 |
| Ο Σοφοκλής μιλά Ποντιακά – Το Ηρώδειο ανεβάζει Οιδίποδα με ήχους της Μαύρης Θάλασσας (Βίντεο) |
Μια ιστορική παράσταση θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 6 Οκτωβρίου, στις 21:00, στο Ηρώδειο. Για πρώτη φορά θα ανέβει στη μεγαλοπρεπή σκηνή, κάτω από τον βράχο της Ακρόπολης, τραγωδία σε μία διάλεκτο τόσο άρρηκτα συνδεδεμένη με την αρχαία ελληνική και συνάμα τόσο ζωντανή που είναι σίγουρο, ότι το έργο θα καταπλήξει τους θεατές που θα βρεθούν στο θέατρο.
Ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή θα μιλήσει σε παγκόσμια πρώτη στα ποντιακά! Το έργο ανεβάζει η Νέα Ποντιακή Σκηνή του Λάζου Τερζά, ο οποίος ηγείται του 35μελούς θιάσου σε συνεργασία με τον Σύλλογο Ποντίων Μεταμόρφωσης "Ο Εύξεινος Πόντος". Αυτή δεν είναι η πρώτη απόπειρα που ο βετεράνος ηθοποιός του παλιού ελληνικού κινηματογράφου μεταφέρει αρχαίο θεατρικό έργο στη διάλεκτο των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσας.
Είχε προηγηθεί η «Ειρήνη» του Αριστοφάνη, η οποία πρωτοέπαιξε το 1985 στη Ρωμαϊκή Αγορά στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Αθήνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Ο Οιδίπους όμως ήταν ένα έργο ζωής για τον κορυφαίο δάσκαλο, ο οποίος εδώ και τέσσερα χρόνια δούλευε με άσβεστη φλόγα και προσμονή για να υλοποιήσει το όραμα της μεταφοράς του κειμένου του Σοφοκλή στο ωραιότερο θέατρο του κόσμου.
Κατανοητή γλώσσα με αρχαία και νεοελληνικά στοιχεία
Το άκουσμα της ποντιακής διαλέκτου μπορεί να ξενίζει τους θεατρόφιλους, οι οποίοι δεν αποκλείεται να πιστέψουν, ότι θα υπάρχει δυσκολία στην κατανόηση των διαλόγων. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει. Λέει για παράδειγμα ο Οιδίπους στη γυναίκα και μάνα του, Ιοκάστη, χωρίς να ξέρει, ότι είναι μάνα του, αφού ακόμα βρίσκεται σε αναζήτηση: «αλλανταλλοπροφητείες, ν'αοιλί εμέν, αοίκον φοβερόν λόγον 'ς σην ζωή μ' καμία 'κ'έκ'σα». Αυτό σημαίνει, ότι οι χρησμοί ήταν αλλοπρόσαλλοι, αλοίμονο σε μένα, τέτοιο φοβερό λόγο ποτέ δεν ξανάκουσα στη ζωή μου.
Η γλωσσική σύνθεση της παράστασης περιέχει τόσο αρχαιοελληνικά όσο και νεοελληνικά στοιχεία, προκειμένου να αναδείξει το μεγαλείο του ρωμαίικου ιδιώματος της Μαύρης Θάλασσας, που είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ομιλία των προγόνων και να γίνει περισσότερο εύπεπτη προς τον θεατή.
Τα αντιδάνεια του Ομήρου και ο Σοφοκλής που μιλούσε Ποντιακά
«Γιατί χρησιμοποίησα στοιχεία του νεοελληνικού λόγου; Δυσκολεύτηκα πολύ. Θυμήθηκα όμως τον Όμηρο, το Σοφοκλή, τον Αισχύλο, τον Αριστοφάνη. Οι μεγάλοι κλασικοί συγγραφείς, ακόμα και ο Όμηρος, όταν είχαν κάποια αδυναμία, για να συνθέσουν ένα μικρό κείμενο πάντα δανειζόντουσαν και από τη δωρική διάλεκτο και από την πανάρχαια ιωνική διάλεκτο», τονίζει στο Newpost ο Λάζος Τερζάς που επιμελήθηκε το κείμενο και υπογραμμίζει τη σημασία της έρευνας πριν αποδοθεί ένα αρχαίο έργο σε οποιαδήποτε γλωσσική μορφή:
«Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι ιδιαίτερη. Οπότε πρέπει να έχουμε υπεύθυνη στάση με τους κλασικούς τραγικούς μας συγγραφείς. Είναι καιόμενη βάτος. Πρέπει να μελετήσουμε, να ερευνήσουμε εις βάθος και να καταγράψουμε. Διαφορετικά η βάτος αυτή, η αρχαία ελληνική γραμματεία, θα μας κάψουν. Ήδη νιώθω ένα τσουρούφλισμα. Καταπιάστηκα για δεκαετίες με τη γλώσσα μας την ποντιακή, που προέρχεται από την ιωνική διάλεκτο, την πανάρχαια των προγόνων μας».
Μελετώντας τον Σοφοκλή ο Λάζος Τερζάς ανακάλυψε στα κείμενά του κοινά στοιχεία που συναντούμε στην ποντιακή. «Έχει ατέλειωτες λέξεις και ρήματα, ακόμα και φράσεις. Τη φράση «αρ έλα ψυ μ' και μη σπαντς», δεν θα βρούμε πουθενά στη νεοελληνική, ούτε τα «σποταλέσια δουλείας». Τί σημαίνει η λέξη σποτάλα; Είναι η ερωτική διάθεση του ανθρώπου. Οι γλωσσολογοί λένε για την ποντιακή ότι είναι ελληνογενής που δίνει απαράλλακτη διάσταση στη γλωσσοπλαστική μας παραγωγή. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Πέντε υπαίθρια θέατρα οικοδομήθηκαν στον Πόντο, σαν της Επιδαύρου», αναφέρει.
Ο Οιδίπους στη μνημονιακή Ελλάδα του 2018
Η τραγωδία του Σοφοκλή που θα μεταφερθεί το Σάββατο, 6 Οκτωβρίου, στις 21:00, στο Ηρώδειο, τα εισιτήρια της οποίας μπορείτε να τα προμηθευτείτε και διαδικτυακά μέσω του Public και του Ticketservices συνδέεται με τις πολιτικοκοινωνικοοικονομικές συνθήκες της σημερινής Ελλάδας. Σε ένα απόσπασμα του έργου ο κορυφαίος του χορού απευθύνεται στον θεό Απόλλωνα και διαμαρτύρεται φωναχτά για τα μνημόνια, το χρέος και αναρωτιέται αν έχουμε ελπίδα με το κούρεμα (Δείτε το βίντεο παρακάτω). «Μεταφέρω την κρίση με τους όρους το σήμερα. Γιατί και τότε στην πόλη υπήρξε κρίση», επισημαίνει ο Λάζος Τερζάς και συνεχίζει λέγοντας:
«Μέχρι σήμερα τα γεγονότα των Θηβών εκείνης της εποχής συγκλονίζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι την τραγωδία την έχουν ανεβάσει όλοι οι λαοί. Από τους Άγγλους μέχρι τους Κινέζους ανεβάζουν Σοφοκλή και Αισχύλο. Εδώ Ιάπωνας ανέβασε τη Μήδεια στο Ηρώδειο. Άρα η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι ο πλούτος αυτού του πλανήτη που λέγεται γη».
Χρέος η διάσωση της διαλέκτου
Ο σκοπός της παράστασης είναι ένας και ξεκάθαρος. Αφορά τη διάσωση της ποντιακής διαλέκτου, η ομιλία της οποίας καταπολεμήθηκε από το ελληνικό κράτος, προκειμένου οι γενοκτονημένοι πρόσφυγες που ήρθαν από τη Μαύρη Θάλασσα να ξεχάσουν τον τριχιλιόχρονο πολιτισμό τους και να μη διεκδικήσουν σε βάθος χρόνου τίποτα από όσα τους κλάπηκαν με τη βία και υφαρπάχθηκαν, τον πλούτο δηλαδή που είχαν δημιουργήσει οι Έλληνες σε εκείνα τα ματωμένα χώματα.
«Εμείς οι απόγονοι εκείνων έχουμε χρέος. Να είμαστε άξιοι συνεχιστές όλων των πολιτιστικών και πολιτισμικών εργαλείων που μας κληροδότησαν οι πρόγονοι τραντέλλενοι του Εύξεινου Πόντου», είναι το μήνυμα που στέλνει ο Λάζος Τερζάς.
«Δεν είναι πείραμα αλλά πρωτοπορία»
Πόσο σημασία έχει για το ποντιακό θέατρο και τον πολιτισμό, ότι ανεβαίνει ο Οιδίπους Τύρανος στην ποντιακή διάλεκτο, στο Ηρώδειο; «Είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο για τους Ποντίους, αλλά για το ίδιο το αρχαίο το δράμα. Όπως είναι γνωστό, η ποντιακή διάλεκτος είναι η αρχαιότερη, ζωντανή, ομιλουμένη διάλεκτος μέχρι σήμερα. Γιατί υπάρχουν και άλλοι που έχουν εξαφανιστεί, όπως τα λατινικά για παράδειγμα. Τα ποντιακά είναι ζωντανά, είναι η γλώσσα που μπορούμε να συνεννοηθούμε με τους Ποντίους σε όλον τον κόσμο και ιδιαίτερα με αυτούς που ζούνε στην ιστορική μας πατρίδα, στον Πόντο. Όλα αυτά τα στοιχεία, πέραν της διαλέκτου, η μουσική, οι χοροί, τα τραγούδια των Ποντίων που προέρχονται από τα βάθη των αιώνων, είναι ένας νέος τρόπος αναβίωσης του αρχαίου δράματος στη σύγχρονη εποχή. Άρα αυτό δεν είναι πείραμα, αλλά πρωτοπορία, η οποία θα έπρεπε να είχε γίνει πολλά χρόνια νωρίτερα. Θα έπρεπε πολλά χρόνια πριν, ολα αυτά τα πολύτιμα στοιχεία που έφεραν οι Πόντιοι να τα αξιοποιήσει και να τα χρησιμοποιήει η Πολιτεία, για να γίνει καλύτερη αναβίωση του αρχαίου δράματος», απαντά ο κορυφαίος του χορού και πρόεδρος Ελληνικού Σωματείου Διάσωσης και Διάδοσης της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς «Οι Μωμόγεροι», Κώστας Αλεξανδρίδης.
Πόσο ταιριάζουν οι ποντιακοί χοροί στα χορευτικά μέρη μιας αρχαία τραγωδίας; «Είναι απολύτως ταυτισμένοι», υπογραμμίζει ο ηθοποιός και συμπληρώνει: «Είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεται. Αντί να ψάχνουμε κινήσεις που πολλές φορές γελοιοποιούνε το δράμα, γιατί είναι νέα στοιχεία, τα οποία προσπαθούν να ανακαλύψουν ή να εφεύρουν χορογράφοι και σκηνοθέτες και να αναβιώσουν αρχαίο δράμα, αυτά κατά τη γνώμη μου προϋπάρχουν του αρχαίου δράματος. Διότι το αρχαίο δράμα όπως ξέρουμε, στην Αθήνα μεγαλούργησε τον 5ο π.Χ αιώνα. Όλα αυτά τα δρώμενα των Ποντίων και οι χοροί τους, είναι πολύ παλαιότεροι, όπως οι Μωμόγεροι για παράδειγμα. Μώμος ήταν ο θεός του γέλιου και της σάτιρας. Είναι δυνατόν να γίνεται αναβίωση του αρχαίου δράματος και να αγνοούμε αυτό το δρώμενο, το οποίο προϋπήρχε; Από αυτά τα δρώμενα τα διθυραμβικά προήλθε το αρχαίο δράμα».
Ο κορυφαίος του χορού αποκάλυψε μία ιστορία, η οποία επισημαίνει την ανάγκη υιοθέτησης παραδοσιακών δρωμένων στα έργα των Αρχαίων Ελλήνων κλασικών συγγραφών. «Απ' όταν ήμουν φοιτητής στο Εθνικό Θέατρο μας προβλημάτιζε η αναβίωση του αρχαίου δράματος. Όχι μόνο εμάς, τους φοιτητές, αλλά τους σκηνοθέτες, τους χορογράφους. Ειδικά η αείμνηστη Μαρία Χορς, την οποία είχα και καθηγήτρια, προβληματιζόταν πάρα πολύ. Ο καημός της ήταν όλα αυτά τα δρώμενα τα παραδοσιακά ελληνικά να τα εισάγουμε στο αρχαίο δράμα», καταλήγει ο Κώστας Αλεξανδρίδης.
Πόσο επίπονη ήταν για τους χορευτές η εισαγωγή των παραδοσιακών ποντιακών χορών σε μία τραγωδία; «Καταρχάς ήταν ένα πράγμα που δεν το έχουμε ξανακάνει. Δεν έχει ξαναγίνει προφανώς, να εντάξουμε δηλαδή αρχαίο λόγο, χορό ποντιακό και τραγούδι. Ήταν πολύ δύσκολο, παιδευτήκαμε αρκετά, αλλά πιστεύω, ότι το αποτέλεσμα θα είναι πολύ καλό», απαντά ο χοροδιδάσκαλος της παράστασης και πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων Μεταμορφώσεως, Παναγιώτης Ψυλλάκης. Όσον αφορά τους χορούς που θα εισαχθούν στο έργο, ο βασικός είναι ο πυρρίχιος. Οι θεατές όμως θα είναι σε θέση να παρακολουθήσουν το Διπάτ, που είναι οικοδεσποινιακός και τελετουργικός χορός, αλλά και το Σαμσόν. «Οι σκοποί και οι χοροί που επιλέχθησαν ταιριάζουν με το ύφος μιας αρχαίας τραγωδίας. Είμαι σίγουρος, ότι το κοινό θα απολαύσει το θέαμα», υποστηρίζει ο υπεύθυνος που ηγείται του χορευτικού συνόλου.
Το Newpost βρέθηκε στις πρόβες και συνομίλησε με τους συντελεστές του έργου. Μπορείτε να πάρετε μία γεύση από τις πρόβες, όπως κατέγραψε η κάμερά μας.
