Η Εστία Νέας Σμύρνης φώτισε το λησμονημένο δράμα των ξεριζωμένων από τον Πόντο

Η Εστία Νέας Σμύρνης φώτισε το λησμονημένο δράμα των ξεριζωμένων από τον Πόντο 

Η Εστία Νέας Σμύρνης φώτισε, την Τετάρτη 20 Σεπτεμβρίου 2023, την άγνωστη ιστορία της προσφυγιάς και το λησμονημένο δράμα των ξεριζωμένων από τον Πόντο και την Μικρά Ασία με την ομιλία του κ. Θεόφιλου Καστανίδη - Προέδρου του συλλόγου "Αργοναύται - Κομνηνοί" με θέμα: «Το λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου (1922-1923) λύνει τη σιωπή του εκατό χρόνια μετά!»

Στη εκδήλωση συμμετείχε το χορευτικό συγκρότημα του Συλλόγου με χοροδιδάσκαλο τον Κωνσταντίνο Σαββινίδη.

Ακολουθεί η ομιλία του κ. Θεόφιλου Καστανίδη - Προέδρου του Συλλόγου Ποντίων "Αργοναύται - Κομνηνοί":

Στο Μακρονήσι μαρτύρησαν ψυχές και σώματα. 

Ξεψύχησαν οι δικοί μας άνθρωποι (τ’ εμέτερον οι αθρώπ’) Έλληνες κυρίως και μεταξύ αυτών λίγες οικογένειες Ασσυρίων, θύματα της Τουρκικής βιαιότητας και μισαλλοδοξίας. Ήταν γυναικόπαιδα, γέροντες, και όλοι εκείνοι οι καθημαγμένοι άνθρωποι, που ξεριζώθηκαν από την πατρώα γη τους -την Πατρίδα τους- και οδηγήθηκαν «ως πρόβατα επί σφαγή» από τους Νεότουρκους, στο εσωτερικό της Μ. Ασίας σε μία προσχεδιασμένη και ατέρμονη πορεία θανάτου. 

… Κατά την διάρκεια εκείνων των απάνθρωπων διώξεων, υπήρξαν οι πρώτες μεγάλες απώλειες του άμαχου πληθυσμού.

Όσοι επιβίωσαν από εκείνους, τους επανέφεραν πίσω στα λιμάνια του Βατούμ, της Τραπεζούντας, της Σαμψούντας, της Κριμαίας κλπ. Από εκεί τους επιβίβαζαν τον ένα πάνω στον άλλον, μέσα σε ακατάλληλα πλοία τα περισσότερα φορτηγά, σε απάνθρωπες συνθήκες.

Τους οδηγούσαν κατά χιλιάδες στον εγκαταλειμμένο παλιό οθωμανικό στρατώνα, που ονομάζεται Σελημιέ (οι εγκαταστάσεις του βρίσκονται στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης).

Στο κολαστήριο του Σελημιέ, αποδεκατίζονται από μεταδοτικές ασθένειες χωρίς φροντίδα χιλιάδες συμπατριώτες μας.….«Καθημερινά ένα κάρο μετέφερε από 50-100 νεκρούς…που σαν σκουπίδια ρίχνονταν σε ομαδικό τάφο λίγο πιο πέρα από τον στρατώνα», μαρτυρεί η Αμερικανίδα εθελόντρια γιατρός Έσθερ Λάβτζου της AWH, η οποία στάθηκε δίπλα στους πρόσφυγες, ακολουθώντας τους έως και τη Μακρόνησο. 

Μετά από τη φρίκη που βίωσαν στο Σελημιέ και στους άλλους σταθμούς της διαδρομής, φορτωμένοι -και πάλι- πάνω στα πλοία «της λεγόμενης σωτηρίας» (τα «πλωτά φέρετρα»), ξεκίνησαν για το τελευταίο ταξίδι στην προαιώνια κοιτίδα τους την Ελλάδα. Ένα από όλα αυτά τα δρομολόγια ήταν το πλοίο «Ιωνία». Είχε φορτώσει 3500 πρόσφυγες στριμωγμένους σαν σαρδέλες, όταν η χωρητικότητα του δεν ξεπερνούσε τους 500!!!... Παρόμοια εικόνα επαναλαμβανόταν και στα άλλα πλοία, που μετέφεραν τους πρόσφυγες. 

Οι πιο άτυχοι, κατά τον πλου (ήταν εκείνοι που δεν πρόλαβαν να πατήσουν τα χώματα της μητέρας πατρίδας), τυλίγονταν σε κουβέρτες ή σε μουσαμάδες και ρίχνονταν με την προσθήκη ενός βάρους στη θάλασσα, άκλαυτοι και αλειτούργητοι.

Η μούσα των προσφύγων μοιρολογούσε με τη λύρα:

Η Μαυροθάλασσα υγρόν,

κι ο βυθόν δίχως χώμαν,

εκεί ταφίν ΄κι ανοίγεται,

μνήμαν ΄κι στερεούται,

εκεί κερί ΄κι άφκεται,

θυμίαμαν ΄κι καίει

μνημόσυνον ΄κι ΄ίνεται και σταυρός ΄κι καρφούται…

Όπως πάντα, έτσι και εκείνο τον καιρό το Αιγαίο, δεν αστειευόταν. Το μάθαμε καλά άλλωστε, μετά τις τρεις αποτυχημένες απόπειρες, για την εκδήλωση των αποκαλυπτηρίων του μνημείου… 

Τα πλοία που εν τω μεταξύ κατέφθαναν το ένα πίσω από το άλλο μπροστά στο Μακρονήσι για να αποβιβάσουν όλους εκείνους τους καθημαγμένους συμπατριώτες μας, παρέμεναν α ρόδου- στ΄ ανοιχτά- περιμένοντας να καταλαγιάσει ο καιρός για να τους μεταφέρουν οι μαούνες στην ακτή. Ήταν οι ίδιοι άνθρωποι, που ζούσαν από αιώνες στα χωριά και τις πόλεις τους στον Πόντο νοικοκυραίοι και κάποια μέρα δέχθηκαν την πιο απάνθρωπη θηριωδία από τη μισαλλοδοξία των Νεότουρκων. 

Αφού εξορίστηκαν, δολοφονήθηκαν, βιάστηκαν, ληστεύτηκαν στα βάθη της Μ. Ασίας, όσοι από εκείνους επέζησαν από τα μαρτύρια που υπέστησαν, εξαναγκάστηκαν από τους Τούρκους να επιστρέψουν στα μεγάλα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου με σκοπό να εξοριστούν για πάντα από την ¨Πατρίδα¨. 

Οι μολυσματικές ασθένειες που μετέδιδαν μεταξύ τους, ήταν η απόρροια της βαναυσότητας και των κακουχιών που είχαν υποστεί. 

Κλείνοντας την σύντομη ιστορική αναδρομή, επιτρέψατε να περιγράψω το αποτέλεσμα της έρευνας, που περιγράφεται αναλυτικά στο βιβλίο με τίτλο:

1922-23, «Το Μακρονήσι των Προσφύγων λύνει την σιωπή του εκατό χρόνια μετά», που εξέδωσε πρόσφατα ο Σύλλογος Ποντίων "Αργοναύται - Κομνηνοί" από τις εκδόσεις Ινφογνώμων.

Στο γεωγραφικό σημείο του νησιού, μετά από συντονισμένες προσπάθειες του Συλλόγου Αργοναύται - Κομνηνοί για την απαραίτητη νόμιμη έγκριση του ΥΠΠΟΛΑ, φιλοτεχνήθηκε και ανεγέρθηκε μνημείο Λοιμοκαθαρτηρίου για όλους εκείνους τους πρόσφυγες, καθώς επίσης για τις εθελόντριες Κυρίες της οργάνωσης American Women’s Ηospitals (ΑWΗ) και του Ερυθρού Σταυρού. 

Επιλέχθηκε μάλιστα να τοποθετηθεί σε ένα σημείο, που βρίσκεται μεταξύ του χώρου αποβίβασης και του κοιμητηρίου του λοιμοκαθαρτηρίου. 

Μια τρίγλωσση σύντομη ιστορική αναφορά στην πίσω πλευρά του μνημείου, που είναι γραμμένη στα Ελληνικά, τα Αγγλικά και τα Αραμαϊκά, δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες στους επισκέπτες.

Ο μεγάλος εγχάρακτος σταυρός που κυριαρχεί στη δυτική πλευρά της πλάκας, προέρχεται από αντιγραφή πλάκας του αγιάσματος, της Ι.Μ. της Π. Σουμελά του Πόντου, ενώ οι σταυροί που είναι διάσπαρτοι από πάνω του, αποτυπώθηκαν από την φωτογραφία του κοιμητηρίου, που μας άφησε η Εσθερ Λαβτζου.

Πλέον, η ιστορική θέση του Λοιμοκαθαρτηρίου που αξιωθήκαμε να ανακαλύψουμε μετά από 100 χρόνια σιωπής της ιστορίας, εντοπίστηκε επακριβώς στη νότια θέση του νησιού, όπου βρίσκονταν οι ΣΦΑ των κρατουμένων της Μακρονήσου.

Ο τόπος αποβίβασης και εγκατάστασης των προσφύγων, εκεί που είχαν στηθεί οι σκηνές, βρισκόταν στον κολπίσκο με την ονομασία «τα Κόκκινα». 

Διακρίνονται ακόμη τα ίχνη από τα νοσοκομεία των Λοιμοκαθαρτηρίων στον αμέσως επόμενο κόλπο με την ονομασία «Αγγαλιστός ή Αγγάλιστρος». 

Ενώ ως σημείο ταφής, εντοπίσαμε τον επόμενο όρμο με την ονομασία «Κεφάλας», που βρίσκεται λίγο νοτιότερα.

Όλοι εμείς οι απόγονοι των προσφύγων, όλοι οι Έλληνες, όλος ο πολιτισμένος κόσμος, κλείνουμε το γόνυ με σεβασμό στη μνήμη τους, αφήνοντας στις επερχόμενες γενεές, ως παρακαταθήκη την ιστορία τους.

Η ζωντανή μνήμη εκείνων, δικαιώνει και αγαλλιάζει της αδικοχαμένες ψυχές τους... Ας μην ξεχνάμε ότι….

Η ιστορία δεν απορκύπτεται, ούτε διαγράφεται, όσα χρόνια και αν περάσουν...