 |
| Ο κώδικας της κοινότητας Μπουγά Ματέν Ικονίου |
του Γιάννη Δελόγλου
Με καθαρή γλώσσα και συντακτικό που δείχνει την ανωτερότητα των ανθρώπων που ζούσαν κάτω από τον φόβο και το μαρτύριο των Τούρκων, τις απειλές και τους περιορισμούς των Αρχών, οι Έλληνες του Πόντου, είχαν το μεγάλο σχολείο ως πνευματικό θεμέλιο για την Ορθοδοξία που τους κράτησε μέχρι το τέλος ψυχικά ελεύθερους και υπερήφανους για την πίστη τους. Καλλιέργησαν τον πνευματικό τους πλούτο μέσα από την γλώσσα της εκκλησίας και άφησαν ιερά αναγνώσματα που στάζουν πατριωτικό κάλλος αλλά και καθαρό φως στις νεότερες γενιές που χρειάζονται οδηγό για την αναζήτηση στο βάθος του χρόνου.
Και αυτές οι γενιές, απόγονοι αυτών των εραστών του πνεύματος, της Χριστιανοσύνης, του πατριωτισμού και του εμπορίου μήπως δεν κάνουν τους ίδιους αγώνες να διατηρήσουν και να διατρανώσουν τον πολιτισμό των προγόνων τους, σε μια δύσκολη εποχή, σε αυτή της ισοπέδωσης και της παγκοσμιοποίησης. Μήπως και τώρα όλοι αυτοί που αγωνιούν μέσα στους συλλόγους δεν είναι οι μπροστάρηδες της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των δικών τους ανθρώπων, αυτών των ανθρώπων που σκόρπισαν το άρωμα της δόξας στην πολιτισμένη; Δύση που ακόμα σιωπά στις μαρτυρίες των δικών της διπλωμάτων εκείνης της εποχής.
Είναι παιδιά, απόγονοι ηρώων, και είναι οι σύγχρονοι ήρωες σε μια πιο ύπουλη κοινωνία και σε μια πιο αδιάφορη ανθρωπότητα που στόχο της έχει την ισοπέδωση των πάντων με το μοντέλο της παγκοσμιοποίησης. Τα Ποντιόπουλα όμως όπου και αν ζουν δεν συμβιβάζονται με προδοσίες. Έχουν χρέος στους τάφους των δικών τους ανθρώπων στον Πόντο να αγωνιστούν κάνοντας γνωστά τα γεγονότα που σημάδεψαν την ανθρωπότητα.
Στην τότε κοινότητα της Σκοπιά Σερρών, (σήμερα Δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Αλιστράτης), διεσώθη ο Κώδικας της Κοινότητας Μεταλλείου Ταύρου (Μπουγά Ματέν), από τον Κοσμά Χουτούρη τότε γραμματέα που τον έφερε από τα άγια χώματα της περιοχής Ικονίου. Ο Κοσμάς Χουτούρης εμπιστεύτηκε τον εν λόγω κώδικα στον αντικατάσταση του γραμματέα Θεόδωρο Κοταϊδη που τον φύλαξε με ευλάβεια για αρκετό καιρό. Υπό μορφήν δανεισμού ο κώδικας περιήλθε στα χέρια του καθηγητή του ΑΠΘ κ. Πανταζόπουλου για να εκδοθεί από το σπουδαστήριο του Ελληνορωμαϊκού Δικαίου, όπως και έγινε με την προαναγγελθείσα αναφορά της έκδοσης "Ελλήνων Συσσωματώσεις κατά την Τουρκοκρατίαν".
Ένας φοιτητής τότε της Νομικής και νυν έγκριτος δικηγόρος των Σερρών, ο εκ Νέας Ζίχνης κ. Νικ. Τακουρίδης είναι αυτός που με πολύ ευλάβεια και υπερηφάνεια μεταφέρει τον κώδικα στον καθηγητή του Ν. Πανταζόπουλου που γράφει στον Θεόδωρο Κοταϊδη στις 23 Ιανουαρίου 1959 τα εξής:
"Φίλε κ. Κοταϊδη, σας ευχαριστώ θερμά που είχατε την ευγενική καλοσύνη να εμπιστευθείτε τον πολύτιμο κώδικά σας στον κοινό μας φίλο και μαθητή μου κ. Νικόλαο Τακουρίδη. Όπως γνωρίζετε ο Κώδιξ εξακολουθεί να ευρίσκεται εις το Σπουδαστήριο της ιστορίας του Δικαίου, προς μελέτην και έκδοσιν. Ήδη μετεφράστηκαν αι εκ των καραμανλικών γραφείσαι σελίδες. Εν τούτοις πολλά απομένουν ακόμη να γίνουν πριν ολοκληρωθεί η όλη προεργασία.
Ελπίζω ότι θα έχετε την καλοσύνη και την υπομονήν να μας βοηθήσετε, επιτρέπων την παράτασιν της παραμονής του κωδικός σας πλησίον μας. Τον φυλάττομεν ως κόρην οφθαλμού, αλλά τον χρειαζόμεθα ακόμη δια ορισμένας παραβολάς κι επαληθεύσεις του κειμένου του. Αν πάλιν σας είναι δύσκολος η παράταση του δανεισμού, παρακαλώ να μου το γνωρίσετε, δια να σας τον αποστείλω δια του κ. Τακουρίδη. Με το σημερινό ταχυδρομείον αποστέλλω δύο αντίτυπα τελευταίας μελέτης μου. Θα χαρώ πολύ, αν μου δοθεί προσεχώς η ευκαιρία να σας γνωρίσω και προσωπικώς υποδεχόμενος υμάς ενταύθα ή επισκεπτόμενος την ωραίαν σας Σκοπιά. Φιλικά υμέτερος Ν. Πανταζόπουλος".
Τι περιέχει όμως αυτός ο θησαυρός είναι δύσκολο να αναλύσεις σε λίγες αράδες. Ένα θαυμάσιο διοικητικό διάγραμμα που δεν έχει να ζηλέψει κανένα σύγχρονο σύνταγμα προηγμένης χώρας. Γράφει ο κώδικας "Σήμερον τη πρώτη Μαρτίου του χιλιοστού οκτακοσιαστού εβδομηκοστού τετάρτου σωτηρίου έτους κατά παράκλησιν του Σεβασμιωτάτου Αρχιερέως ημών Αγίου Χαλδείας Κυρού Γερβασίου συνελθέντες άπαντες ημείς, οι του Μεταλλείου κάτοικοι επί γενική συνελεύσει υπό την προεδρίαν της αυτού Πανιερότητος εξελεξάμεθα δια γενικώς ψηφοφορίας και συνεστήσαμεν δημογεροντίαν, ίνα αυτή, κατά τους παρά πόδας, τους υπό της αυτού Σεβασμιότητος συνταχθέντες συμβιβάζη και διεκπεραιώνη τας σημειωθείσας υποθέσεις των Χριστιανών της ενταύθα κοινότητος ως εφεξής".
Στη συνέχεια αναφέρεται στις υποχρεώσεις των δημογερόντων και τα καθήκοντά τους απέναντι στους κατοίκους στον τρόπο λειτουργίας της ενορίας και των σχολείων. Εκπρόσωπος του μητροπολίτη Χαλδίας ήταν ο Αρχιερατικός Επίτροπος Πέτρος Ακριβόπουλος και μέγας χορηγός και ευεργέτης ο μεγαλέμπορος Νικόλαος Υψηλάντης ο εγγονός και συνώνυμος του οποίου κατοικεί στην Νέα Ζίχνη επίσης βετεράνος έμπορος και επί σειρά ετών Νομαρχιακός Σύμβουλος. Αναφέρονται τα ονόματα των ιερέων Λαζ. Χρυσανθίδη, Παντελή Καστανίδη, Ιωάν. Χριστοδουλίδη και Παναγ. Μεϊτανίδη.
Οι δημογέροντες που αναφέρονται είναι οι Παντελής Ανθρακόπουλος προπάππος του δημοσιογράφου Γιάννη Δελόγλου, Θεοδ. Κοταϊδης, Αν. Χατζηβασιλειάδης, Χ. Ανθρακόπουλος, Στεφ. Ιωάννου, Γεωρ. Λυκίδης, Ιορδ. Χουτουριάδης, Γρηγ. Γρηγοριάδης, Στεφ. Χουτουριάδης, Νικ. Αλτζίδης, Ιωάν. Μεϊτανίδης, Σ. Σταυρίδης, Μιχ. Δαρακτσόγλου, Παν. Κασαπίδης, Χαρ. Λαζαρίδης, Γεωργ. Σπανόπουλος, Ιωαν. Δεληγιαννίδης, Βασ. Κανταρτζής, Παν. Ιωαννίδης και Αναστ. Πετρίδης.
Δημογέροντας και γραμματέας του ειρηνοδικείου Μπουγά Ματέν ήταν ο Περικλής Νεοκοσμίδης που κατοίκησε στο Ηράκλειο Κρήτης. Έφοροι ήταν οι Ιωαν. Λαζαρίδης, Φιλ. Σταυρίδης, Σπυρ. Κουτσίδης, Ιωαν. Γεωργιάδης, Αγαθ. Δημητριάδης, Μιχ. Αναστασιάδης, Ιωαν. Τουρουχτσόγλου, Ιωαν. Μιδόπουλος, Νικ. Παπαδόπουλος, Χρηστ. Χουτουριάδης, Κων. Κεσόγλου και Παν. Χατζηκυριακίδης. Μέσα στις σελίδες αυτού του πολύτιμου θησαυρού διακρίνει κανείς πωλητήρια ακινήτων π.χ. Β.Γ. Χουτουριάδη και Αν. Πατσατσίδη, διαθήκες π.χ. Σάββα Κούρτογλου και Χαρ. Μαρνά. Ακολουθεί ο Κανονισμός της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας του Μεταλλείου Ταύρου και των περιχώρων της επαρχίας Χαλδίας και Χερροιάνων, που αποτελείται από έξι κεφάλαια ήτοι: 1) Περί εκλογών και διοικητικής οργάνωσης των ενοριών των σωματείων, 2) Περί εξελεγκτικής επιτροπής, 3) Περί Ιερών Ναών και Επιτρόπων, 4) Περί σχολικών Εφόρων, διευθυντού και δασκάλων, 5) Περί δημογεροντίας (τρόπος εκλογής) και 6) Περί επαρχιακών συνελεύσεων.
Γίνεται αναφορά σε τιμολόγια ιεροπραξιών κανονισμού γάμων και τρόπο λειτουργίας μουσικών οργάνων κατά τη διάρκεια του γάμου. Υπάρχει αναλυτικός κανονισμός λειτουργίας της ενορίας (ιερείς, ιεροψάλτες, επίτροποι), συμπεριφορά ιερέων προς τους πιστούς αλλά και αυτή των πιστών προς τους ιερείς υπό τον αυστηρό έλεγχο των δημογερόντων που προβαίνουν σε εφαρμογή του κανονισμού. Γιατί όμως ανήκουν στην Μητρόπολη Χαλδείας; Ο καθηγητής Γεώργιος Λυκίδης σε διάλεξή του στις 28 Ιανουαρίου 1960 τονίζει: "Εκκλησιαστικώς υπηγόμεθα, όπως όλα τα εν τη Μικρά Ασία Μεταλλεία (Ακ - δαγ - Μαδέν, Κεσκίν - Μαδέν, Περεκετλί - Μαδέν, κ.α.) εις την Ιεράν Μητρόπολιν Χαλδείας και Χερροιάνων, αν και αι αποστάσεις αι χωρίζουσαι τα ως άνω μεταλλεία από την έδραν της Μητροπόλεώς μας ήσαν τεράστιαι.
Υπήρχε πλησιέστερα προς ημάς Μητρόπολις, η Μητρόπολις Ικονίου και Νίγδης και θα έπρεπε να υπηγόμεθα εις αυτήν όπως υπηγόμενα και διοικητικής. Αλλά λόγοι ιδιαίτεροι συνετέλεσαν ώστε να εξαρτώμεθα από την Μητρόπολιν Χαλδείας, είναι δε αυτοί οι εξής: α) Να έχωμεν επαφήν με το στοιχείον, όθεν η καταγωγή μας και, β) δια της τοιαύτης επαφής μέσω της Μητροπόλεως να διατηρήσωμεν αυτούσια τα ήθη και έθιμα τα Ποντιακά...".
Γόνος αυτής της κιβωτού της ορθοδοξίας και του ελληνισμού του Πόντου ο δικηγόρος Σωκράτης Ανθρακόπουλος διετέλεσε Γενικός Επιθεωρητής Συνεταιρισμών στην δεκαετία του '30 ενώ στα μέσα του προηγούμενου αιώνα διετέλεσε και βουλευτής στο νομό Σερρών. Από τις θέσεις που κατείχε έδωσε έννομους και έντιμους αγώνες για την λύση των μεγάλων προβλημάτων του προσφυγικού Ελληνισμού.
Στην γενέθλια γη των προγόνων μου ηταν πολλά τα χαρισματικά γνωρίσματα που έδωσαν αρκετό πνευματικό και υλικό πλούτο στην κοινωνία. Ο καθηγητής Γ. Λυκίδης γράφει: "... Με την άφιξιν εις την πατρίδα μας διδασκάλων αποφοίτων της κατά Κεσάρειαν Ιερατικής Σχολής, έθα υπό το πρόσχημα ιερατικής σχολής, ελειτούργει πλήρες κλασσικών Γυμνάσιον ανεγνωρισμένων υπό του Πανεπιστημίου Αθηνών ως ομότιμον μετά εν Ελλάδι Γυμνάσια και με το Φροντιστήριον Τραπεζούντος...". Εκείνο όμως που φαντάζει ως εκπληκτικό και συγκλονίζει τους ειδικούς κοινωνιολόγους και επικοινωνιολόγους είναι η ασφάλεια ζωής που είχαν κάποιοι Έλληνες του Μπουγά Ματέν.