«Τελείται και πάλιν η Θεία Λειτουργία,
και μάλιστα Πατριαρχική, του
Θεού επιφυλάξαντος εις την ημετέραν
Μετριότητα την μεγάλην συγκίνησιν
και χαράν, την οποίαν μόνον εις τα
όνειρά της είδε μακρά σειρά εκ των
αοιδίμων σεβασμίων προκατόχων μας
Οικουμενικών Πατριαρχών!»
και μάλιστα Πατριαρχική, του
Θεού επιφυλάξαντος εις την ημετέραν
Μετριότητα την μεγάλην συγκίνησιν
και χαράν, την οποίαν μόνον εις τα
όνειρά της είδε μακρά σειρά εκ των
αοιδίμων σεβασμίων προκατόχων μας
Οικουμενικών Πατριαρχών!»
του Σάββα Καλεντερίδη
Η πρόταση αυτή από το λόγο που εκφώνησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος κατά τη λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, στη Ματσούκα του Πόντου, στις 15 Αυγούστου 2010, δείχνει την ιστορικότητα της στιγμής. Μόνο στα όνειρά τους μπορούσαν να δουν λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, μακρά σειρά Οικουμενικών Πατριαρχών.
Η λειτουργία ολοκληρώθηκε και ήλθε η ώρα του απολογισμού.
Ας ξεκινήσουμε από τα διαδικαστικά. Το τουρκικό κράτος, σύμφωνα με όσα μας εξιστόρησαν οι απεσταλμένοι της εφημερίδας, έλαβε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να μην τορπιλιστεί η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης από ενέργειες ατόμων ή μηχανισμών που δεν έβλεπαν με καλό μάτι τη λειτουργία. Κύκλοι της φασιστικής-τρομοκρατικής οργάνωσης ΕΡΓΕΝΕΚΟΝ, δια του προέδρου της νομαρχιακής επιτροπής του (εθνικο)σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Sabri Dilber, προσπάθησαν να παρεμποδίσουν την πραγματοποίηση της λειτουργίας προσφεύγοντας στην τουρκική δικαιοσύνη, ενώ την ημέρα της διεξαγωγής της λειτουργίας, την 15η Αυγούστου, πραγματοποίησαν στην Τραπεζούντα ημερίδα με θέμα: "Ο Πορθητής, η Άλωση και ο νομάρχης Τραπεζούντας Αζμί μπέη". Παρόλα αυτά, το τουρκικό κράτος περιφρούρησε την εκδήλωση, ενώ και ο τοπικός λαός συμπεριφέρθηκε με άψογο και φιλόξενο τρόπο τους περίπου πέντε χιλιάδες επισκέπτες από Ελλάδα, Ουκρανία, Ρωσία, Γεωργία, ΗΠΑ, Αυστραλία και αλλού.
Από την πλευρά του το ελληνικό κράτος δεν κατόρθωσε να περιφρουρήσει "στόχους" και πρόσωπα στην ελληνική επικράτεια, που θα μπορούσαν να τορπιλίσουν το κλίμα της λειτουργίας. Παραμονές της ιστορικής αυτής στιγμής, και ενώ -δικαιολογημένα ως ένα βαθμό- πολλά άτομα που ήθελαν να επισκεφθούν την Τραπεζούντα και να συμμετέχουν στη λειτουργία εξέφραζαν φόβους που σχετίζονταν με την ασφάλεια και με τον κίνδυνο που θα αντιμετώπιζαν από ενδεχόμενες επιθέσεις παρακρατικών και Γκρίζων Λύκων στην Τραπεζούντα, άγνωστοι έριξαν βόμβα μολότοφ στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης, ξυπνώντας μνήμες των Σεπτεμβριανών του 1955. Ήταν τότε που πάλι με αφορμή μια βόμβα που έριξε Τούρκος προβοκάτορας στον ίδιο χώρο, υπέστησαν βανδαλισμούς οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, της Ίμβρου και της Τενέδου. Και σαν να μην έφτανε αυτό, δυο μέρες μετά, κυριολεκτικά την παραμονή της λειτουργίας, "άγνωστοι" προκάλεσαν φθορές σε περίπου είκοσι τάφους του οικισμού των Ρομά, Πος-Πος, στην Κομοτηνή, κινητοποιώντας ταυτόχρονα μερικές εκατοντάδες εγκάθετους του τουρκικού προξενείου, που διαδήλωσαν με "αγανάκτηση" για τη δράση των "ακραίων στοιχείων", που ακατανόητα χρέωσε στην χριστιανική πλευρά ο κυβερνητικός εκπρόσωπος κ. Πεταλωτής.
Δηλαδή, δεν θα ήταν καθόλου υπερβολικό να πούμε ότι η ΕΡΓΕΝΕΚΟΝ δεν κατάφερε να δράσει προβοκατόρικα στην Τουρκία, αλλά μάλλον τα κατάφερε στην Ελλάδα, με τα εδώ ενεργούμενά της, που έδρασαν χωρίς να παρεμποδιστούν από το κοιμώμενο (;) ελληνικό κράτος. Αν επαληθεύονται οι φόβοι μας αυτοί, η κατάσταση είναι τραγική, αν η λέξη αυτή μπορεί να νοημαδοτήσει την πραγματικότητα.
Συνεχίζοντας τον απολογισμό, περνάμε στις πολιτικο-διπλωματικές πτυχές της υπόθεσης. Χωρίς να περιμένουν καν να περάσουν ορισμένες μέρες, διάφοροι (εγκάθετοι) δημοσιογράφοι εφημερίδων πανελλήνιας κυκλοφορίας και άλλων ΜΜΕ αλλά και "παράγοντες" του οργανωμένου ποντιακού χώρου, αφού πρώτα επιτέθηκαν με ανοίκειο και πολλές φορές άδικο τρόπο σε άτομα και πολιτικούς που εκφράζονται με το δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, στη συνέχεια ανέλαβαν εργολαβικά το έργο της διαστρέβλωσης των γεγονότων και της κατασυκοφάντησης του Ιβάν Σαββίδη και του "ρωσικού παράγοντα". Όπως φαίνεται από το χρονικό των γεγονότων που οδήγησαν στο "άνοιγμα" της Παναγίας Σουμελά, ο Ιβάν Σαββίδης και εν γένει ο "ρωσικός παράγοντας" έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην παραχώρηση της άδειας από την τουρκική κυβέρνηση. Η ύπαρξη επιστολών των Βλαδιμήρ Πούτιν και Σεργκέι Λαβρόφ στους Ερντογάν και Νταβούτογλου αντίστοιχα, με τις οποίες προέβαλαν το αίτημα του "ανοίγματος" της Σουμελά στους ομολόγους τους, η παρουσία τα δυο προηγούμενα χρόνια το Δεκαπενταύγουστο στη Σουμελά και η παράσταση του Ιβάν Σαββίδη σε παράγοντες της τουρκικής βουλής για το θέμα, με ταυτόχρονη απουσία αντίστοιχων κινήσεων από ελληνικής πλευράς, μιλούν από μόνες τους. Οι Έλληνες της Ρωσίας, με επικεφαλής τον Ιβάν Σαββίδη, κινητοποιήθηκαν και πέτυχαν να φέρουν το θέμα προς εξέταση στις αρμόδιες τουρκικές αρχές.
Η κινήσεις του Ιβάν Σαββίδη και των Ελλήνων της Ρωσίας, που είναι Ρώσοι πολίτες, είχαν την υποστήριξη της ρωσικής κυβέρνησης, γεγονός που -απολύτως δικαιολογημένα κατά την άποψή μας- κινητοποίησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και εν μέρει την ελληνική πλευρά, υπό το φόβο της εισπήδησης της Ρωσικής εκκλησίας στην ιστορική για τον Ελληνισμό περιοχή του Πόντου και της Παναγίας Σουμελά. Από το σημείο εκείνο, περίπου από το Δεκαπενταύγουστο του 2009, το Οικουμενικό Πατριαρχείο εμπλέκεται ενεργά στο θέμα της λειτουργίας, για να φθάσουμε στο αίσιο αποτέλεσμα της 15ης Αυγούστου 2010, για το οποίο ασφαλώς και είχε καθοριστικό ρόλο η προσωπικότητα του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Πάντως, για το θέμα θα επανέλθουμε με ειδικό αφιέρωμα στο επόμενο φύλλο μας, για να μάθουν οι αναγνώστες μας τις πολιτικές, διπλωματικές και θρησκευτικές πτυχές αυτής της σοβαρής υπόθεσης.
Όσον αφορά στα ζητήματα αμοιβαιότητας που τίθενται από την τουρκική πλευρά, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ, ως αντάλλαγμα στην "παραχώρηση" της Σουμελά, ζητεί από την Ελληνική κυβέρνηση τη λειτουργία οθωμανικού τεμένους στην Αθήνα. Πρώτον, η παραχώρηση της Τουρκίας δεν έγινε στην Ελλάδα, αφού -απ΄ όσο γνωρίζουμε- δεν υπήρχε αντίστοιχο έτοιμα από την ελληνική κυβέρνηση. Δηλαδή, με άλλα λόγια, η Τουρκία "άνοιξε" τη Σουμελά επειδή υπήρχαν ρωσικές πιέσεις για το θέμα και ενεπλάκη το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επειδή η Σουμελά από της ιδρύσεώς της συνεχώς είναι στη δικαιοδοσία του. Άρα, παρ' ότι το ζήτημα της Σουμελά αφορά το σύνολο του Ελληνισμού, η χώρα που ζήτησε επίσημα το "άνοιγμα" της Μονής σε θρησκευτικές λειτουργίες είναι η Ρωσία και αν η Τουρκία ζητά αντίστοιχες "παραχωρήσεις" στη λογική της αμοιβαιότητας, μάλλον προς τη Ρωσία θα πρέπει να απευθυνθεί.
Κλείνοντας, θα αναφερθούμε στις φωνές που ακούγονται από διάφορες πλευρές για το ρόλο του ενός και του άλλου, φωνές που δεν οδηγούν σε θετική κατεύθυνση ούτε το Ποντιακό ούτε τα εθνικά μας θέματα. Η περίπτωση του "ανοίγματος" της Παναγίας Σουμελά θα πρέπει να μελετηθεί με μεγάλη προσοχή απ΄ όλους μας, γιατί πρόκειται για επιτυχία που προήλθε από την -έστω και προβληματική- συνεργασία των Ελλήνων της Ρωσίας, που είναι ένα ανεκμετάλλευτο εθνικό κεφάλαιο, των Ελλήνων της Ελλάδος και του Οικουμενικού Πατριαρχείου και θα πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα δράσης για το μέλλον. Ο Ελληνισμός, στις δύσκολες στιγμές που περνά, χρειάζεται στρατηγική και πνεύμα συνεργασίας και όχι διαίρεσης.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ποντιακή Γνώμη - Τεύχος Αυγούστου 2010