ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΣΙΟΔΟ ΣΤΗ ΛΙΒΕΡΑ

Μια συνέντευξη του Κώστα Αλεξανδρίδη, στη Λένα Σαββίδου στα πλαίσια της ραδιοφωνικής εκπομπής της Ευξείνου Λέσχης Ποντίων και Μικρασιατών ν. Τρικάλων, «Ανέβζηγος Αροθυμία».

Πρόκειται για την πρώτη συνέντευξη που έδωσε ο Κώστας Αλεξανδρίδης μετά την επιστροφή του από τη Λιβερά και την εκεί αναβίωση, για πρώτη φορά μετά τον Ξεριζωμό, του εθιμικού δρώμενου των Μωμόγερων. Σήμερα, ένα χρόνο μετά και με την ευκαιρία της δεύτερης αποστολής της ομάδας του Κώστα Αλεξανδρίδη στον Πόντο για την αναβίωση του δρώμενου, ας δούμε τι ειπώθηκε τότε, γιατί κάποια πράγματα έχουν διαχρονική αξία:

«…Νυξ δ΄έτεκε στυγερόν τε Μόρον και Κύρα μέλαιναν
και θάνατον τέκε δ΄Ύπνον, έτικτε δε φύλον Ονείρων
δεύτερον αυ Μώμον και Οϊζύν αλγινόεσσαν
ου τινί κοιμηθείσα Θεών τέκε Νυξ ερεβεννή»

Λένα Σαββίδου: Κύριε Αλεξανδρίδη ας ξεκινήσουμε την συζήτηση μας από την ονομασία του εθιμικού δρώμενου «Μωμόγεροι». Τι σημαίνει λοιπόν «Μωμόγερος» και ποια η πιθανή προέλευση της ονομασίας αυτής;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Όπως μας πληροφορεί ο Ησίοδος στη «Θεογονία» του, ο Μώμος στην αρχαιότητα ήταν ο θεός του γέλιου και της σάτιρας. Οι ακόλουθοι –ιερείς του Μώμου, η ομάδα που τον συνοδεύει διακωμωδώντας και σατιρίζοντας καταστάσεις είναι οι Μωμόγεροι. Η καθ' αυτού ρίζα της λέξη Μώμος, προέρχεται από το ομηρικό ρήμα «μω» που σημαίνει «αναζητώ να βρω κουσούρι». Μώμος λοιπόν είναι ο θεός του γέλιου και της σάτιρας, αυτός που ψάχνει να βρει ψεγάδι να καυτηριάσει. Σύμφωνα δε με τον Πλάτωνα, «άριστο» ήταν το έργο που ο Μώμος δεν είχε τίποτε να πει επ αυτού.


Λένα Σαββίδου: Να υποθέσουμε από τα όσα μας λέτε για το όνομα του εθίμου ότι και το ίδιο το έθιμο έχει ρίζες που βρίσκονται πολλά χρόνια πίσω;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Ασφαλώς. Το δρώμενο δεν είναι απλώς Προχριστιανικό, είναι Προϊστορικό μιας και από όσα γνωρίζουμε ο Ησίοδος καταγράφει την προφορική παράδοση σχετικά με τον θεό Μώμο που έφθασε ως αυτόν. Επιπλέον, οι λέξεις «μίμος» και «μίμηση» προέρχονται από τη λέξη «Μώμος», καθώς και κατά την δική μου εκτίμηση και όλο το Αρχαίο Ελληνικό Δράμα.



Λένα Σαββίδου: Κύριε Αλεξανδρίδη, τι ακριβώς διαδραματίζεται μέσω αυτού του εθίμου; Σας ζητώ στην ουσία την περιγραφή του μιας και κάποιοι ανάμεσα μας, δεν το έχουν βιώσει για να το γνωρίζουν.

Κώστας Αλεξανδρίδης: Οι Μωμόγεροι είναι μία πολυσύνθετη -και όχι μόνο χορευτική- ομάδα. Εν πρώτης, έχουμε μία ομάδα 12 αντρών που ο αριθμός της είναι κατ' εξοχήν συμβολικός μιας και δώδεκα ήταν οι μαθητές του Χριστού, δώδεκα οι θεοί του Ολύμπου, δώδεκα οι μήνες του χρόνου κτλ. Αυτή είναι η χορευτική ομάδα την οποία πλαισιώνει η ομάδα των μουσικών. Αγγείον ή άσκαυλος - η γνωστή μας σήμερα γκάιντα- και Ποντιακή λύρα είναι τα μουσικά όργανα που η ομάδα των μουσικών χρησιμοποιεί. Επιπλέον των δύο αυτών ομάδων έχουμε και τη θεατρική ομάδα που αποτελείται αποκλειστικά από άντρες, οι οποίοι και υποδύονται όλους τους αναγκαίους ρόλους. Κύρια πρόσωπα της θεατρικής ομάδας είναι οι δύο νύφες, που συμβολίζουν τη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Εκτός από τις δύο νύφες, έχουμε τον γέρο με την γριά, έχουμε τον διάβολο, τον γιατρό, τον δικαστή και άλλους ρόλους που σε διάφορες εποχές προστέθηκαν στο δρώμενο, όπως ο αρκουδάς με την αρκούδα ή ο καμηλιέρης με την καμήλα. Με το πέρασμα του μέσα στο χρόνο το έθιμο πήρε στοιχεία από τις διάφορες ιστορικές εποχές. Ρωμαιοκρατία, Βυζάντιο, Οθωμανική αυτοκρατορία επηρέασαν το δρώμενο, το εμπλουτίσανε και το διαμορφώσανε.

Όλη αυτή η ομάδα, πήγαινε από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και εκεί διαδραματίζονταν αυτοσχέδιοι διάλογοι –το θεατρικό μέρος δηλαδή βασίζεται στον αυτοσχεδιασμό- ανάλογα με τον σπιτονοικοκύρη και το... «κουσούρι» το οποίο αυτός είχε. Διαπόμπευαν τον νοικοκύρη γεγονός που στη μικρή κοινωνία του χωριού προκαλούσε το γέλιο και έτσι επερχόταν, σύμφωνα με όρους τραγωδίας, η «κάθαρση».


Λένα Σαββίδου: Πότε εμφανίζονται οι Μωμόγεροι στον ετήσιο εορταστικό κύκλο; Από όσο γνωρίζω δεν είναι ένα έθιμο της Αποκριάς αν και έχει πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να το κατατάξουν ως τέτοιο.

Κώστας Αλεξανδρίδης: Πράγματι, δεν είναι έθιμο της Αποκριάς. Πέρα του ψυχαγωγικού του χαρακτήρα οι Μωμόγεροι είναι έθιμο ευετηριακό, για την καλή χρονιά. Λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου. Παράλληλα δε, έχει και γονιμικό χαρακτήρα. Η Αποκριά όπως και όλοι αυτοί οι εορτασμοί έχουν σχέση με την ευγονία, τη γονιμότητα, με την ανάσταση της φύσης και βέβαια σχετίζονται άμεσα με τις θεές Δήμητρα και Περσεφόνη.

Όπως είναι γνωστό από τον μύθο, η θεά Δήμητρα, όταν ο Πλούτωνας έκλεψε την Περσεφόνη, θύμωσε και δεν άφηνε τη γη να καρπίσει. Με την παρέμβαση του Δία, η Περσεφόνη επέστρεψε στη μητέρα της με την προϋπόθεση να ζει μαζί της μόνον κατά τον μισό του χρόνου ενώ το άλλο μισό να το περνάει με τον άντρα της στον Κάτω Κόσμο. Στο διάστημα που μάνα και κόρη ξανασμίγουν καρπίζει η γη. Κατ' αυτόν τον τρόπο, το δρώμενο των Μωμόερων συνδέεται με την Αποκριά, γιατί είναι εμφανής ο γονιμικός του χαρακτήρας. Στο σημείο αυτό να προσθέσω επίσης ότι την Δήμητρα και την Περσεφόνη εξακολουθούν ως τα σήμερα να τις αρπάζουν οι θεατές-ακόλουθοι του δρώμενου. Ο απαγωγέας συλλαμβάνεται από τους Μωμόγερους, δικάζεται, εξετάζει ο γιατρός τη νύφη να δει σε τι κατάσταση βρίσκεται και ο απαγωγέας καταδικάζεται και του επιβάλλεται σχετικό πρόστιμο.




Λένα Σαββίδου: Οι φορεσιές των χορευτών κύριε Αλεξανδρίδη, έχουν κάποια συμβολική σημασία;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Βεβαίως. Στην φορεσιά των Μωμόγερων συναντάμε όλες τις ιστορικές εποχές από την αρχαία Ελλάδα, μέχρι το σήμερα. Αυτό που οι Μωμόγεροι φοράνε και μοιάζει χωρίς στην πραγματικότητα να είναι, φουστανέλα, είναι ο αρχαίος ελληνικός κοντός χιτώνας. Ένα δεύτερο Αρχαϊκό στοιχείο της φορεσιάς των Μωμόερων είναι η περικεφαλαία, την οποία συναντάμε στην αρχαιότητα και στη θεά Αθηνά, και στο θεό του πολέμου Άρη. Ακόμη και στο θεό Μώμο τη συναντάμε, ειδικά σε Ρωμαϊκά αγάλματα του, μιας και υπήρξε θεότητα που λατρεύτηκε και από τους Ρωμαίους. Μάλιστα εκτός της περικεφαλαίας φοράει και τη φουστανέλα- χιτώνα.

Ένα άλλο στοιχείο, μεσαιωνικό αυτή τη φορά, είναι το ραβδί που οι Μωμόγεροι κρατούν στα χέρια τους. Αυτό λέγεται ματσούκι, εξού και η Ματσούκα, η ορεινή περιοχή της Τραπεζούντας, που πήρε το όνομα της από αυτό το ραβδί –όπλο. Ακόμη και σήμερα πολλοί λαοί της Ανατολής χρησιμοποιούν ως όπλο αυτό το μικρό κοντό ξύλο, το οποίο-σημειωτέον- είναι και πάρα πολύ αποτελεσματικό.


Λένα Σαββίδου: Υπάρχει κάποιος συμβολισμός στο χορό των Μωμόγερων και στα δρώμενα που αυτοί αναπαριστούν;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Αν και το όλο δρώμενο προκαλεί το γέλιο, ο χορός της χορευτικής ομάδας είναι ιδιαίτερα αυστηρός. Οι χορευτές δεν χαμογελούν ούτε και ποτέ τους γελούν, παρά μόνο χορεύουν αυστηρά από το πρώτο έως το τελευταίο σπίτι. Θα 'λεγα ότι ο χορός τους είναι ένας πολεμικός χορός που πολλές φορές φτάνει μέχρι τα άκρα, όπως μας πληροφορεί και ο Λουκιανός στο έργο του «Περί Ορχήσεως».


Λένα Σαββίδου: Θα τον λέγατε Πυρρίχιο;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Βεβαίως! Κατά τον Λουκιανό είναι μία Βακχική οργιαστική όρχηση, εν Ιωνία και εν Πόντο σπουδαζομένη. Τους χορευτές της δε, τους ονομάζει Κορύβαντες. Οι Κορύβαντες μέσω του χορού τους φθάνουν στα άκρα, στην κορυφή –εξ ου και το Κορύβαντες-και κατ επέκταση, στην έκσταση.



Λένα Σαββίδου: Κύριε Αλεξανδρίδη θα ήθελα να σας ρωτήσω που συναντούμε το έθιμο αυτό, εκτός από τη περιοχή της Τραπεζούντας;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Το έθιμο αυτό το συναντάμε σε όλο το Μικρασιατικό χώρο και σε όλο το Βαλκανικό χώρο. Στην Τραπεζούντα όμως και ιδιαίτερα στη Λιβερά, συναντάμε την ολοκληρωμένη παραλλαγή του δρώμενου. Και λέω ολοκληρωμένη γιατί εκεί το έθιμο κατάφερε να διασωθεί. Το γιατί απαντάται από τη εκεί καταγωγή της Μαρίας της Λιβερίτισσας. Η Μαρία ήταν μια παπαδοκόρη που ο Σουλτάνος κατά την εκστρατεία του προς τη Μεσοποταμία συνάντησε στη Λιβερά από όπου και ο στρατός του διέρχονταν, την ερωτεύτηκε και την παντρεύτηκε. Έτσι η Μαρία η Λιβερίτισσα έγινε η Σουλτάνα Γκιουλ Μπαχάρ. Πολύ γνωστό το όνομα της σε όλους μας θαρρώ. Υπάρχει και τζαμί αφιερωμένο σε αυτήν στην Τραπεζούντα, όπου και ο τάφος της. Η Μαρία, ακόμη και ως Σουλτάνα, δεν ξέχασε ποτέ την καταγωγή της και παραχώρησε ειδικά προνόμια στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας. Για αυτό και σε αυτή την περιοχή τα τρία μεγάλα μοναστήρια (Σουμελά, Βαζελώνα, Περιστερεώτα) συνέχισαν τη λειτουργία τους απρόσκοπτα. Από αυτήν την εύνοια το δρώμενο των Μωμόερων διασώθηκε μαζί με όλα τα αρχαιοπρεπή στοιχεία που έχουμε εμείς οι Πόντιοι κρατήσει στη γλώσσα μας, στη νοοτροπία μας, στον πολιτισμό μας.


Λένα Σαββίδου: Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να σας ρωτήσω αν πριν το 22-23 το έθιμο των Μωμόγερων τελούνταν όπως το γνωρίζουμε σήμερα.

Κώστας Αλεξανδρίδης: Ακριβώς έτσι! Αυτό κυρία Σαββίδου είναι και απορία πολλών άλλων. Αν δηλαδή, αυτό το δρώμενο με τις φουστανέλες και με τις περικεφαλαίες ήταν επιτρεπτό από τους Οθωμανούς. Ναι ήταν. Τελούνταν με ειδική άδεια που έπαιρναν οι Έλληνες από τις Αρχές της περιοχής. Βλέπετε, η δύναμη του εθίμου ήταν τέτοια που συμπαρέσυρε όλους τους κατοίκους, Έλληνες και Τούρκους. Αυτό συχνά προκαλούσε υποψίες και για το λόγο αυτό για την τέλεση του χρειαζόταν ειδική άδεια. Για την άμβλυνση των υποψιών των αρχών, τα παραγγέλματα ήταν στην Τουρκική.


Λένα Σαββίδου: Τα τραγούδια που ακούγονται είναι στην Ποντιακή ή στην Τουρκική;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Στην Ποντιακή, αυστηρά. Βλέπετε οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της περιοχής γνώριζαν όλοι τα Ποντιακά. Υπάρχει μια περιγραφή στην Ποντιακή Εστία του δρώμενου από τον Δημητριάδη ο οποίος αναφέρει ότι στη Λιβερά και στο γειτονικό Καπίκιοϊ΄ και σε άλλα χωριά της περιοχής το δρώμενο αυτό το τελούσαν με θρησκευτική ευλάβεια κάθε χρόνο. Στο τέλος των δικών τους εκδηλώσεων, όλα αυτά τα χωριά, Χαντζάβερα κτλ. κατέβαιναν στο Τσεβιζλούκ, τη Ματσούκα δηλαδή και ήταν ένα θέαμα άνευ προηγουμένου να βλέπει κανείς 150-200 φουστανελοφόρους να χορεύουν και να τραγουδούν Ποντιακά στις πλατείες. Μόνον τα παραγγέλματα ήταν και συνεχίζουν να είναι στην Τούρκικη γλώσσα.



Λένα Σαββίδου: Κύριε Αλεξανδρίδη είστε από τους τυχερούς εκείνους ανθρώπους που κατάφεραν μέσα από τη δουλειά τους να υλοποιήσουν το όνειρο της πρώτης προσφυγικής γενιάς: να ξαναγυρίσουν έστω και για λίγο στην πατρίδα και να ξαναζήσουν στιγμές ζωής που ζούσαν πριν τον Ξεριζωμό. Καταφέρατε να αναβιώσετε το έθιμο των Μωμόγερων στη Λιβερά του Πόντου, και να ζήσετε μια μοναδική εμπειρία. Θέλετε να μας κάνετε και εμάς κοινωνούς της εμπειρίας σας αυτής, λέγοντας μας κάποια πράγματα για το ταξίδι σας αυτό;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Πρέπει αν σας πω, ότι όπως και τότε έτσι και τώρα υπήρξε η ανάγκη να εξασφαλίσουμε τις σχετικές άδειες από τις Τουρκικές Αρχές, οι οποίες όμως δόθηκαν, μπορώ να πω, χωρίς καμία επιφύλαξη. Το γνώριζαν το δρώμενο άλλωστε. Για παράδειγμα η αντίδραση του δημάρχου της Ματσούκας ήτανε: «Α! κύριε Αλεξανδρίδη θα έρθετε 13 Ιανουαρίου να το κάνουμε μαζί;» Προς στιγμήν δεν κατάλαβα τι εννοούσε και του απάντησα ότι «Όχι στις 13 δεν θα έρθω. Θα ανέβω νωρίτερα». Αλλά κυρία Σαββίδου, με το παλιό ημερολόγιο το δικό μας- γιατί στον Πόντο εμείς ακλουθούσαμε το παλιό ημερολόγιο και εορτολόγιο -13 Ιανουάριου ήταν η Πρωτοχρονιά! Αυτό και μόνο δείχνει ότι το γνώριζαν το δρώμενο, ήξεραν ότι γίνεται αρχές του χρόνου και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι το περίμεναν με ανυπομονησία και χαρά.

Όσο διαρκούσαν οι επαφές και οι διατυπώσεις για την εξασφάλιση των σχετικών αδειών, παράλληλα προετοίμαζα την ομάδα των επίλεκτων Μωμόερων που πήγε στη Λιβερά. Κυρίαρχο κριτήριο της συμμετοχής στην ομάδα ήταν η καταγωγή από τη Λιβερά και τα γύρω χωριά. Όταν και η ομάδα ετοιμάστηκε ξεκινήσαμε την Πρωτοχρονιά να πάμε στον Πόντο ,να πάμε στην Πατρίδα, να πάμε στο χωριό όπου για χιλιάδες χρόνια αυτό το δρώμενο παρουσιαζόταν εκεί.

Καταλαβαίνετε ότι ακόμη κι τώρα είμαστε πολύ συγκινημένοι. Δεν πιστεύουμε ότι έχει γίνει αυτό το πράγμα παρότι έχει γραφτεί στην ιστορία: αν τώρα μπείτε στην ιστοσελίδα του χωριού το χουνε γράψει σαν μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία της Λιβεράς. Πάρα πολλά γι αυτό έχουν γραφτεί και στον Τύπο τόσο τον Ελληνικό αλλά ιδιαίτερα τον Τουρκικό. Το άρθρο του διανοούμενου Ηλία Καραγκιόζ που αφορούσε την αναβίωση του δρώμενου δέχτηκε πάνω από 3000 σχόλια. Κι όμως εμείς ακόμη δεν πιστεύουμε ότι το ζήσαμε.

Με αυτό το δρώμενο κυρία Σαββίδου, γίναμε γέφυρα φίλιας με τη γειτονική χώρα.

(İlyas Karagöz-Κώστας Αλεξανδρίδης. Λιβερά 2009)

Λένα Σαββίδου: Το δρώμενο που παρουσιάσατε στη Λιβερά ήταν διαδραστικό ή είχε αυστηρά προκαθορισμένη μορφή; Εν ολίγοις πήγατε εκεί και δώσατε μια παράσταση ή ήρθατε σε επαφή με τον κόσμο και να τον κάνετε συν–κοινωνό του εθίμου;

Κώστας Αλεξανδρίδης: Θα σας εξηγήσω ακριβώς πως έγινε:
Στη Λιβερα πέρα από τις 450 οικογένειες των Χριστιανών υπήρχαν και λίγες οικογένειες Μουσουλμάνων που μιλούσαν την Ποντιακή. Μια από αυτές τις οικογένειες είναι και η οικογένεια του σημερινού πρόεδρου του χωριού. Ο πατέρας του ως αγάς της περιοχής φιλοξένησε πάρα πολλούς Έλληνες πριν τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο και κάποια στιγμή και ο ίδιος ήρθε στην Ελλάδα, στην περιοχή της Κοζάνης και φιλοξενήθηκε για έναν μήνα. Έτσι ο γιος του και σημερινός πρόεδρος της Λιβεράς είχε καλή γνώση του δρώμενου και βεβαίως ήταν πολύ θετικός στην όλη κίνηση. Όλα αυτά συνετέλεσαν στο η φιλοξενία του πρόεδρου άλλα και όλων των εκεί κατοίκων να είναι κάτι το καταπληκτικό. Ήταν συγκινητική. Μας περιμένανε με στρωμένο τραπέζι για να μας κεράσουν και μας ευχαριστήσουν. Εμείς ξεκινώντας από το σπίτι του πρόεδρου γυρίσαμε σπίτι-σπίτι όλο το χωριό.


Λένα Σαββίδου: Τους περιπαίζατε κύριε Αλεξανδρίδη; Με την καλή έννοια πάντα.

Κώστας Αλεξανδρίδης: Τον πρόεδρο, που κάποια στιγμή έκλεψε τη νύφη, τον συλλάβαμε τον δέσαμε, τον δικάσαμε, τον τιμωρήσαμε και τον βάλαμε και πλήρωσε και πρόστιμο.


Λένα Σαββίδου: Η αναφορά σας στον συμμετέχοντα στο δρώμενο πρόεδρο, μου δημιούργησε την απορία αν μετά το 22, το έθιμο συνεχίστηκε στην περιοχή ή έσβησε με την αναχώρηση των δικών μας για την Ελλάδα.

Κώστας Αλεξανδρίδης: Η απάντηση στην ερώτηση σας είναι ότι στη Λιβερά σήμερα υπάρχουν υπολείμματα του δρώμενου. Δεν τελείται το έθιμο ακριβώς όπως τότε, αλλά τελείται κάτι παραπλήσιο. Πιο συγκεκριμένα, η χορευτική ομάδα δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως η θεατρική ομάδα που συνεχίζει κάθε χρόνο την πρωτοχρονιά να πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι για να ευχηθεί για την ευρετήρια και την ευγονία :
«Καλαντάρ καλαντάρ σο σπίτι σ πολλά μπερεκέτια».

Η θεατρική ομάδα επίσης έχει κρατήσει και το λογοπαίγνιο - αστεϊσμό κάτι που ήταν ευρύτατα διαδεδομένο ανάμεσα στους δικούς μας: παλιά τα σπίτια ήταν έτσι διαμορφωμένη ώστε πάνω να μένουν οι ιδιοκτήτες και στο υπόγειο τα ζώα τους. Οι Μωμόγεροι συνήθιζαν να λένε:

«Από παν αρνικά από αφκά θεληκά»,
υπονοώντας: το σπίτι σας (επάνω) να έχει αρσενικά παιδιά και το υπόγειο σας (κάτω) θηλυκά μοσχάρια.

Λένα Σαββίδου: Κύριε Αλεξανδρίδη, η αποστολή στη Λιβερά δεν ήταν ένα εύκολο ταξίδι. Δεν ήταν ένα απλό ταξίδι απόδρασης από την καθημερινότητα. Είμαι σίγουρη πως χρειαστήκατε να επιστρατεύσετε και δύναμη και θάρρος αλλά και τις οργανωτικές και διπλωματικές σας ικανότητες για να γίνει πραγματικότητα.

Κώστας Αλεξανδρίδης: Κι όμως, πέρα από όλα αυτά, κάποιοι συνεχίζουν να βλέπουν όλο αυτό που κάναμε με επιφύλαξη. Αλλοίμονο εάν φτάσουμε στο σημείο να βλέπουμε τον πολιτισμό επιφυλακτικά. Ο πολιτισμός είναι γέφυρα φιλίας. Γέφυρα που μπορεί να λειτουργήσει και αμφίδρομα. Πχ. να φέρουμε και εμείς εδώ τα παιδιά που συναντήσαμε εκεί και που χορεύουν καταπληκτικά τον Πυρρίχιο. Τα παιδιά της Λιβεράς που ακλουθούσαν τη θεατρική μας ομάδα και συμμετείχαν στο δρώμενο, γιατί ακριβώς ήταν γνώστες του, θα μπορούσαν να έρθουν κι αυτά στην Ελλάδα και να φιλοξενηθούν από εμάς. Και μείς ως φιλόξενος λαός μπορούμε να τους δεχτούμε κατάλληλα και όταν νοιώσουν τα ειλικρινή μας αισθήματα και σπάσει ο πάγος να δημιουργηθούν βάσεις για τη μελλοντική διατήρηση της ειρήνης στην περιοχή. Γιατί πιστεύω ότι η φιλία των λαών συμβάλλει στην διατήρηση της ειρήνης.


Λένα Σαββίδου: Κύριε Αλεξανδρίδη σας ευχαριστούμε από καρδιάς που το τολμήσατε αυτό το ταξίδι. Σας ευχαριστούμε επίσης που θελήσατε να το μοιραστείτε μαζί μας. Εύχομαι ολόψυχα να συνεχίζετε να ανοίγετε δρόμους φιλίας σε αυτή τη ζωή.

Κώστας Αλεξανδρίδης: Εμείς αυτό που κάναμε το είδαμε αρχικά ως ένα χρέος τιμής στους πρόγονους μας, γι' αυτό άλλωστε και κάποια στιγμή όταν τελείωσαν όλα τα αστεία κα τα πειράγματα η ομάδα μας μαζεύτηκε και πήγαμε στον Άγιο Γρηγόριο. Ο Άγιος Γρηγόριος ήταν η δεύτερη στη τάξη μετά το ναό του αγίου Γεωργίου εκκλησία της Λιβεράς, η οποία και τύγχανε έδρα μητροπόλεως. Εκεί, στον Άγιο Γρηγόριο, ήταν και τα «ταφία» των δικών μας. Έτσι λοιπόν με το πέρας της γιορτής πήγαμε να αποδώσουμε φόρο τιμής στους νεκρούς που αφήσαμε εκεί. Έλληνες που είναι θαμμένοι σε εκείνα τα χώματα για χιλιάδες χρόνια τώρα. Ήταν μια συγκλονιστική στιγμή. Ήταν η στιγμή που καταρρεύσαμε όλοι. Αν και μεσήλικες και σκληραγωγημένοι εκεί δεν αντέξαμε. Σας περιέγραψα όλα όσα ζήσαμε στη Λιβερά. Αυτό όμως που ζήσαμε στο νεκροταφείο του Αγίου Γρηγορίου δεν μπορεί να περιγραφεί. Συγνώμη, αλλά δεν γίνεται...



- Περισσότερα για τους Μωμόγερους μπορείτε να διαβάσετε επισκεπτόμενοι την ιστοσελίδα του Σωματείου Διάσωσης και Διάδοσης της Πολιτιστικής μας κληρονομιάς «οι Μωμόγεροι» http://www.momoyeroi.gr

- Το άρθρο του Yazar İlyas Karagöz στην ιστοσελίδα του Yazlık Köyü(Λιβερά) μπορείτε να διαβάσετε εδώ: http://www.yazlikkoyudernegi.com/index.php?sayfa=ilyaskaragoz5

- Την συνέντευξη του κυρίου Αλεξανδρίδη, μπορείτε να την ακούστε ακολουθώντας τον κάτωθι σύνδεσμο: http://thalassa-karadeniz.livepage.gr/file/2166/4717_%CE%91%CE%9D%CE%95%CE%92%CE%96%CE%97%CE%93%CE%9F%CE%A3_%CE%91%CE%A1%CE%9F%CE%98%CE%A5%CE%9C%CE%99%CE%91_5_-%CE%91%CE%A0%CE%9F%CE%9A%CE%A1%CE%99%CE%91_.mp3