουσα σε μία συνάντηση της επιτροπής χορού της ΠΟΕ στη Θεσ/νίκη, τις εισηγήσεις της ομάδας του Παρυάρδη, πήρα τηλέφωνο τον τότε Πρόεδρο της ΠΟΕ κ. Χρ. Τοπαλίδη και του επισήμανα το πρόβλημα που πάει να δημιουργηθεί και έπρεπε να λυθεί από το δευτεροβάθμιο όργανο των Ποντίων πριν πάρει διαστάσεις χιονοστιβάδας. Παρά τα άλλα δύο τηλεφωνήματα που ακολούθησαν από μέρους μου να συναντηθούμε στη Λάρισα δεν κατέστη δυνατή η συνάντηση.
Κατόπιν στράφηκα στον φίλο μου Τριανταφ. Αφουξενίδη, χοροδιδάσκαλο στο σύλλογο ποντίων Κοζάνης (Αντάμωμαν), να διοργανώσει ημερίδα με τους συγκεκριμένους ομιλητές μιας και ήταν από την περιοχή του και να καλέσει και εμένα. Δυστυχώς δεν το έκανε. Ο επόμενος που ήρθε σε επαφή μαζί μου για μια ημερίδα για να λυθεί το θέμα ήταν ο κ. Ηρακλής Τσακαλίδης πρόεδρος συλ. Ποντίων Ωραιοκάστρου. Παρά την άμεση αποδοχή από μέρους μου αποτέλεσμα μηδέν. Τελευταίος ήταν ο γνωστός μουσικός κ. Κώστας Ζώης πρόεδρος του συλ. ποντίων Καλαμαριάς. Αποδέχθηκα την πρόσκληση με την επισήμανση ότι δεν πιστεύω πως θα γίνει. Δυστυχώς είχα δίκαιο.
Έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι μου να λυθεί το θέμα μέσα στους κόλπους της ΠΟΕ σεβόμενος το χώρο και όχι να ακολουθήσω το δρόμο των ποινικοποιήσεων, καθώς άτομα της ομάδας αυτής έχουν γράψει επώνυμα στον έντυπο τύπο κατηγορώντας με ως να μη με γνώριζαν, ή ως να ήμουν δεδηλωμένος εχθρός τους.
Τα μέλη τους είχαν πρόσβαση στο ραδιόφωνο των Ακριτών και σε εκπομπές που έγιναν κατηγορήθηκα σαν υπαίτιος των δεινών που μαστίζουν τον ποντιακό χορό. Άπειρες φορές με ενημέρωσαν φίλοι για τα λεγόμενά τους χωρίς ποτέ να ασχοληθώ. Σε μία που άκουσα πήρα τηλέφωνο στον τότε πρόεδρο των Ακριτών κ. Γαλεγαλίδη και του εξέθεσα τα παράπονά μου. Απάντηση καμία. Όταν κατέβηκαν στην Αθήνα έπιασα τον τότε υπεύθυνο των εκπομπών και η απάντησή του: Δεν είπα ονόματα. Όχι δεν είπε, απλώς ζωγράφιζε ευδιάκριτα.
Έχω ακούσει από μέλη τους μαργαριτάρια όπως: Όταν αλλάζεις μουσικό όργανο αλλάζει ο ρυθμός. Οι Μεταλλωρύχοι έζησαν εκατοντάδες χρόνια εκεί. Οι χοροί του Πόντου είναι 18. Τι σημασία έχει αν ο Μπαφραίος το λέει Τεκ καϊτέ και ο Ματσουκάτες μονόν Τικ’, το Τικ’ είναι ένα. (για τον εν λόγω κύριο το Τεκ καϊτέ και το Τίκ’ Ματσούκας είναι ο ίδιος χορός). Από άλλο μέλος της ομάδας σε δύο δημοσιεύσεις του στην εφημερίδα Εύξεινος Πόντος τo Νοέμβριο του 2019 οι χοροί ήταν 22, το Μαρτιο του ’22 έγιναν 21. Είναι ο ίδιος που την θεία του και τον κ. Χρ. Χριστοφορίδη (Στοφόρον), σε εκπομπή που μεταδόθηκε μέσω διαδικτύου ενός από τους ιστορικότερους συλλόγους, τους αναγάγει σε απόλυτους γνώστες της παράδοσης του Πόντου αφού δεν αποδέχονται τους χορούς του Κεντρικού και Δυτικού Πόντου που χορεύονται στα φεστιβάλ της ΠΟΕ.
Κατέκριναν κορυφαίους λυράρηδες σαν βιολιστές και μπουζουξήδες αλλά για τα μέλη τους που έχουν εισάγει πλείστα ξενικά στοιχεία στο χορό τους και ειδικά στο Τίκ’ και στη Σέρα, κουβέντα! Αλήθεια η «Σέρα» και το «Ατσιαπάτ» που χορεύουν και είναι υπερήφανοι από ποια περιοχή του Πόντου είναι; Υπάρχει τεκμηρίωση;
Με αποκάλεσαν εκμεταλλευτή του ποντιακού στοιχείου για να βγάλω λεφτά και ας διδάσκω 54 χρόνια χωρίς να πληρωθώ ποτέ από ποντιακό σύλλογο. Η πρώτη έκδοση (βιβλίο, τρία cd, δύο βιντεοκασέτες) στάλθηκε δωρεάν (40 τεμ.) σε πανεπιστήμια και ακαδημίες χορού σε 26 κράτη μέχρι και την Ακαδημία Χορού του Λονδίνου, με προσωπικά έξοδα αποστολής.
Σήμερα το επίπεδο των περισσοτέρων χορευτικών ενδυματολογικά, μουσικά και χορευτικά βρίσκεται σε αξιοζήλευτο επίπεδο. Αλήθεια, έχετε καμιά συμμετοχή σε αυτήν την εξέλιξη;
Ας εξετάσουμε τη λογική και μερικά από τα «επιχειρήματά» τους.
Για τον κ. Καραλευθέρη: «Στην σημερινή εποχή δεν μπορεί να γίνει έρευνα για τον ποντιακό χορό, γιατί δεν υπάρχουν χορευτικά σύνολα 1ης και 2ης γενιάς». Η δική μου καταγραφή ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1984 με βίντεο όταν η πρώτη γενιά πατούσε γερά στα πόδια της χώρια τη βοήθεια που δέχθηκα από φίλους που έχουν δουλέψει στον χώρο και δεν περιορίστηκαν μόνο στην στείρα κριτική. (Μάκης Πετρίδης, Χρ. Θεοδωρίδη, Κυρ. Μωυσίδης, Γιάν. Αμαραντίδης, Χρισ. Χριστοφορίδης, Γιώργος Σιαπανίδης, Στέλιος Νικολάου, Γιώργος Κασαμπαλίδης…). Το Τίκ’ προέρχεται από το χορονΤΙΚόν (καταργήσαμε την τούρκική γλώσσα και τα λεξικά).
Τικεύω: Κοτ. Τραπ. Χαλδία από το Τουρκ. Digmek, στήνω τι όρθιον, καθέτως.
τίκιíα: επίρρ. Οιν. Χαλδ., από αμάρτ. επίθ. τίκης, εκ του Τουρκ. Dig=όρθιος, κάθετος.
Αλήθεια κ. Καραλευθέρη γνωρίζετε άλλη ελληνική περιοχή που να χορεύει παραδοσιακούς χορούς ζωσμένη με σφαίρες;
Όσον αφορά δε τις παραδοσιακές ομοιότητες Ηπείρου, Μακεδονίας και Θράκης αυτές τις γνωρίζετε μόνον εσείς.
Οι παλιές ονομασίες των χορών, αντίθετα με την άποψη σας, πρέπει να ανασύρονται γιατί κάθε ονομασία του χορού αντιπροσωπεύει και μια διαφορετική περιοχή. Δεν θα καταργήσουμε και την λαογραφία. Μάλλον κατά την άποψή σας ό,τι δεν γνωρίζετε καλόν είναι να διαγράφεται.
Αναλώνετε το μεγαλύτερο μέρος της εισήγησής σας στην επιστήμη της έρευνας. Εγώ απλή καταγραφή έκανα και έγραψα αυτά που μου κατέθεσε η πρώτη και η δεύτερη γενιά από το 1973, ξεκινώντας με μαγνητόφωνο και από τον Απρίλιο του 1984 με βίντεο. Στο βιβλίο μου κάτω από κάθε χορό υπάρχουν τα στοιχεία αυτών των ανθρώπων. Αν εσείς σήμερα διαφωνείτε μιας και γνωρίζετε καλύτερα από αυτούς τις περιοχές από όπου κατάγονται, δεν έχετε παρά να επικοινωνήσετε με τους απογόνους τους (πολλοί από αυτούς δεν βρίσκονται στη ζωή) και να τους εκθέσετε τις διαφωνίες σας.
Για τον κ. Παναγ. Μωυσιάδη: Στην Αθήνα πρόβαλε με σλάιντς το αμίμητο: «το Τίκ’ έχει 22 ρυθμούς, το Διπάτ 16 και οι χοροί είναι 18». Δεν το είπε εκτός κειμένου που μπορεί κάποιος να κάνει και λάθος. Όταν του επισήμανα το λάθος προσπάθησε να το δικαιολογήσει λέγοντας ότι εννοούσε μελωδίες. Δηλαδή ένας υποτιθέμενος γνώστης της ποντιακής παράδοσης ξέρει μόνο 16 μελωδίες Διπάτ’ και 22 Τίκ’.
Εδώ όμως σταμάτησε η λογική και βγήκε στην επιφάνια το μένος, η εμπάθεια και η έλλειψη γνώσεων. Δεν γνώριζε ότι ο κάθε χορός έχει μόνο έναν ρυθμό. Δεν τους είναι κατανοητή η Πολυπλοκότητα του Πόντου.
Κάνατε αναφορά στον ορθό χορό (με τα χέρια στην ανάταση) ότι τον χορεύουν μόνο οι πόντιοι. Αν γνωρίζατε τους χορούς της Καππαδοκίας δεν θα το έλεγε.
Έχω βρεθεί σε 10δες λαογραφικές ημερίδες, στις περισσότερες ως εισηγητής. Πρώτη μου φορά όμως άκουσα ομιλητή να αναφέρεται ακόμα και σε αρχαίους χορούς που ΔΕΝ διασώθηκαν (19 τον αριθμό) αποφεύγοντας να αναφέρει τις πηγές του, ώστε ο κάθε ένας να μπορεί να διασταυρώσει την ακρίβεια των λεγομένων του. Έγινε εκτεταμένη αναφορά στον αρχαίο Πυρρίχιο συνταυτίζοντάς τον με την Σέρα χωρίς να παρουσιαστούν τα ανάλογα κείμενα που τεκμηριώνουν τα λεγόμενά σου. Ποια είναι τα αποδεικτικά στοιχεία που μας διαβεβαιώνουν ότι ο ομαδικός λαϊκός χορός Σέρα είναι ο αρχαίος πυρρίχιος; (Ο Ξενοφώντας στην «Κάθοδο των Μυρίων» περιγράφει το χορό των μαχαιριών).
Κ. Μωυσιάδη στο βιβλιαράκι που εκδόθηκε με τις εισηγήσεις μας από το Σύλλογο Ελευθερίου Κορδελιού, κάνετε μία αυθαίρετη αναφορά στους χορούς της Πελοποννήσου οι οποίοι κατά την άποψή σας είναι πέντε (5) και οι Ποντιακοί 18. Μάλιστα κάνετε και αναφορά στην έκτασή της συγκρίνοντάς την με την έκταση του Πόντου.
Χρειάζεται απύθμενο θράσος για να μην χρησιμοποιήσω άλλη έκφραση, να μιλάτε για χορούς σε έναν άνθρωπο που για χρόνια ασχολείτο με τον παραδοσιακό χορό στο θέατρο της Δ. Στράτου, που έχει χορέψει όλες τις περιοχές της Ελλάδας (πάνω από 700 χορούς και υπάρχουν πολλοί που δεν τους γνωρίζω) και τα τέσσερα τελευταία χρόνια ήταν χοροδιδάσκαλος όλων τον ελληνικών περιοχών. Και στην Πελοπόννησο η κάθε περιοχή έχει τους δικούς της χορούς.
Χοροί ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ: (21.550 km2, Πόντος 72.000 km2): 1. Τσακώνικος (Τσακωνιά – Κυνουρία), 2. Στα τρία ή τα τσία (Τσακωνιά – Κυνουρία), 3. Αη Γιώργης (Νεστάνη Αρκαδίας, παλιά μορφή), 4. Αη Γιώργης (Νεστάνη Αρκαδίας, νεότερη μορφή), 5. Τσάμικο Αρκαδίας (εξάμετρη φόρμα), 6. Καλαματιανός , 7. Συρτός, 8. Να ’χα νεράντζι να ’ριχνα, (διπλός ρυθμός εναλλασσόμενος, Αρκαδία), 9. Μονόδιπλο συρτό, περιοχή Μάνης (Πάλυρος) & Πεταλιδίου Μεσσηνίας , 10. Παναγιώτης, σταυρωτό ζωναριάτ’κος Μεσήνης, 11. Ανασηκωτός, νότια Μεσσηνία (έποικοι Τσακωνιάς), 12. Τσάμικο σταυρωτό, περιοχή Δωρίου, 13. Μια κόρη μια γαλαζιανή, σπαστό συρτό Τριφυλίας, 14. Της μάνας που αγάπησε το γιο, συρτό παλαιϊκό, Μεσήνη, 15. Τράτα, Περαχώρα Κορινθίας, 16. Τάγκαλης, τσάμικο και συρτό, περιοχή Ηλείας, 17. Χορταράκια, τσάμικο & συρτό, περιοχή Μεσσηνίας, 18. Χορταράκια, τσάμικο & συρτό, Μυγδαλιά Γορτυνίας, 19. Κόρη με τ’ αργυρά κουμπιά, τσάμικο & συρτό, περιοχή Κορίνθου, 20. Χορός «τεσσέρα», Τσακωνιά Αρκαδίας, 21. Αναταϊσέ, Τσακωνιά Αρκαδίας, 22. Πέρα μεριά, Τσακωνιά Αρκαδίας, 23. Πίσω πίσω τ’ αηδονάκι, Τσακωνιά Αρκαδίας, 24. Τζάνετ μ’ ποταμέ, συρτό γυριστό, περιοχή κεντρικού Ζάρακα, 25. Πέρασα από τη Βρονταμιά (τα κουκιά), Γεράκι Ζάρακα, 26. Θανάσης, αποκριάτικο σκωπτικό, Κρεμαστή Ζάρακα, 27. Μπονάτσα, πηδηχτό στα τρία, περιοχή Ζάρακα, 28. Μανιάτικος και δεν καταγράφονται οι χοροί της Αράχωβας.
Ας δούμε τι ισχύει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας: (Κρήτη 8.450 km2)
Χοροί ΧΑΝΙΩΝ: 1) Χανιώτικο Συρτό, 2) Πεντοζάλι, 3) Ρουμαθιανή σούστα, 4) Το Ρόδο, 5) Γλυκομηλίτσα, 6) Σταυροτός συρτός. ΡΕΘΥΜΝΟΥ: 1)Συρτός, 2) Σούστα, 3) Ανωγιανός Πηδηχτός, 4) Κουτσαμπαδιανός, 5) Απανωμερίτης, 6) Τριζάλης, 7) Εμπυρίκιος, 8) Μικρό μικράκι, 9) Ντάμες, 10) Λαζότης. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ: Μαλεβιζιώτης, 2) Πεδιαδίτικος πηδηχτός, 3) Πηδηχτός Αστερουσίων, 4) Εθιανός πηδηχτός, 5) Ζευγαρωτός Συρτός, 6) Σιγανός, 7) Ντουρνεράκια. ΛΑΣΙΘΙΟΥ: 1)Μάνας, 2) Ξεμπροστάρης, 3) Αγκαλιαστός, 4) Πριμιανός, 5) Πρηνιώτης, 6) Ζερβόδεξος, 7) Πηδηχτός Γεραπετρίκος, 8) Πηδηχτός Λασιθίου, 9) Σητειακός πηδηχτός, 10) Βούργαρης (Σύνολον 33).
ΧΙΟΣ (842 km2). Κάθε χωριό έχει την δική του ενδυμασία, τις δικές του μελωδίες και τους δικούς του χορούς. Τρεις περιοχές που χόρεψα στο Θέατρο Δ. Στράτου Πυργί, Καλαμωτή και Νένητα δεν είχαν καμία σχέση μεταξύ τους. Από τα τρία αυτά χωριά χορέψαμε 14 χορούς.
Το ίδιο συμβαίνει και στη Θράκη όπου η κάθε περιοχή της έχει τους δικούς της χορούς, τη δική της ενδυμασία και τη δική της μουσική. Στο θέατρο Δ. Στράτου χορεύουν τις περιοχές: Ασβεστάδες, Ελληνοχώρι, Καρωτή, Κίτρους, Κριό, Ξυλαγανή, Σουφλί χωρίς να αναφέρω την Αν. Ρωμυλία.
Είναι ο Πόντος εξαίρεση του κανόνα;
Στην Ελλάδα χορεύονται πάνω από 1.000 χοροί (δεν γνωρίζω αν είναι παγκόσμιο φαινόμενο) και η Μακεδονία έχει πάνω από 300 πολλοί από τους οποίους έχουν σλάβικες ονομασίες και η μουσική παίζεται με χάλκινα. Αυτά ισχύουν παντού και μόνον ο Πόντος αποτελεί εξαίρεση κατά την προσωπική σας άποψη.
Η οθωμανική διοίκηση διαχώριζε τις διάφορες εθνότητες, με βάση τη θρησκεία. Οι ίδιοι, διαφοροποιούνταν μεταξύ τους από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα ήθη, τα έθιμα τους… Η αλληλεπίδραση όμως, ήταν μία αυτονόητη και καθημερινή πραγματικότητα».
Αλήθεια πως μπορεί μια περιοχή αυτής της έκτασης (72.000 km2), με τόσους γλωσσικούς ιδιωματισμούς, μερική από τους οποίους είναι δυσνόητοι, με διαφορετικό φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον (δύο στοιχεία που επηρεάζουν άμεσα το χορό) να έχει πανομοιότυπους χορούς σε όλη της την έκταση;
Η γλώσσα είναι εργαλείο συναλλαγής, την χρειάζεσαι, ο χορός είναι απλή διασκέδαση.
Η ποντιακή διάλεκτος, και εξαιτίας του εκτεταμένου γεωγραφικού χώρου όπου είχε απλωθεί και από έλλειψη επαφών και επικοινωνίας ανάμεσα στους ομιλητές της, είχε κατατμηθεί σε διάφορα ιδιώματα. Κυριότερα απ’ αυτά είναι τα εξής:
α) Το ιδίωμα Τραπεζούντας, Ματσούκας, Σάντας και Χαλδίας, β) Το ιδίωμα Όφη και Σουρμένων, γ) Το ιδίωμα Κερασούντας και Τρίπολης, δ) Το ιδίωμα της Οινόης, ε) Το ιδίωμα Αμισο, στ) Το ιδίωμα Ινέπολης,
Μπορεί κανείς να μνημονεύσει ακόμα τα ιδιώματα Κοτυώρων (Ορντούς), Σινώπης, Νικοπόλεως, Σεμενίου κ.ά.» Τομπαΐδη Ε. Δ., «Η Ποντιακή διάλεκτος», σελ. 25 – 27.
Από το βιβλίο του Ιωάν. Παπαπέτρου, «Ιστορική και λαογραφική μελέτη του μεταλλείου ΣΙΜ.»
Για την ιστορία του Πόντου, ένα από τα πλέον ξεχασμένα τοπία που εξακολουθεί να παραμένει μέχρι σήμερα είναι η περιοχή του μεταλλείου Σιμ. Στη συγκεκριμένη ιστορικολαογραφική μελέτη, αποκαλύπτεται το πέπλο της αφάνειας το οποίο την σκέπαζε, και πρόκειται να εκπληρώσει δύο σκοπούς:
Α) Οι Πόντιοι όλου του κόσμου θα γνωρίσουν μια επιπλέον ποντιακή εστία, άγνωστη στους περισσότερους.
Β) Να ικανοποιηθεί η ευγενική φιλοδοξία των κατοίκων της και να συμπεριληφθούν ιστορικά και λαογραφικά στη μεγάλη ζωτική οικογένεια των Ποντίων της οποίας αποτελούν αναπόσπαστα μέλη. Τι θα απαντούσατε εδώ;
Ναι κ. Μωυσιάδη οι Νικοπολίτες, οι Καρσλήδες, οι Μετετζήδες, οι Ματσουκάτ, οι Παφραίοι έχουν διαφορετική μουσική και χορευτική παράδοση.
Σίγουρα υπάρχει ελάχιστο κατάλληλο παλαιό βιβλιογραφικό υλικό που να δίνει την ακριβή εικόνα των χορών στον Πόντο και μάλιστα δεν καλύπτει όλες τις περιοχές. Όλοι αυτοί της πρώτης γενιάς που αναφέρονται στο κείμενο σας έγραψαν για τον Ανατολικό Πόντο. Δεν διάβασα να κάνετε αναφορά σε χορούς της Σαμψούντας, Κερασούντας, Κοτυώρων, Σεβάστειας, Πάφρας, Μεταλλείων κλπ. Εκτός και αν δεν έχουν χορούς ή είναι όμοιοι με του Ανατολικού όπου και εκεί δεν είσθε απόλυτα ξεκάθαρος.
Τουρκοποίηση των ποντιακών χορών (έκφραση του κ. Μιχ. Χαραλαμπίδη τον οποίο μέχρι τώρα γνωρίζαμε μόνο σαν πολιτικό). Μας διαφεύγει το γεγονός ότι η χοροί της Τουρκίας είναι των κατεκτημένων λαών. Τα πανεπιστήμια της Γερμανίας Τybingen – Bonn ανεβάζουν τον αριθμό τους σε 49 (Καθ. Κωσ. Φωτιάδης). Οι χοροί δεν είναι τούρκικοι για να τους τουρκοποιήσουμε, ανάμεσα σε αυτούς και οι ποντιακοί.
Η αναφορά στον φίλο μου Ηλία Δήμα καθ. χορού στα ΤΕΦΑΑ. Είναι αυτός που με κάλεσε στο πανεπιστήμιο όπου δίδαξα πέντε χρόνια 1987-’91 με λυράρη τον κ. Μιχ. Καλιοντζίδη. Ο Ηλίας, με καταγωγή από την Ήπειρο, υπήρξε μαθητής μου όταν δίδασκα στον Κ.Ο.Π.Α. Προς τιμήν του ερχόταν και μάθαινε τους απλούς χορούς τους οποίους δίδασκε στους φοιτητές του και μετά πήγαινα εγώ για τους πιο σύνθετους. Εγώ του έδωσα συνέντευξη και μάλιστα κινηματογράφησε και μερικούς χορούς που χόρεψα. Δεν του είπα ΠΟΤΕ ότι οι χοροί μας είναι 20 όταν στην 10ετία του 70 στο θέατρο Δ. Στράτου χορεύαμε 5 προγράμματα των 5 χορών. Ερμηνεύετε τα λεγόμενά μου κατά το δοκούν και με εμπάθεια.
Η αναφορά στον κ. Σάββα Μαυρίδη: Δεν ανέθεσαν σ’ εμένα να γράψω για τους χορούς αλλά στον κ. Μαυρίδη, ο οποίος ζήτησε την βοήθειά μου. Δεν θυμάμαι αν αυτούς είχα έτοιμους, ή αυτούς έκρινα ότι πρέπει να στείλω. Στην πρώτη έκδοση του βιβλίου μου το 1988 περιγράφονται 66 χοροί.
Το εάν αλλάζω άποψη για τον αριθμό των χορών, είναι γιατί διευρύνονται οι γνώσεις μου συνεχώς με την βοήθεια και άλλων που αγωνίζονται για την παράδοσή μας. Υπάρχουν περιοχές που ακόμα δεν έχουν χαρτογραφηθεί (Αμισός, Κοτύωρα, Κερασούντα, Σεβάστεια…)
Όσον αφορά τους 186 χορούς που αναφέρατε, δείχνει την έλλειψη των γνώσεων σας. Είναι οι ονομασίες τους με αλφαβητική σειρά. Αγνοείτε την πολλαπλότητα των ονομάτων τους. Ένα μικρό παράδειγμα:
Το Τίκ’ που έχει τρεις διαφορετικούς ρυθμούς (2/4, 5/8, 7/8) σήμερα έχει μόνο μία ονομασία και μάλιστα την Τουρκική. Οι ελληνικές ονομασίες στον Πόντο: Αφκακιάν’, Ίσον (το), Μονός, Τ’ απάν’ και κά’, Τ’ από κάθεν κι ’άν’, Λαγγευτόν, Τρομαχτόν, Κούσερα, Χοροντικόν, Χßυτόν.
Το Διπάτ’(ιν): Γιαβάσßκον ή Γιαβασßτόν, ή Διπλόν, ή Διπλόν Ομάλ’, ή Κοδεσπαινιακόν, ή Μάλε – μάλε, ή Μονόν Ομάλ’, ή Ομάλ’, ή Ομάλια – ομάλια, ή Ομάλ’ Τραπεζούντας στην Ελλάδα. (Μάλλον διαβάζετε επιλεκτικά την βιβλιογραφία).
Για τη Σέρα τι να πω!. Εσείς που την κάνατε μπαλέτο την τιμάτε και εγώ που χορεύω συγκεκριμένης περιοχής και προσπαθώ να αντιγράψω τον παππού μου την αμφισβητώ.
Η ζίπκα και το φέσι
Όσον αφορά την τιμημένη ζίπκα τι να πω! Ας διαβάσουμε τι λένε άνθρωποι πρώτης γενιάς όπως ο πατέρας της ποντιακής λαογραφίας Οικονομίδης τόμος 2ος Ε.Π.Μ. σελ. 4-6, όπου περιγράφει τη βράκα και το φέσι σαν παραδοσιακή ενδυμασία των Ελλήνων του Πόντου και σελ. 14 την λάζικη ζίπκα. Ο Σπυράντης στα λαογραφικά Σάντας, ο Μυρίδης στα Λαογραφικά Λιβεράς, την πενταμελή επιτροπή που έγραψε το βιβλίο «Ιστορία και Λαογραφία της Επαρχίας Κολωνίας Νικοπόλεως» που έχει εκδώσει η Λ. Π. Καβάλας το 1964 κλπ; Την αποκαλούν λάζικη ενδυμασία.
Δείξτε μου μία φωτογραφία, ΜΙΑ από τον Πόντο γέρου με ζίπκα. Δείξτε ένα τούρκικο χορευτικό με βράκα και φέσι αφού πιστεύετε πως είναι δική τους ενδυμασία. Αλήθεια γιατί δεν τη φοράνε; Ενώ τούρκικα χορευτικά με ζίπκα υπάρχουν εκατοντάδες και μάλιστα με την ημισέληνο στο μέρος της καρδιάς.
Φαντάζομαι τι θα μου καταλογίζατε αν εγώ επέμενα να φορεθεί οι ενδυμασία των σφαγέων μας, όπως του ζίπκαλη Τοπάλ Οσμάν. Δεν είμαι αντίθετος με την υιοθέτηση της, όμως πρέπει να καταλάβουμε ότι η ζίπκα φορέθηκε από όλους τους λαούς της περιοχής και μάλιστα πολλοί την εγκατέλειψαν νωρίτερα αντικαθιστώντας την με την ευρωπαϊκή ενδυμασία (φράγκικα), ενώ το φέσι και η βράκα για εκατονταετίες. Φαντάζομαι τι θα μου καταλογίζατε αν εγώ επέμενα να φορεθεί οι ενδυμασία των σφαγέων μας, όπως του ζίπκαλη Τοπάλ Οσμάν. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ζίπκα φορέθηκε από όλους τους λαούς της περιοχής και μάλιστα πολλοί την εγκατέλειψαν νωρίτερα αντικαθιστώντας την με την ευρωπαϊκή ενδυμασία (φράγκικα), ενώ το φέσι και η βράκα για εκατονταετίες.
Οι Έλληνες του Πόντου φόρεσαν τη ζίπκα μόνο λίγες δεκαετίες, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα και μάλιστα μόνο οι νέοι που είναι και επιρρεπείς στους νεοτερισμούς και οι αντάρτες γι’ αυτό και δεν υπάρχει φωτογραφία ηλικιωμένου με ζίπκα από τον Πόντο, ενώ με βράκα και φέσι πολλές.
Η αντίληψη κάποιων ότι το φέσι δεν αφομοιώθηκε ενδυματολογικά από τους Έλληνες του Πόντου μπορεί να τονώνει το εθνικό μας φρόνημα, απέχει όμως πολύ από την αλήθεια.
Κότσαρι και Λετσίνα
Αλήθεια τι θα γίνει με τους δύο παρακάτω χορούς που είναι αποδεδειγμένα Αρμενικής προέλευσης; Θα προτείνετε να μην χορεύονται στα φεστιβάλ της ΠΟΕ;
«H ρίζα της λέξης Kοτσαρί, είναι το κοτς που στην αρμενική σημαίνει μεγάλη ομάδα ή κοινότητα ανθρώπων και ζώων που πηγαίνει στο βουνό για παραθερισμό, το πλήθος περιπλανώμενων με τα ζώα του, ή άλλως ειπείν – έχει την έννοια της μετατόπισης, του πηγαιν' έλα, όπως είναι και τα βασικά βήματα του χορού …».
Nαΐρα Κιλιτσιάν (εθνοχορολόγος στο παν. του Ερεβάν). Ο παναρμενικός χορός Κοτσαρί, πολιτισμικοί παραλληλισμοί. (Οι Αρμένιοι έχουν πάνω από 40 χορούς με το όνομα Κοτσαρί)
«…Το ίδιο ισχύει και διά τον χορόν Λετσßίνα, ο οποίος παίζεται σε ρυθμό 3/8 (2-1) κοντά στον Καύκασο και σε 7/16 (4-3) μακριά από τον Καύκασο». Ε.Π.Μ. – Αρχείον του Πόντου, τόμ. 38, σελ 651. Ο ρυθμός αυτός (3/8 ή 6/8) ΔΕΝ υπάρχει στους χορούς του Πόντου. Τα ποντιακά κλαρίνα άλλαξαν το ρυθμό και τον έπαιξαν 7/8.
Οι Αρμένιοι Lacin ήρθαν στην περιοχή επί Βασιλείου του Μεγάλου Κομνηνού και έπειτα επί Αλεξίου Γ΄ ως πρόσφυγες γεωργοί όπου τους δόθηκαν προς εκμετάλλευση τα χέρσα εδάφη ανάμεσα στη Νικόπολη και στη Σεβάστεια.
Στην Κίνα του 6ου αιώνα π.Χ. ο σοφός Κομφούκιος έλεγε: «Δείξτε μου πώς χορεύει ένας λαός και θα σας πω αν ο πολιτισμός του είναι άρρωστος ή υγιής».
Μάλλον κατά την άποψή σας κ. Μωυσιάδη ο ποντιακός πολιτισμός δεν ήταν αρκετά υγιής.
Η μουσική και οι χοροί σήμερα χάνουν την ιδιαιτερότητα που είχαν στις διάφορες περιοχές του Πόντου, (καθώς και τις ονομασίες) και αποκτούν μια ενιαία μορφή. Αυτό έχει ως συνέπεια να χάνονται πολύτιμα λαογραφικά στοιχεία και να συρρικνώνεται η λαϊκή μας παράδοση λόγω του ότι αντιμετωπίζεται σε λάθος βάση.
Δυστυχώς σήμερα αυτοί που ακούγονται περισσότερο είναι οι επαρμένα φωνασκούντες ημιμαθείς.
Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν ότι: μπορείς να είσαι αποτελεσματικός μόνο όταν βρίσκεσαι σε αρμονία με την πραγματικότητα.
Ασφαλώς η κάθε γενιά έχει το δικαίωμα, αν χρειαστεί, να προσθέσει το λιθαράκι της στην παράδοση. Πρέπει όμως να το πράξει αυτό με σεβασμό και αγάπη και, προπαντός, με επίγνωση της προσωρινότητάς της. Οι γενιές έρχονται και παρέρχονται, εκείνη που μένει και τις συνδέει είναι η παράδοση.
Προσωπικά χαίρομαι τους Καππαδόκες που φοράνε βράκες και φέσια, τραγουδάνε στην τούρκικη γλώσσα σεβόμενοι την παράδοση των προγόνων τους, χωρίς να αμφισβητείται η Ελληνικότητα τους. Μάλλον αυτοί δεν έχουν την ευαισθησία των μελών του Παρυάρδη.
Να σας δώσω και ένα μικρό δείγμα των δραστηριοτήτων μου για να το συγκρίνετε με τις δικές σας.
Υποχρεώσεις: Νοέμ. – Δεκέμ. 2019, Φεβρ. – Μαρτ. 2020 προ Κόβιντ.
9/11 Κρύα βρύση, 15-17/11 Καρδίτσα, 24/11 Κόρινθο, 30-1/12 Ν. Λιόσα, 7/12 Κύπρο, 11/12 ΗΠΑ (Σακραμέντο), 1/2 Σπάτα, 7/2 Γερμανία (Χερπρέχτριγκεν), 15/2 Ανάβυσσο, 22/2 Λύκειο Ελληνίδων, 29/2 Λάρισα, 7/3 Σπάτα, 10/3 Ρωσία (Γελετζίκ, Καπαρτίνκα). Επέστρεψα εσπευσμένα 18/3 λόγο κορονοϊού.
Σε 19 μήνες πριν Κόβιντ έκανα 11 ταξίδια στο εξωτερικό τα πέντε υπερατλαντικά (2 Λ.Α., 2 Σακραμέντο και Αυστραλία)
Μια πρόταση προς τον Παρυάδρη
Θα σας κάνω μία πρόταση εσάς του Παρυάρδη: Οργανώστε μία ημερίδα στην έδρα σας, με όσους ομιλητές θέλετε και θα έρθω και εγώ με έναν ακόμα για μία ανοιχτή σφαιρική συζήτηση και μάλιστα χωρίς όρους, αρκεί να γίνει αρχές Δεκεμβρίου γιατί οι προηγούμενες ημερομηνίες είναι κλεισμένες. Οι ομιλητές να μπορούν να απευθύνουν ερωτήσεις στους άλλους ομιλητές και να υπάρχει ανοικτή ακρόαση στο διαδίκτυο για να μπορεί να παρεμβαίνει ο κάθε ενδιαφερόμενος. Εσείς του Παρυάρδη στην Θεσ/νίκη αφαιρέσατε το δικαίωμα στους διοργανωτές της ημερίδας να διαμορφώσουν το πρόγραμμα τους, απαιτώντας να μιλήσει τελευταίος ο κ. Μωυσιάδης για να μην μπορούν να απαντηθούν στο σύνολο τους οι κατηγορίες και οι ανακρίβειες που ξεστόμισε. Τα μέλη σας έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους να τινάξουν την ημερίδα στον αέρα μη πειθαρχώντας στο προεδρείο, όπου προέδρευε ένα εξέχον μέλος της ποντιακής κοινωνίας ο καθηγητής κ. Επ. Φαχαντίδης. Μάλιστα θα συμφωνούσα να προεδρεύει ο κ. Νίκος Παλασίδης, κάτι που απαιτήσατε και για την ημερίδα του Ελευθέριου Κορδελιού. Αναμένω.
Κοσμέτες Β
Πηγή: Πόντος και Αριστερά