 |
| Ποντιακά παραμύθια και Ποντιακή διάλεκτος: ένα ταξίδι στο παρελθόν |
Στη φιλόξενη αίθουσα «Φίλων Κτενίδης» του σωματείου «Παναγία Σουμελά» έγινε, την Τετάρτη, 19 Φεβρουαρίου, στις 6.30 το απόγευμα, η παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Τερζίδη, ο «Αράπ’ς» το οποίο εκδόθηκε, από τις εκδόσεις "Αφοί Κυριακίδη Εκδόσεις Α.Ε."
Είναι ένα παραμύθι στην ποντιακή, με παράλληλη απόδοση στα νέα ελληνικά, που -όπως είπε ο αρχισυντάκτης του περιοδικού «Ποντιακή Εστία» κ. Στάθης Ταξίδης, δεν θα μπορούσε κανείς να αντιληφθεί πως δεν είναι αυθεντικό παραδοσιακό ποντιακό παραμύθι. Το κοινό παλλόμενο από ενδιαφέρον, συγκινήθηκε με το παραμύθι, ενδιαφέρθηκε για τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα που τον καθοδηγούν στα δημιουργικά του μονοπάτια, αναρωτήθηκε για την διάσωση και την διάδοση της ποντιακής διαλέκτου και για την διατήρηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Η αγωνία των παρευρισκομένων συγκεντρώθηκε κυρίως στο επίμαχο ερώτημα για το πώς η ποντιακή κληρονομιά κληροδοτείται στις νεότερες γενιές, τι μέλει να κληροδοτηθεί και πώς.
Χαιρετισμό στο κοινό, που αψήφησε το τσουχτερό κρύο, απηύθυνε ο πρόεδρος του σωματείου «Παναγία Σουμελά» κ. Γεώργιος Τανιμανίδης, ο οποίος μεταξύ άλλων είπε:
«Μέσα από την προσεγμένη αυτή έκδοση από τον Γιάννη Τερζίδη δίνεται η δυνατότητα στις νεότερες γενιές να έρθουν σε επαφή με την ποντιακή διάλεκτο, να εξοικειωθούν μαζί της, να την αγαπήσουν, από πολύ νωρίς, από την τρυφερή παιδική τους ηλικία. Η απόδοση στην νέα ελληνική αίρει τον φραγμό της γλωσσικής κατανόησης. Η έκδοση αυτού του βιβλίου συνεισφέρει στην αναγνώριση της αξίας της ποντιακής διαλέκτου ως αναπόσπαστου μέρους της ελληνικής γλώσσας και παράδοσης, φέρνει κοντά το κοινό με την ποντιακή διάλεκτο, συμβάλλοντας στην αντίληψη της πολιτισμικής συνέχειας του ελληνισμού.
»Η ποντιακή διάλεκτος αποτελεί κομμάτι της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, είναι εγγεγραμμένη σε μια συλλογική μνήμη που ενώνει γενιές. Η έκδοση του Γιάννη Τερζίδη δεν αφορά μόνο τους Ποντίους, αλλά όλους τους Έλληνες, καθώς αναδεικνύει την ποικιλομορφία της ελληνικής γλώσσας. Είναι μια πράξη σεβασμού και αναγνώρισης της ιστορίας μας, που επιτρέπει στον πολιτισμό μας να αναπνέει και να συνομιλεί με το παρόν και το μέλλον».
Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Στάθης Ταξίδης, εκπαιδευτικός και διευθυντής σύνταξης του βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών περιοδικού “Ποντιακή Εστία” που εκδίδει το Σωματείο “Παναγία Σουμελά” και αναφερόμενος στο βιβλίο, είπε:
«Ο Γιάννης Τερζίδης έρχεται σήμερα να μας ξανασυστηθεί και να μας εκπλήξει και πάλι με το Ποντιακό παραμύθι του «Αράπ’ς», με παράλληλη απόδοση στην Κοινή Νεοελληνική και γλωσσάρι με τις δυσκολοκατανόητες λέξεις. Ένα παραμύθι επινοημένο από τον ίδιο με βιωματικά στοιχεία.
»Καλαίσθητο στην εμφάνισή του το βιβλίο, με σκληρό έγχρωμο εξώφυλλο, που οφείλεται στην προσεγμένη και επιμελημένη εργασία των εκδοτών Αφών Κυριακίδη Α.Ε. Η εικονογράφηση έγινε από την Ευαγγελία Πούλιου και η σελιδοποίηση και η καλλιτεχνική επιμέλεια από την Χαρά Δαμιανίδου. Η εικονογράφηση είναι απλή, όχι όμως απλοϊκή. Αφαιρετικές εικόνες, αδρές γραμμές, υπηρετούν τη στοχοθεσία συνολικά της έκδοσης: να αφήσουν τη παιδική φαντασία να καλπάσει, να δημιουργήσει τις δικές της εικόνες, να σκηνοθετήσει τις δικές της παρεκβάσεις.
Το κείμενο του βιβλίου κυλάει άλλοτε σαν βρυσομάνας γάργαρο νερό και άλλοτε ορμητικά, άμον νερόν πατρίδας καταρράχτε.
»Κιβωτός αποθησαύρισης τη λαλίας εμουν το βιβλίον του Γιάννε. Άνοκνος άμον μελεσσίδ’ ο συγγραφέας συνεισφέρει στον έρανο της διάσωσης, διατήρησης και διάδοσης της λαλιάς μας πληθώρα λέξεων, λεκτικών σχημάτων και παροιμιακών εκφράσεων, στοιχείων λαογραφικών, βάζοντας στο κάδρο τα παιδιά.
Η αυθεντική ρωμέικη λαλιά όπως αυτή του Γιάννη αποπνέει ποίηση και μουσικότητα, είναι σαν το δημοτικό τραγούδι. Πυροδοτούν τη φαντασία του αναγνώστη, εν προκειμένω τη φαντασία του παιδιού, δημιουργώντας εικόνες, πολλές εικόνες και όμορφες σκηνές.
»Ο αναγνώστης θα βρει στην αφήγηση πολλές σύνθετες λέξεις, οι οποίες δίνουν ομορφιά, μουσικότητα και δύναμη στον λόγο. Πρωτάνοιξη, πρωτικάρ’, πεγαδομάτια, ετσακοποδαρίουτον κ.α.
Λέξεις που σαν δροσερό αεράκι έρχονται από τα παρχάρια της πατρίδας, ξυπνώντας μας μνήμες: ανεμίδα, λουτουδόπον, τάτια, μαχλουκάτ’, πελέχ’, κενέα.
Παροιμιακές εκφράσεις, δοξασίες του λαού μας και θυμόσοφος λόγος μας οδηγούν κατευθείαν στον πυρήνα και στην πεμπτουσία της γλώσσας μας: “Η μάνα σ’ όντες εμέσαζεν τον κύρη σ’ είδεν”, “που κ’ αγρείται, νεαχπαράεταινεβλάφκεται”, “ο Αράπ’ς πέντε σκυλίαεξίαζεν”.
»Φράσεις που φανερώνουν την αγάπη των Ρωμιών του Πόντου για τη φύση και τα ζώα: “τερούν ο Γιάννες κρατεί τον Αράπ’ σηνεγκάλιανατ’ και κλαίει”. Στοιχεία και εικόνες που εξοικειώνουν και συνδέουν τα παιδιά με το φυσικό περιβάλλον και τη φύση, που τα κάνουν να αγαπήσουν τη φύση και τα ζώα. Και ο Γιάννης αποτυπώνει αυθεντικά την καλατσσήνεμουν γιατί είναι βίωμά του! Γιατί σκέφτεται με εργαλείο την ποντιακή. Γιατί πρώτα νουνίζουμε, όπως είπεν και ο πάππονεμουν ο Πλάτων, κ’ επεκείανοίομε το στόμαν και καλατσσεύομε. Σήμερα είναι πάρα πολύ λίγοι αυτοί, ελάχιστοι αυτοί οι οποίοι το καταφέρνουν.
Εμείς εδώ, στο σωματείο και στο ίδρυμα “Παναγία Σουμελά”, πιστοί στους καταστατικούς σκοπούς, στις αξίες και τις παρακαταθήκες των ιδρυτών και των κτιτόρων, του Φίλωνα Κτενίδη και του Παναγιώτη Τανιμανίδη και όσων υπηρέτησαν και υπηρετούν τα διοικητικά συμβούλια, πειθόμενοι στοις κείνων ρήμασι, είμαστε πολλαπλά χαρούμενοι για το έργο του. Γιατί εδώ και πολλά χρόνια, διαβλέποντας την αξία του τού προσφέραμε χώρο στο περιοδικό “Ποντιακή Εστία” και ως σωματείο και ίδρυμα “Παναγία Σουμελά”, τον προσκαλέσαμε και τίμησε με την παρουσία του το Συναπάντημα Ποντιακής Νεολαίας στα υψώματα του Βερμίου, γιατί με χαρά οργανώσαμε τούτη την εκδήλωση. Και γεροί να είμαστε, με τη χάρη της Παναγίας Σουμελά, να πραγματοποιήσουμε και άλλες στο μέλλον…
»Για όλους αυτούς τους λόγους αξίζει και με το παραπάνω ο κόπος για να διαβάσει και να ξαναδιαβάσει κανείς το βιβλίο του Γιάννη Τερζίδη».
Ακολούθως τον λόγο πήρε ο Δαμιανός Χαραλαμπίδης, χοροδιδάσκαλος και αναφερόμενος στο βιβλίο, μεταξύ άλλων ανέφερε:
«Ο Αράπ’ς λοιπόν… ο Αράπ’ς είναι ένα παραμύθι χωρίς βασιλιάδες και βασιλόπουλα… χωρίς μάγισσες και δράκους… χωρίς θηρία και αντρειωμένους, χωρίς μαγικούς κόσμους και υπερφυσικές δυνάμεις… χωρίς παλάτια και ονειρεμένους κόσμους…
»Ο Γιάννης έγραψε μια ιστορία ρεαλιστική… που είναι σύγχρονη… που θα μπορούσε να την ζήσει κάθε παιδί της ποντιακής υπαίθρου… είναι μια ιστορία για παιδιά, για μικρά και μεγάλα παιδιά χωρίς ηλικία… και το τονίζω αυτό!
»Γιατί;… γιατί ο Γιάννης αποφάσισε να γράψει αυτό το παραμύθι στα Ποντιακά, σα Ρωμαίικα όπως έλεγαν οι παλιοί μας τη γλώσσα τους, με αντιστοιχισμένη γλαφυρή απόδοση στη Κοινή Νέα Ελληνική. Αυτό το γιατί έχει πολλές απαντήσεις.
»Πρωταρχικό και κύριο κίνητρο ήταν πιστεύω, και είναι πάντα, η αγωνία του, όπως και πολλών άλλων, για το παρόν και το μέλλον της διαλέκτου μας… της διαλέκτου μας που έχει ξεχαστεί και πνέει τα λοίσθια στις πόλεις και αργοσβήνει στα χωριά… και αυτή η απώλεια δεν είναι κάτι μικρό κι ασήμαντο… γιατί η γλώσσα είναι πατρίδα!... η γλώσσα είναι πατρίδα!
Ήταν, επίσης, και είναι πάντα, η πίστη του στην προοπτική της διάσωσης και συνέχισης της διαλέκτου μας στο μέλλον… που όπως ο σοφός μας δάσκαλος, ο πρώτης προσφυγικής γενιάς λόγιος και φιλόλογος Ιορδάνης Παμπούκης είπε: πως «η ποντιακή γλώσσα δεν έχει το κουράγιο να πεθάνει»…
»Ήταν ακόμα η εσωτερική του ανάγκη να εξωτερικεύσει τον ψυχικό του κόσμο στη μητρική του γλώσσα… σα Ρωμαίικα… γιατί για τον Γιάννη τον Τερζίδη τα Ποντιακά είναι και αυτά μητρική του γλώσσα… μεγάλωσε και «ετράνυνεν» ακούγοντας και μιλώντας καθημερινά τα Ρωμαίικα… από πατέρα και μάνα… και το σημαντικότερο, από τους παππούδες και τις γιαγιάδες μέχρι και τα φοιτητικά του χρόνια… αλλά και απ’ όλους τους συγχωριανούς του στα Κομνηνά της Πτολεμαΐδας».
Αποσπάσματα του βιβλίου διάβασε με τον ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο ο πολύ καλός γνώστης της ποντιακής διαλέκτου και εκλεκτός τραγουδιστής Αλέξης Παρχαρίδης ενώ στη συνέχεια ο λόγος δόθηκε στους παριστάμενους, οι οποίοι συνεισέφεραν στον γόνιμο διάλογο, καταθέτοντας σκέψεις, απόψεις και προβληματισμούς.
