Ο Παυλάκης Δραμινός του Ποντιακού τραγουδιού χειροθετήθηκε Αναγνώστης στην Ενορία της Ευκαρπίας Κιλκίς

Ο Παυλάκης Δραμινός του Ποντιακού τραγουδιού χειροθετήθηκε Αναγνώστης στην Ενορία της Ευκαρπίας Κιλκίς

Στο πανηγυρίζον Ιερό Παρεκκλήσιο του Ιερομάρτυρος Αγίου Ελευθερίου Καλού Λιβαδίου, της Ενορίας Γεννήσεως της Θεοτόκου Ευκαρπίας, βρέθηκε ο Μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου κ. Βαρθολομαίος το απόγευμα του Σαββάτου 14 Δεκεμβρίου 2024.

Ο Μητροπολίτης χοροστάτησε κατά τον Αναστάσιμο Εσπερινό, πλαισιούμενος από Ιερείς της περιοχής & τον δραστήριο Εφημέριο Πρωτ. π. Ιωάννη Ξενιτίδη. Κήρυξε τον θείο λόγο στους φιλάγιους πιστούς, που προσήλθαν για να τιμήσουν την μνήμη του Αγίου Ελευθερίου και να ζητήσουν την πρεσβεία του.

Κατά τον Εσπερινό ο Κιλκισίου Βαρθολομαίος χειροθέτησε σε Αναγνώστη τον ευλαβέστατο κ. Παύλο Καλαϊτζίδη, γνωστός ως «Παυλάκης Δραμινός», με μεγάλη πορεία στο ποντιακό τραγούδι, με μια πολύχρονη επιτυχή παρουσία στη δισκογραφία ως λυράρης και τραγουδιστής, με εκατοντάδες εμφανίσεις σε συναυλίες και εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα, ο οποίος διακονεί στην Ενορία της όμορφης Ευκαρπίας Κιλκίς.

Αναγνώστης

Ο "Αναγνώστης" στην Ορθόδοξη και στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είναι αυτόνομος βαθμός κατώτερου κληρικού, του οποίου η διακονία έχει να κάνει με την ανάγνωση αγιογραφικών κειμένων, τα οποία σε συνέχεια της ιουδαϊκής παράδοσης αναγιγνώσκονται στις χριστιανικές ακολουθίες κατά την τέλεση των Ιερών Μυστηρίων.

Συνήθως ο βαθμός του Αναγνώστη αποτελεί προπαρασκευαστικό στάδιο για την είσοδο κάποιου στον ανώτερο κλήρο ενώ αρκετές φορές απονέμεται και στους ιεροψάλτες. Η χειροθεσία κάποιου σε αναγνώστη γίνεται από τον Επίσκοπο ή τον Ηγούμενο ενός κοινοβίου με την ανάγνωση ειδικής ευχής. Ο κύριος λόγος της δημιουργίας αυτής της ειδικής τάξης κληρικών ήταν η ανάγκη για πρόσωπα με εξειδικευμένη καλλιέργεια στην ανάγνωση των Γραφών.

Πηγή: Ειδήσεις

Μνημείο για τη Γενοκτονία των Ποντίων στη Ρόδο ενοχλεί την Τουρκία

Μνημείο για τη Γενοκτονία των Ποντίων στη Ρόδο ενοχλεί την Τουρκία

Η απόφαση της Ελλάδας να προχωρήσει στην ανέγερση ενός μνημείου για τη γενοκτονία του ποντιακού Ελληνισμού, αυτή τη φορά στη Ρόδο, ενός νησιού πόλου έλξης Τούρκων τουριστών, πυροδοτεί αντιδράσεις στην Τουρκία και τον τύπο της.

Η ανέγερση του μνημείου για τη Γενοκτονία των Ποντίων στην Κω, το 2022, είχε ήδη προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων στην Τουρκία. Και τώρα, με την ανακοίνωση ότι οι προετοιμασίες για την τοποθέτηση δεύτερου μνημείου στη Ρόδο προχωρούν, φορτίζει ακόμη περισσότερο το κλίμα. Το μνημείο αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2025 και να τοποθετηθεί στην είσοδο του λιμανιού της Ρόδου, ενός σημείου στο οποίο φτάνουν οι Τούρκοι τουρίστες, γεγονός που εντείνει την ενόχληση της Τουρκίας.

Στο λιμάνι της Ρόδου όπου φτάνουν οι Τούρκοι τουρίστες το μνημείο 

Η τουρκική εφημερίδα Σοζτζού σχολιάζει ότι «η Ελλάδα αποφάσισε να κατασκευάσει δεύτερο μνημείο στα πλαίσια του δήθεν Μνημείου Γενοκτονίας του ποντιακού Ελληνισμού, αυτή τη φορά στο νησί της Ρόδου στη Μεσόγειο, αφού κατασκεύασε ένα πριν από τρία χρόνια στην Κω απέναντι από την Αλικαρνασσό. Το μνημείο θα τοποθετηθεί στο λιμάνι της Ρόδου, από όπου φτάνουν οι Τούρκοι τουρίστες. Η Ελλάδα ετοιμάζεται να προσθέσει ένα ακόμα νέο στοιχείο στις εντάσεις με την Τουρκία στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο».

Η πολιτική στήριξη για την ανέγερση του μνημείου έρχεται από τον Περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου, Γιώργο Χατζημάρκο, ο οποίος σε ομιλία του στη χοροεσπερίδα του Συλλόγου Ποντίων Ρόδου δήλωσε τη στήριξή του στο έργο. Η απόφαση να στηριχθεί το έργο από την τοπική αυτοδιοίκηση τονίζει την πολιτική βούληση της Ελλάδας να τιμήσει τη μνήμη του ποντιακού Ελληνισμού, αλλά, ταυτόχρονα, προκαλεί νέες αντιδράσεις από την Τουρκία, η οποία θεωρεί το θέμα αυτό ιδιαίτερα ευαίσθητο λόγω της διαρκούς σύγκρουσης γύρω από την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων.

Πηγή: Έθνος

Η Προσφυγική μνήμη και ταυτότητα των Μικρασιατών, των Ποντίων, των Καππαδοκών, των Κωνσταντινουπολιτών και των Θρακών έναν αιώνα μετά

Η Προσφυγική μνήμη και ταυτότητα των Μικρασιατών, των Ποντίων, των Καππαδοκών, των Κωνσταντινουπολιτών και των Θρακών έναν αιώνα μετά

Ολοκληρώθηκαν με μεγάλη επιτυχία οι εργασίες του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου «Μικρασιατική προσφυγική μνήμη και ταυτότητα έναν αιώνα μετά (Πόντος, Καππαδοκία, Ιωνία, Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη)», που διοργανώθηκε από τη Σχολή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών και το Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη Περιστερίου.  Για το Συνέδριο αυτό, τον πρωτεύοντα ρόλο για τη διοργάνωσή του είχε, όπως προαναφέρθηκε,  το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, ακολούθως φιλοξενούμε τα Συμπεράσματά του, όπως τα συνόψισε  ο Κοσμήτορας της ΣΚΑΣ/ΔΠΘ και Καθηγητής στο ΤΙΕ/ΔΠΘ κ. Μανόλης Γ. Βαρβούνης.

Το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Μικρασιατική προσφυγική μνήμη και ταυτότητα έναν αιώνα μετά (Πόντος, Καππαδοκία, Ιωνία, Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη)» οργανώθηκε από τη Σχολή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών και το Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη Περιστερίου, και πραγματοποιήθηκε στους συνεδριακούς χώρους του Επισκοπείου της Ιεράς Μητροπόλεως Περιστερίου, στο Περιστέρι, και υβριδικά 14-16 Φεβρουαρίου 2025.

Πρόκειται για το τρίτο κατά σειρά Διεθνές Συνέδριο που διοργανώνει η Σχολή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης με θεματολογία σχετική με τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 και την εξ αυτής ανταλλαγή των πληθυσμών, που ολοκληρώθηκε το 1924. Το πρώτο είχε τίτλο «Επανεκτιμώντας τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922-2022)» (Κομοτηνή, 21-23 Οκτωβρίου 2022) και  λόγω της πανδημίας της Covid-19 έγινε διαδικτυακά. Το δε δεύτερο είχε τίτλο «Η ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών στην τέχνη (1923-2023)» και διοργανώθηκε σε συνεργασία με την Ελληνική Σημειωτική Εταιρεία, την Ισπανική Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, τον Δήμο Αλεξανδρούπολης, το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης – Αγγελική Γιαννακίδου και το Çatalca Mübadele Müzesi (βλ. αναλυτικά για τα συγκεκριμένα Συνέδρια της ΣΚΑΣ εδώ).

Στο Συνέδριο έγιναν σαράντα επιστημονικές ανακοινώσεις από σαράντα πέντε συνέδρους.

Προηγήθηκε η πρώτη συνεδρία με τίτλο «Τιμή Μικρασιατών αγίων – Χριστιανικά μνημεία», κατά την οποία παρουσιάστηκαν ανακοινώσεις σχετικά με την καππαδοκική λατρευτική μνήμη και τελετουργική ταυτότητα, με αφορμή το λείψανο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου στη Νέα Καρβάλη Καβάλας και τη σχετική λατρευτική παράδοση, τις συνέπειες της Μεγάλης Καταστροφής επί του Οικουμενικού Πατριαρχείου και την τύχη των χριστιανικών μνημείων και κειμηλίων των Ελλήνων του Πόντου μετά τη Γενοκτονία, καθώς και τα σχετικά ερευνητικά, πολιτικά και ηθικά ζητήματα.

Η δεύτερη συνεδρία, υπό τον τίτλο «Ταυτότητα – Μνήμη», περιέλαβε ανακοινώσεις σχετικές με τις σχέσεις Ιστορίας, μνήμης, τραύματος και ταυτότητας, σε σχέση με τον Μικρασιατικό Ελληνισμό, ταξίδια στον Εύξεινο Πόντο από μουσικούς τέταρτης και πέμπτης προσφυγικής γενιάς και τη συνακόλουθη διαμόρφωση μνήμης και ταυτότητας, έναν αιώνα μετά τον ξεριζωμό, το περιοδικό “Φίλοι της Ποντιακής Μουσικής” ως προσφυγική μνήμη και ως πρόταση καλλιτεχνικής δημιουργίας κατά τον 20ό αιώνα, τα ήθη και τα έθιμα της κοινωνικής ζωής του Πόντου, με βάση το παράδειγμα του Φερίζ Νταγ και τα δρώμενα στο χωριό Αντρεάντων, την Αλεξανδρούπολη και το εκεί «Μνημείο Θρακικού Ελληνισμού» και το μνημείο ηρώων στη Σέριφο, ως σύμβολο ενίσχυσης της συλλογικής μνήμης.

Ακολούθησε η τρίτη συνεδρία, που είχε τίτλο «Προσφυγικοί οικισμοί – Συλλογική οργάνωση». Στη διάρκειά της έγιναν ανακοινώσεις σχετικά με τη συγκρότηση της συλλογικής μνήμης του προσφυγικού συνοικισμού των Νέων Κυδωνιών και την εξέλιξη από τον οικισμό του Μπαρουτάδικου στον Δήμο Αιγάλεω, τους πρόσφυγες στην Καλαμάτα και, ιδίως, τις δράσεις τους στη διεκδίκηση μίας καλύτερης ζωής. Επίσης, εισηγητές αναφέρθηκαν στη μικρασιατική προσφυγική μνήμη και ταυτότητα στους πρόσφυγες του νομού Αιτωλοακαρνανίας, σε τόπους μνήμης από την Πέραμο Κυζίκου στη Νέα Πέραμο Αττικής, σε παρατηρήσεις σχετικά με τον μικρασιατικό λαϊκό υλικό πολιτισμό με βάση τις δηλώσεις και τις αποφάσεις των Εκτιμητικών Επιτροπών των Ανταλλαξίμων των περιοχών Μάκρης και Λιβισιού Μικράς Ασίας και τη διαχείριση της Ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς των Ποντίων, με μελέτη περίπτωσης (case study) τις δράσεις του «Συλλόγου Ποντίων Ηλιούπολης “Η Τρυγόνα”».

Η τέταρτη συνεδρία τιτλοφορήθηκε «Μνήμη και Ιστορία», και σε αυτήν εντάχθηκαν ανακοινώσεις σχετικά με το ζήτημα της απομάκρυνσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου από την Κωνσταντινούπολη, όπως τέθηκε κατά τη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης, με βάση το ερευνητικό ερώτημα για το αν επρόκειτο για μια κυβερνητική απόφαση της Άγκυρας ή για ένα διπλωματικό τέχνασμα της τουρκικής αντιπροσωπείας, την έννοια του «δικαιώματος στη μνήμη» σε σχέση με την πρόσληψη της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ως αφήγησης και τη Γενοκτονία, την πολιτική της μνήμης και την ποιητική της Ιστορίας σε παιδικά εικονογραφημένα βιβλία.

Στη συνέχεια, η πέμπτη συνεδρία επικεντρώθηκε σε «Θέματα θρησκευτικής Λαογραφίας». Στη διάρκειά της έγιναν τέσσερις ανακοινώσεις σχετικές με τη θρησκευτική ζωή και τη λατρεία στη Σμύρνη και τις σχετικές προσφυγικές μνήμες, από το «Αρχείο χειρογράφων» του «Λαογραφικού Μουσείου και Αρχείου» της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, τη ναοδομία στην Ανατολική Μακεδονία την περίοδο της οθωμανοκρατίας, και συγκεκριμένα τον πρώτο ναό αφιερωμένο στον νεομάρτυρα Θεόδωρο τον Βυζάντιο στον Ξηροπόταμο Δράμας, προσφυγικά θρησκευτικά κειμήλια από την Παλαγία του Πόντου, που μεταφέρθηκαν και θησαυρίζονται στην Παλαγία της Αλεξανδρούπολης και την οσία Παρασκευή την Επιβατινή στη λαϊκή παράδοση και στην τέχνη των βαλκανικών λαών.

Η έκτη συνεδρία, με τίτλο «Μουσικές μνήμες Εύξεινου Πόντου», περιέλαβε ανακοινώσεις σχετικές με τις αντανακλάσεις της αστικοποίησης του Εύξεινου Πόντου στη μουσική και την ενδυμασία, κατά τη μετακίνηση των προσφύγων Ποντίων στην Ελλάδα, την ανά-µνηση του Πόντου στο Ποντιακό «µουχαµπέτι» ως χαρακτηριστική περίπτωση εξέλιξης από την προφορικότητα της µνήµης στη φωνητικότητα της µετα-µνήµης, την ποντιακή μουσική στον 21ο αιώνα και την παρουσία ενός αρχέγονου ήχου σε μια σύγχρονη κοινωνία και τη μεθοριακή κίνηση μεταξύ του ποντιακού “folk” και του “popular”, στην ερευνητική αναζήτηση της ποντιακής μουσικής ταυτότητας κατά την εποχή της μετανεωτερικότητας.

Ακολούθησε η έβδομη συνεδρία, υπό τον τίτλο «Ιστορικές ηχογραφήσεις – Αλληλεπιδράσεις μικρασιατικών μελωδιών», η οποία επικεντρώθηκε στην προσφυγική μουσική παράδοση. Σε αυτήν περιλήφθηκαν ανακοινώσεις σχετικά με ιστορικές ηχογραφήσεις τραγουδιών σε προσφυγικές συνοικίες του Πειραιά από το τότε «Λαογραφικό Αρχείο», σήμερα «Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας» της Ακαδημίας Αθηνών, οι οποίες κινούνται μεταξύ του ήχου της μελωδίας και του απόηχου της νοσταλγίας, την προσωπογραφία της παραδοσιακής ερμηνεύτριας Αθανασίας Σπανού, την αλληλεπίδραση της μικρασιατικής μουσικής με την ελληνική και κυπριακή παραδοσιακή μουσική, με βάση τις περιπτωσιολογικές μελέτες δυο κοινών τραγουδιών, τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών στο κρητικό δημοτικό και δημοτικοφανές τραγούδι, και τη μουσικοχορευτική παράδοση των Ελλήνων προσφύγων από τα Δυτικά Παράλια της Μικράς Ασίας και της Καππαδοκίας, ιδιαίτερα δε τους συμβολισμούς και τις αναπαραστάσεις στην παιδαγωγική πράξη, τόσο στην τυπική όσο και στη μη τυπική εκπαίδευση.

Η προτελευταία όγδοη συνεδρία είχε τίτλο «Αναπαραστάσεις της προσφυγιάς στην τέχνη». Στη διάρκειά της έγιναν ανακοινώσεις σχετικά με τη Μικρά Ασία το 1922, και μάλιστα την προσφυγιά στις τέχνες και τα γράμματα, τη διάκριση των ζωγράφων Νικολάου Ανδριανουπολίτου (1820-1866) και Δημητρίου (1845-1861) μέσω του τύπου γραφής τους, την (ανά)-παράσταση της συλλογικής μνήμης και την ταυτότητα της προσφυγιάς, στην παράσταση του έργου «Τα Ματωμένα Χώματα» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, το 2022, και τη συλλογική μνήμη και διαχείριση του τραύματος της Μικρασιατικής Καταστροφής, με παράδειγμα την κινηματογραφική αναπαράσταση της προσφυγικής συνοικίας στη σφαίρα της δημόσιας Ιστορίας.

Η τελευταία ένατη συνεδρία είχε τίτλο «Η διαχείριση της προσφυγικής μνήμης μέσα από αρχειακό υλικό και τον Τύπο». Σε αυτήν εντάχθηκαν πέντε ανακοινώσεις σχετικά με εκκλησίες και Έλληνες κληρικούς που υπηρετούσαν στη Γεωργία, σύμφωνα με το υλικό του «Εθνικού Αρχείου» της Γεωργίας, από το τέλος του 19ου ώς τις αρχές του 20ού αιώνα, την εκπαίδευση των Μικρασιατών τον 19ο αιώνα, μέσα από δημοσιεύσεις και τεκμήρια της εποχής, τις τσεχοσλοβακικές αρχειακές πηγές και τις πληροφορίες που διασώζουν για τους πρόσφυγες, ως εξέταση της οπτικής και της ερμηνείας των πηγών αναφορικά με τη Μικρασιατική Καταστροφή και το προσφυγικό ζήτημα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, τα ορφανά προσφυγόπουλα από τη Μικρά Ασία στο «Εθνικόν Ορφανοτροφείον Αρρένων Καλαμών (ΕΟΑΚ)» και τον ρόλο της εφημερίδας «Μικρασιατική Ηχώ» στη διαχείριση της προσφυγικής μνήμης, ειδικότερα δε την αρθρογραφία της «Δι’ ένα Μουσείον των Ελλήνων της Ανατολής».

Έτσι, καλύφθηκαν όλες σχεδόν οι θεματικές, οι οποίες εξ αρχής είχαν οριοθετηθεί από την Επιστημονική Επιτροπή του Συνεδρίου και οι οποίες περιλάμβαναν τη θρησκευτική Λαογραφία (λαϊκή λατρευτική τιμή, προσκυνηματικές τελετουργίες κ.λπ.), τη φιλολογική Λαογραφία (παραμύθι, ακριτικά τραγούδια κ.λπ.), τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα (σωματειακή οργάνωση, υλικός πολιτισμός, διατροφή, τραγούδι και μνήμη, μνημεία στην Ελλάδα, αρχιτεκτονική – μνήμη πόλεων, ονοματοδοσία οδών, οικισμών κ.ά.), τις λαογραφικές συλλογές και το συναφές αρχειακό υλικό, τον τύπο και τις εκδόσεις (περιοδικά, μονογραφίες κ.λπ.), τις διαδικτυακές πηγές και τις κάθε είδους αναπαραστάσεις της μικρασιατικής Ιστορίας και του λαϊκού πολιτισμού, τα εκκλησιαστικά κειμήλια και την τύχη τους, και βέβαια την εκκλησιαστική και λαϊκή λατρευτική τιμή των «Μικρασιατών» αγίων, δηλαδή όσων κατάγονται από τη Μικρά Ασία ή η τιμή τους ήρθε από εκεί στον ελλαδικό χώρο, μέσω των προσφύγων.

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι οι ανακοινώσεις του Συνεδρίου περιστράφηκαν γύρω από τους άξονες αφενός μεν της κοινωνικής, οικονομικής και θεσμικής οργάνωσης των προσφύγων στις νέες πατρίδες τους, αφετέρου δε στις τεχνικές και τα μέσα διατήρησης της μνήμης τους. Ο τρόπος με τον οποίο κατά κανόνα οι απόγονοι των Μικρασιατών, των Ποντίων, των Θρακών και των Καππαδόκων προσφύγων διαχειρίζονται την πολιτιστική κληρονομιά τους, κατά βάση μέσω των συλλόγων και δια των κειμηλίων τους, δηλαδή σε δημόσιο και όχι σε ιδιωτικό επίπεδο, εντάσσονται στα όρια των επιστημονικών κλάδων της δημόσιας Ιστορίας και της δημόσιας Λαογραφίας, καθώς δεν σχετίζονται με την υποκειμενική και ιδιωτική βίωση και διαχείριση της παράδοσης, αλλά με τη συλλογική και δημόσια, μέσω των συλλόγων και των μαζικών παραστατικών επιτελέσεων παλαιότερων τελετουργιών.

Όλη αυτή η διαδικασία συνιστά μια ουσιαστικά «δεύτερη ζωή» στη διαχείριση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των προσφύγων, η οποία, τηρουμένων των αναλογιών, μπορεί να διαπιστωθεί σε κάθε επιμέρους στοιχείο της προσφυγικής πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικό ή άυλο. Και είναι αυτή η διαδικασία διαχείρισης που οριοθετεί τους τρόπους με τους οποίους τόσο οι σύνοικοι όσο και οι απόγονοι εκείνων των εκπατρισμένων προσφύγων αντιλήφθηκαν και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να προσλαμβάνουν διαχρονικά όσα οι πρόσφυγες του 1922-1924 έφεραν ως ουσιώδη στοιχεία της ταυτότητας και της ύπαρξής τους, για να ξεκινήσουν σε άλλη, εν πολλοίς ξένη, γη και πάλι την ατομική και ομαδική, οικογενειακή και κοινωνική ζωή τους.

Το μικρασιατικό, το ποντιακό, το θρακικό και το καππαδοκικό ρωμαίικο πνεύμα δεν έσβησε μέσα στη φωτιά του πολέμου, ούτε θάφτηκε στις στάχτες της καταστροφής. Οι πρόσφυγες και οι απόγονοί τους, μέχρι σήμερα, ρίζωσαν στην Ελλάδα, θεράπευσαν τις σωματικές και ψυχικές πληγές τους και μεγαλούργησαν ξανά. Μεγάλο μέρος της μεταπολεμικής προόδου της χώρας μας τόσο στον οικονομικό, όσο και στον πνευματικό τομέα οφείλεται στους πρόσφυγες και τη δράση τους. Αναδημιούργησαν ακόμη και τα βασικά θρησκευτικά τους σεβάσματα, έχτισαν ναούς και μονές, έφεραν στην Ελλάδα τα βασικά θρησκευτικά τους παλλάδια.

Η πίστη που στήριξε τους Ρωμηούς πρόσφυγες του μικρασιατικού και του θρακικού χώρου τις ώρες του διωγμού, που υπήρξε απαντοχή τους στον δύσκολο εγκλιματισμό τους στις νέες εγκαταστάσεις τους, αυτή μέχρι και σήμερα αποτελεί τον χρυσό και ακατάλυτο σύνδεσμό τους με τη γη και την παράδοση των προγόνων τους. Οι ελληνορθόδοξοι κάτοικοι της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ιωνίας, της Θράκης, της Καππαδοκίας και της Κωνσταντινούπολης που εκδιώχθηκαν ή εντάχθηκαν στους ανταλλάξιμους πληθυσμούς της Συνθήκης της Λωζάννης και μετακινήθηκαν εξαναγκασμένοι στον ελλαδικό χώρο, μαζί με τα αντικείμενα της οικοσκευής, τα κειμήλια και τα φορητά αντικείμενα που μετέφεραν, έφεραν και στοιχεία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, ιδίως έθιμα και τελετουργίες των κοινοτήτων τους. Οι τελετουργίες αυτές αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς τους και σταδιακά άρχισαν, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα να αναβιώνονται, γνωρίζοντας μια «δεύτερη ζωή», την οποία εξετάσαμε στο πλαίσιο του Συνεδρίου. Πρόκειται για τελετουργίες που, λόγω των ιστορικών γεγονότων, «έσβησαν» στις περιοχές που τις γέννησαν και, όπου επιχωρίαζαν, άρχισαν όμως και πάλι να τελούνται στους χώρους της νέας εγκατάστασης των φορέων τους.

Όλα αυτά τα καίρια για τον Νέο Ελληνισμό ζητήματα νομίζω ότι επαρκώς εθίγησαν και εν μέρει, όπως πάντοτε συμβαίνει σε ανάλογα συνέδρια, μελετήθηκαν στο Συνέδριο. Κοινή δε παραδοχή όλων των ανακοινώσεων του Συνεδρίου υπήρξε η διαπίστωση ότι η Μικρασιατική Καταστροφή (1922) και η επακόλουθη Συνθήκη της Λωζάννης (1923), με τις νέες συνθήκες που δημιούργησαν και επέβαλαν (1924 κ.εξ.), επέδρασαν άμεσα πάνω στη μορφή και την ταυτότητα του Νέου Ελληνισμού, αλλά και της ελληνικής πολιτισμικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής, ευρύτερα.

*Ο Μανόλης Γ. Βαρβούνης είναι Κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ, Διευθυντής του «Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας» και Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας.

Πηγή: Παρατηρητής της Θράκης

Ποντιακά παραμύθια και Ποντιακή διάλεκτος: ένα ταξίδι στο παρελθόν

Ποντιακά παραμύθια και Ποντιακή διάλεκτος: ένα ταξίδι στο παρελθόν

Στη φιλόξενη αίθουσα «Φίλων Κτενίδης» του σωματείου «Παναγία Σουμελά» έγινε, την Τετάρτη, 19 Φεβρουαρίου, στις 6.30 το απόγευμα, η παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Τερζίδη, ο «Αράπ’ς» το οποίο εκδόθηκε, από τις εκδόσεις "Αφοί Κυριακίδη Εκδόσεις Α.Ε."

Είναι ένα παραμύθι στην ποντιακή, με παράλληλη απόδοση στα νέα ελληνικά, που -όπως είπε ο αρχισυντάκτης του περιοδικού «Ποντιακή Εστία» κ. Στάθης Ταξίδης, δεν θα μπορούσε κανείς να αντιληφθεί πως δεν είναι αυθεντικό παραδοσιακό ποντιακό παραμύθι. Το κοινό παλλόμενο από ενδιαφέρον, συγκινήθηκε με το παραμύθι, ενδιαφέρθηκε για τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα που τον καθοδηγούν στα δημιουργικά του μονοπάτια, αναρωτήθηκε για την διάσωση και την διάδοση της ποντιακής διαλέκτου και για την διατήρηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Η αγωνία των παρευρισκομένων συγκεντρώθηκε κυρίως στο επίμαχο ερώτημα για το πώς η ποντιακή κληρονομιά κληροδοτείται στις νεότερες γενιές, τι μέλει να κληροδοτηθεί και πώς.

Χαιρετισμό στο κοινό, που αψήφησε το τσουχτερό κρύο, απηύθυνε ο πρόεδρος του σωματείου «Παναγία Σουμελά» κ. Γεώργιος Τανιμανίδης, ο οποίος μεταξύ άλλων είπε:

«Μέσα από την προσεγμένη αυτή έκδοση από τον Γιάννη Τερζίδη δίνεται η δυνατότητα στις νεότερες γενιές να έρθουν σε επαφή με την ποντιακή διάλεκτο, να εξοικειωθούν μαζί της, να την αγαπήσουν, από πολύ νωρίς, από την τρυφερή παιδική τους ηλικία. Η απόδοση στην νέα ελληνική αίρει τον φραγμό της γλωσσικής κατανόησης. Η έκδοση αυτού του βιβλίου συνεισφέρει στην αναγνώριση της αξίας της ποντιακής διαλέκτου ως αναπόσπαστου μέρους της ελληνικής γλώσσας και παράδοσης, φέρνει κοντά το κοινό με την ποντιακή διάλεκτο, συμβάλλοντας στην αντίληψη της πολιτισμικής συνέχειας του ελληνισμού.

»Η ποντιακή διάλεκτος αποτελεί κομμάτι της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, είναι εγγεγραμμένη σε μια συλλογική μνήμη που ενώνει γενιές. Η έκδοση του Γιάννη Τερζίδη δεν αφορά μόνο τους Ποντίους, αλλά όλους τους Έλληνες, καθώς αναδεικνύει την ποικιλομορφία της ελληνικής γλώσσας. Είναι μια πράξη σεβασμού και αναγνώρισης της ιστορίας μας, που επιτρέπει στον πολιτισμό μας να αναπνέει και να συνομιλεί με το παρόν και το μέλλον».

Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Στάθης Ταξίδης, εκπαιδευτικός και διευθυντής σύνταξης του βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών περιοδικού “Ποντιακή Εστία” που εκδίδει το Σωματείο “Παναγία Σουμελά” και αναφερόμενος στο βιβλίο, είπε:

«Ο Γιάννης Τερζίδης έρχεται σήμερα να μας ξανασυστηθεί και να μας εκπλήξει και πάλι με το Ποντιακό παραμύθι του «Αράπ’ς», με παράλληλη απόδοση στην Κοινή Νεοελληνική και γλωσσάρι με τις δυσκολοκατανόητες λέξεις. Ένα παραμύθι επινοημένο από τον ίδιο με βιωματικά στοιχεία.

»Καλαίσθητο στην εμφάνισή του το βιβλίο, με σκληρό έγχρωμο εξώφυλλο, που οφείλεται στην προσεγμένη και επιμελημένη εργασία των εκδοτών Αφών Κυριακίδη Α.Ε. Η εικονογράφηση έγινε από την Ευαγγελία Πούλιου και η σελιδοποίηση και η καλλιτεχνική επιμέλεια από την Χαρά Δαμιανίδου. Η εικονογράφηση είναι απλή, όχι όμως απλοϊκή. Αφαιρετικές εικόνες, αδρές γραμμές, υπηρετούν τη στοχοθεσία συνολικά της έκδοσης: να αφήσουν τη παιδική φαντασία να καλπάσει, να δημιουργήσει τις δικές της εικόνες, να σκηνοθετήσει τις δικές της παρεκβάσεις.

Το κείμενο του βιβλίου κυλάει άλλοτε σαν βρυσομάνας γάργαρο νερό και άλλοτε ορμητικά, άμον νερόν πατρίδας καταρράχτε.

»Κιβωτός αποθησαύρισης τη λαλίας εμουν το βιβλίον του Γιάννε. Άνοκνος άμον μελεσσίδ’ ο συγγραφέας συνεισφέρει στον έρανο της διάσωσης, διατήρησης και διάδοσης της λαλιάς μας πληθώρα λέξεων, λεκτικών σχημάτων και παροιμιακών εκφράσεων, στοιχείων λαογραφικών, βάζοντας στο κάδρο τα παιδιά.

Η αυθεντική ρωμέικη λαλιά όπως αυτή του Γιάννη αποπνέει ποίηση και μουσικότητα, είναι σαν το δημοτικό τραγούδι. Πυροδοτούν τη φαντασία του αναγνώστη, εν προκειμένω τη φαντασία του παιδιού, δημιουργώντας εικόνες, πολλές εικόνες και όμορφες σκηνές.

»Ο αναγνώστης θα βρει στην αφήγηση πολλές σύνθετες λέξεις, οι οποίες δίνουν ομορφιά, μουσικότητα και δύναμη στον λόγο. Πρωτάνοιξη, πρωτικάρ’, πεγαδομάτια, ετσακοποδαρίουτον κ.α.

Λέξεις που σαν δροσερό αεράκι έρχονται από τα παρχάρια της πατρίδας, ξυπνώντας μας μνήμες: ανεμίδα, λουτουδόπον, τάτια, μαχλουκάτ’, πελέχ’, κενέα.

Παροιμιακές εκφράσεις, δοξασίες του λαού μας και θυμόσοφος λόγος μας οδηγούν κατευθείαν στον πυρήνα και στην πεμπτουσία της γλώσσας μας: “Η μάνα σ’ όντες εμέσαζεν τον κύρη σ’ είδεν”, “που κ’ αγρείται, νεαχπαράεταινεβλάφκεται”, “ο Αράπ’ς πέντε σκυλίαεξίαζεν”.

»Φράσεις που φανερώνουν την αγάπη των Ρωμιών του Πόντου για τη φύση και τα ζώα: “τερούν ο Γιάννες κρατεί τον Αράπ’ σηνεγκάλιανατ’ και κλαίει”. Στοιχεία και εικόνες που εξοικειώνουν και συνδέουν τα παιδιά με το φυσικό περιβάλλον και τη φύση, που τα κάνουν να αγαπήσουν τη φύση και τα ζώα. Και ο Γιάννης αποτυπώνει αυθεντικά την καλατσσήνεμουν γιατί είναι βίωμά του! Γιατί σκέφτεται με εργαλείο την ποντιακή. Γιατί πρώτα νουνίζουμε, όπως είπεν και ο πάππονεμουν ο Πλάτων, κ’ επεκείανοίομε το στόμαν και καλατσσεύομε. Σήμερα είναι πάρα πολύ λίγοι αυτοί, ελάχιστοι αυτοί οι οποίοι το καταφέρνουν.

Εμείς εδώ, στο σωματείο και στο ίδρυμα “Παναγία Σουμελά”, πιστοί στους καταστατικούς σκοπούς, στις αξίες και τις παρακαταθήκες των ιδρυτών και των κτιτόρων, του Φίλωνα Κτενίδη και του Παναγιώτη Τανιμανίδη και όσων υπηρέτησαν και υπηρετούν τα διοικητικά συμβούλια, πειθόμενοι στοις κείνων ρήμασι, είμαστε πολλαπλά χαρούμενοι για το έργο του. Γιατί εδώ και πολλά χρόνια, διαβλέποντας την αξία του τού προσφέραμε χώρο στο περιοδικό “Ποντιακή Εστία” και ως σωματείο και ίδρυμα “Παναγία Σουμελά”, τον προσκαλέσαμε και τίμησε με την παρουσία του το Συναπάντημα Ποντιακής Νεολαίας στα υψώματα του Βερμίου, γιατί με χαρά οργανώσαμε τούτη την εκδήλωση. Και γεροί να είμαστε, με τη χάρη της Παναγίας Σουμελά, να πραγματοποιήσουμε και άλλες στο μέλλον…

»Για όλους αυτούς τους λόγους αξίζει και με το παραπάνω ο κόπος για να διαβάσει και να ξαναδιαβάσει κανείς το βιβλίο του Γιάννη Τερζίδη».

Ακολούθως τον λόγο πήρε ο Δαμιανός Χαραλαμπίδης, χοροδιδάσκαλος και αναφερόμενος στο βιβλίο, μεταξύ άλλων ανέφερε:

«Ο Αράπ’ς λοιπόν… ο Αράπ’ς είναι ένα παραμύθι χωρίς βασιλιάδες και βασιλόπουλα… χωρίς μάγισσες και δράκους… χωρίς θηρία και αντρειωμένους, χωρίς μαγικούς κόσμους και υπερφυσικές δυνάμεις… χωρίς παλάτια και ονειρεμένους κόσμους…

»Ο Γιάννης έγραψε μια ιστορία ρεαλιστική… που είναι σύγχρονη… που θα μπορούσε να την ζήσει κάθε παιδί της ποντιακής υπαίθρου… είναι μια ιστορία για παιδιά, για μικρά και μεγάλα παιδιά χωρίς ηλικία… και το τονίζω αυτό!

»Γιατί;… γιατί ο Γιάννης αποφάσισε να γράψει αυτό το παραμύθι στα Ποντιακά, σα Ρωμαίικα όπως έλεγαν οι παλιοί μας τη γλώσσα τους, με αντιστοιχισμένη γλαφυρή απόδοση στη Κοινή Νέα Ελληνική. Αυτό το γιατί έχει πολλές απαντήσεις.

»Πρωταρχικό και κύριο κίνητρο ήταν πιστεύω, και είναι πάντα, η αγωνία του, όπως και πολλών άλλων, για το παρόν και το μέλλον της διαλέκτου μας… της διαλέκτου μας που έχει ξεχαστεί και πνέει τα λοίσθια στις πόλεις και αργοσβήνει στα χωριά…  και αυτή η απώλεια δεν είναι κάτι μικρό κι ασήμαντο… γιατί η γλώσσα είναι πατρίδα!... η γλώσσα είναι πατρίδα!

Ήταν, επίσης, και είναι πάντα, η πίστη του στην προοπτική της διάσωσης και συνέχισης της διαλέκτου μας στο μέλλον… που όπως ο σοφός μας δάσκαλος, ο πρώτης προσφυγικής γενιάς λόγιος και φιλόλογος Ιορδάνης Παμπούκης είπε: πως «η ποντιακή γλώσσα δεν έχει το κουράγιο να πεθάνει»…

»Ήταν ακόμα η εσωτερική του ανάγκη να εξωτερικεύσει τον ψυχικό του κόσμο στη μητρική του γλώσσα… σα Ρωμαίικα… γιατί για τον Γιάννη τον Τερζίδη τα Ποντιακά είναι και αυτά μητρική του γλώσσα… μεγάλωσε και «ετράνυνεν» ακούγοντας και μιλώντας καθημερινά τα Ρωμαίικα…  από πατέρα και μάνα… και το σημαντικότερο, από τους παππούδες και τις γιαγιάδες μέχρι και τα φοιτητικά του χρόνια… αλλά και απ’ όλους τους συγχωριανούς του στα Κομνηνά της Πτολεμαΐδας».

Αποσπάσματα του βιβλίου διάβασε με τον ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο ο πολύ καλός γνώστης της ποντιακής διαλέκτου και εκλεκτός τραγουδιστής Αλέξης Παρχαρίδης ενώ στη συνέχεια ο λόγος δόθηκε στους παριστάμενους, οι οποίοι συνεισέφεραν στον γόνιμο διάλογο, καταθέτοντας σκέψεις, απόψεις και προβληματισμούς.

Νίκος Ζουρνατζίδης: ”Ποντιακοί Χοροί, Τότε και Σήμερα”

Νίκος Ζουρνατζίδης: ”Ποντιακοί Χοροί, Τότε και Σήμερα”

Γράφει ο Κώστας Ευαγγελινός

Οι Ποντιακοί χοροί αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς των Ποντίων, με τους χορούς να αντικατοπτρίζουν τις κοινωνικές ομάδες και τις διασυνδέσεις του Πόντου με γειτονικούς πολιτισμούς. Με αφορμή την πρόσφατη θαυμάσια εκδήλωση στον σύλλογο Ποντίων Ν. Φιλαδέλφειας Ν. Χαλκηδόνας «Δ. Υψηλάντης» με ομιλητή τον Νίκο Ζουρνατζίδη καταθέτω το σχετικό σημείωμα.

Ο Νίκος Ζουρνατζίδης, ειδικός μελετητής στους Ποντιακούς χορούς, αναφέρθηκε εκτενώς στις διαφοροποιήσεις των χορών ανά περιοχή του Ανατολικού και Δυτικού Πόντου και στις σχέσεις των Ποντίων με τη Δυτική Αρμενία και τη Γεωργία, οι οποίες επηρέασαν το χορευτικό ύφος και τις παραδόσεις της περιοχής παρουσιάζοντας ταυτόχρονα κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία. Κάθε περιοχή είχε τη δική της μουσική, τα δικά της όργανα και τους δικούς της χορούς.

Ο Νίκος Ζουρνατζίδης υπογράμμισε ότι υπάρχουν πάνω από 180 διαφορετικοί χοροί στον Πόντο, οι οποίοι διαφέρουν μεταξύ τους ακόμα και σε μια φιγούρα, αναδεικνύοντας έτσι τη δυναμική και τον πλούτο της παράδοσης. Αυτή η πολυμορφία, όμως, φαίνεται να χάνεται τα τελευταία χρόνια, καθώς οι παραδοσιακοί χοροί έχουν εξελιχθεί από ατομικά μέσα έκφρασης σε συλλογικές παραστάσεις με στοιχεία ομοιομορφίας, που συχνά αγνοούν τη συναισθηματική και πολιτιστική ένταση των αυθεντικών χορών και των μεμονωμένων χορευτών.

Η παρουσία των χοροδιδασκάλων, σύμφωνα με τον Ζουρνατζίδη, έχει διαδραματίσει αρνητικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή. Αντί να ενθαρρύνουν τους χορευτές να εκφράσουν τη χαρά τους και τη σύνδεσή τους με την παράδοση, οι δάσκαλοι δημιουργούν “παραστάσεις” με σκιερά, σφιγμένα πρόσωπα, καταστέλλοντας, με αυτό τον τρόπο, την αυθεντικότητα και την ελεύθερη έκφραση που χαρακτήριζαν τις παραδοσιακές χορευτικές πρακτικές.

Στην ομιλία του επισήμανε επίσης ότι οι Ποντιακοί χοροί δεν είναι πολεμικοί χοροί, και η εμφάνιση με στρατιωτικά εξαρτήματα ή σφαίρες είναι ανακριβής και παραπλανητική. Οι Ποντιακοί χοροί είναι, κυρίως, χοροί εκδήλωσης χαράς και κοινωνικής συνεύρεσης, και αυτή η αναπαράσταση τους με στρατιωτικά στοιχεία και κραυγές μόνο την αυθεντικότητα των παραδόσεων πλήττει.

Ένα ακόμα σημαντικό σημείο στην ομιλία του Ζουρνατζίδη αφορούσε την αλλαγή στη μουσική παράδοση χρήσης της λύρας. Στην παραδοσιακή εποχή, οι οργανοπαίκτες της λύρας έπαιζαν εν κινήσει, καθώς συμμετείχαν στους κυκλικούς χορούς, δημιουργώντας μια ενότητα με τους χορευτές. Ωστόσο, σήμερα, η λύρα παίζεται κυρίως με καθιστό τον λυράρη στο πάλκο, μια αλλαγή που αποσυνδέει τη μουσική από τη χορευτική κίνηση και επηρεάζει την θέση των δακτύλων στο όργανο και κατά συνέπεια τον ήχο.

Τέλος, ο Ν. Ζουρνατζίδης δεν παρέλειψε να αναφερθεί στις παραδοσιακές φορεσιές των Ποντίων, όπως η βράκα και το φέσι, οι οποίες είχαν ιδιαίτερη σημασία στην εποχή τους. Παράλληλα, υπογράμμισε τις επιδράσεις της αστικής τάξης της Τραπεζούντας και άλλων πόλεων του Πόντου στην χορευτική συμπεριφορά και την ενδυμασία, με την εισροή στοιχείων από τη δυτική και κεντρική Ευρώπη, γεγονός που άλλαξε την εμφάνιση των παραδοσιακών φορεσιών.

Παρουσίασε διάφορα ντοκουμέντα που καταγράφουν τις παραδοσιακές χορευτικές πρακτικές του Πόντου. Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία που ανέφερε ήταν το παράδειγμα ομάδων 5-6 ατόμων από διαφορετικές περιοχές, οι οποίοι χόρευαν ταυτόχρονα τον ίδιο χορό με μικρές διαφοροποιήσεις. Αυτή η “ομαδική” εκτέλεση των χορών δείχνει την ανάγκη για συντονισμένη συνεργασία και εκφράζει τη συλλογική διάσταση της παράδοσης. Παράλληλα, οι μικρές διαφοροποιήσεις από ομάδα σε ομάδα ή ακόμα και εντός της ομάδας (όπως μια διαφορετική κίνηση ή παραλλαγή βήματος) καταδεικνύουν την ιδιαίτερη σημασία που είχαν οι τοπικές παραλλαγές και οι διαφορές μεταξύ των κοινοτήτων. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει στους χορευτές να διατηρούν την προσωπική τους ελευθερία και να ενσωματώνουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των τοπικών παραδόσεων, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν τη συνολική αρμονία και το “ταυτόχρονο” της χορευτικής διαδικασίας.

Ενώ οι απόψεις του Ν. Ζουρνατζίδη είναι ιδιαίτερα σεβαστές στον τομέα της λαογραφίας και των παραδοσιακών χορών, υπάρχουν και άλλες σχολές σκέψης που προβάλλουν διαφορετικές απόψεις για την εξέλιξη των Ποντιακών χορών.

Ο Ν. Ζουρνατζίδης, καταλήγοντας, υποστηρίζει την ανάγκη για επιστροφή στις ρίζες των Ποντιακών χορών και στην αυθεντικότητα της παράδοσης, με σεβασμό στην ιστορία και την πολιτιστική ταυτότητα του Πόντου. Μάλλον ήταν τυχεροί όσοι παρακολούθησαν την διάλεξη και αξίζουν συγχαρητήρια στο σύλλογο Ποντίων για την πρωτοβουλία.

Πηγή: Dekeleias