Διαβάζοντας την «Επιστολή» του κ. Θ. Κυριακίδη («Εύξεινος Πόντος», αρ. φύλλου 150, Ιούλιος 2009) μου προκάλεσε εντύπωση η ένταση που προκλήθηκε καθώς και η ανάληψη «ευθύνης» για μια απλή, αλλά ουσιαστική, επισήμανση στον «Εύξεινο Πόντο» (φ.149), που αναφερόταν στην ιδιαιτέρως σημαντική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Παλαιά Βουλή στις 10 Μαϊου.
Συγκεκριμένα έγραφα: «Οι φετινές εκδηλώσεις για τη Γενοκτονία ήταν οι σημαντικότερες που έλαβαν χώρα από τότε που ο ποντιακός χώρος (αρχές της δεκαετίας του ’90) άρχισε να τιμά συλλογικά την επέτειο. Και αυτό γιατί κύριοι ομιλητές στις εκδηλώσεις δεν ήταν Έλληνες ιστορικοί και ερευνητές αλλά ξένοι. Κορυφαίο υπήρξε το πρώτο μέρος της εκδήλωσης -που διοργάνωσαν στις 10 Μαϊου στην Παλαιά Βουλή οι νεολαίες των Ποντίων, Αρμενίων και Ασσυρίων- με περιλάμβανε εισηγήσεις σημαντικών ιστορικών, όπως ο εξαιρετικός Τούρκος ιστορικός Taner Aksam… ο Roger Smith… και ο George Shirinian …”. Η σημαντικότητα αυτού του γεγονός είναι αυταπόδεικτη. Και αυτό ανεξάρτητα από την κακή οργάνωση και την προφανή αδυναμία ή ανεπάρκεια των οργανωτών να συνδέσουν τις σημαντικές αυτές παρουσίες με τους Έλληνες ιστορικούς, μεταφέροντας τους γόνιμους προβληματισμούς στην ουδέτερη έως σήμερα νεοελληνική ιστοριογραφία.»
Να σημειώσω ότι η επισήμανση στην τελευταία παράγραφο αφορούσε κυρίως την ίδια την κεντρική Π.Ο.Ε., τους ιδεολογικούς της προσανατολισμούς, τις ιεραρχήσεις της, την αποσαφήνιση του περιεχομένου των ιστορικών γεγονότων, αλλά και την δυνατότητα παρέμβασης ή το εύρος που θα μπορούσε να δώσει σε τέτοιες διοργανώσεις. Γιατί ο τελικός υπεύθυνος είναι η κεντρική Π.Ο.Ε., εφόσον αυτή είναι το κέλυφος μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τέτοιες δραστηριότητες.
Δηλαδή η αφορμή για την επισήμανση των αρνητικών ήταν η θεσμική δυσλειτουργία που παρατηρήθηκε και αυτό βεβαίως δεν αφορά τη Νεολαία, η οποία σε καθαρά απόλυτο οργανωτικό επίπεδο έπραξε άριστα. Η αναφορά σε «κακή οργάνωση» αφορούσε όλα τα υπόλοιπα, όπως αναφέρονται στην Επιστολή Παραίτησης.
Θα έπρεπε να τονιστεί επίσης ότι η επισήμανση των προβλημάτων έγινε μόνο σε μια ποντιακή εφημερίδα και εξωτερίκευε με ένα σύντομο τρόπο εμπειρίες και σκέψεις από την επαφή με τους διοργανωτές και κατατέθηκε για να προβληματίσει την κεντρική Π.Ο.Ε. Φυσικά, η αναγνώριση της σημαντικότητας και της μοναδικότητας της διοργάνωσης τονίστηκε επανειλημμένως σε κείμενά μου. Αντίστοιχη κριτική απουσίαζε –και όχι τυχαία- στο άρθρο μου με τίτλο «Υπόθεση των σχολείων η Γενοκτονία των Ποντίων» («Αδέσμευτος Τύπος», 17 Μαϊου 2009, σελ. 14-15).
Εκεί έγραφα: «Η κορυφαία επιστημονική παρουσία του Τούρκου ιστορικού Taner Aksam, καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Clark της Μασαχουσέτης, σε εκδήλωση που έγινε στην Παλαιά Βουλή για τη Γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού, απέδειξε ότι η συζήτηση για τα τραγικά γεγονότα που χαρακτήρισαν την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την έλευση των εθνικών κρατών, έχει μια διεθνή εμβέλεια. Επίσης, το γεγονός της διοργάνωσης της συγκεκριμένης εκδήλωσης στις 10 Μαϊου 2009 από τη Συντονιστική Επιτροπή Νεολαίας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας (Π.Ο.Ε.), την Αρμενική Νεολαία Ελλάδας και την Πανελλήνια Ένωση Ασσυρίων, απέδειξε ότι και οργανωτικά πλέον οι απόγονοι των θυμάτων διοργανώνουν από κοινού τη διεθνή τους παρέμβαση. Ξεπερνούν παράλληλα και έναν κακώς νοούμενο τοπικισμό, που καλλιέργησαν κάποια Κέντρα για ίδιον όφελος και περιόρισαν τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής μόνο στην υποπερίπτωση του Πόντου, και πορεύονται αναζητώντας την ιστορική αλήθεια, μαζί με την ιστορική δικαίωση και την καταδίκη του τουρκικού εθνικισμού…»
Πριν λοιπόν κάποιος αναλάβει το βάρος των παραλείψεων και των υστερήσεων, θα ήταν καλό αφενός να έχει πλήρη γνώση του συνόλου της προσέγγισης και αφετέρου να προσπαθήσει να αντιληφθεί χωρίς εγωισμούς την πρόθεση του επισημαίνοντος.
Το σύνολο του προβληματισμού μου παρουσιάζεται στην Επιστολή Παραίτησης από τη θέση του Υπευθύνου Ιστορίας της Π.Ο.Ε. (απεστάλη στον πρόεδρο της Π.Ο.Ε. στις 5/4, άμα τη πληροφορήσει της εκδήλωσης από την ανάρτηση του τελικού προγράμματος):
«…Με αφορμή την απουσία ουσιαστικής συνεργασίας για την πραγματοποίηση των εκδηλώσεων (που σχετίζονται με τη Π.Ο.Ε.) για θέματα Ιστορίας, παρακαλώ να δεχθείτε την παραίτησή μου από τη θέση αυτή. Σημειώνω ότι στη συνεδρίαση του Δ.Σ. της Π.Ο.Ε. του Μαρτίου με την ιδιότητα του Συντονιστή του Τομέα Ιστορίας είχα θέσει κάποιες ιδέες και προτάσεις για τα ζητήματα που σχετίζονταν με τις εκδηλώσεις για τη Γενοκτονία, τα οποία αντιμετωπίστηκαν ευνοϊκά από τους συναδέλφους.
Η απουσία συνεργασίας, αλλά και ουσιαστική διάθεση επικοινωνίας με την κεντρική Π.Ο.Ε., όσον αφορά τουλάχιστον τα ζητήματα Ιστορίας, έχουν ως αρνητικό αποτέλεσμα τη διοργάνωση δύο εκδηλώσεων και επιστημονικών συμποσίων την ίδια μέρα (10 Μαϊου) στην Αθήνα. Την πρώτη και προγραμματισμένη από τα Χριστούγεννα εκδήλωση των εκπαιδευτηρίων «Ελληνική Παιδεία» και τη δεύτερη από τη Συντονιστική Επιτροπή Νεολαίας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας.
Στις επαφές που έγιναν με πρωτοβουλία μου με τους υπευθύνους της Νεολαίας -αφού πληροφορήθηκα παρεπιπτόντως για τη διοργάνωση της εκδήλωσής της την ίδια μέρα μ’ αυτή της «Ελληνικής Παιδείας»- επικράτησε βεβαίως καλή διάθεση. Ενημέρωσα τους υπευθύνους ότι αυτή τη στιγμή στον ελλαδικό χώρο δεχόμαστε μια μεγάλη αναθεωρητική επίθεση, τόσο από συγκεκριμένους ιστορικούς όσο και από ένα ιδιότυπο ιδεολογικό ρεύμα, που έχει μεγάλες προσβάσεις στα ΜΜΕ και διαμορφώνει τόσο την κοινή γνώμη όσο και τη εικόνα της ελλαδικής ελίτ για τα θέματά μας. Τους επέστησα την προσοχή ότι η τάση αυτή (Λιάκος, Ρεπούση, Κωστόπουλος και πολλοί άλλοι) θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με έξυπνες παρεμβάσεις.
Στο πλαίσιο του παραπάνω προβληματισμού τους τόνισα, ως Συντονιστής του Τομέα Ιστορίας της Π.Ο.Ε., ότι το κύριο ζήτημα στην Ελλάδα είναι ο επηρεασμός της κοινότητας των Ελλήνων ιστορικών για τα ζητήματα της Γενοκτονίας και η ανάδειξη του αξιόπιστου ρεύματος της προσφυγικής ιστοριογραφίας.
Τους πρότεινα ότι για να γίνει αυτό θα έπρεπε να συνδεθούμε με το ελληνικό πανεπιστήμιο και ειδικά με τις Σχολές Ιστορίας. Τους πρότεινα επίσης να συμμετέχει τουλάχιστον ένας Έλληνας ιστορικός και τους υπέδειξα τρία ονόματα: του ομότιμου καθηγητή του πανεπιστημίου της Βιέννης κ. Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, του καθηγητή ιστορίας του Α.Π.Θ. κ. Φαίδωνα Μαλιγκούδη και του ομότιμου καθηγητή ιστορίας κ. Ιωάννη Χασιώτη. Να σημειώσουμε ότι ο κ. Ενεπεκίδης είναι μόνος διεθνούς εμβέλειας Πόντιος ιστορικός, καθώς και ο πρώτος που μελέτησε τα γερμανοαυστριακά αρχεία (εκδόθηκαν από την Εύξεινο Λέσχη). Για τα ίδια αρχεία θα μιλήσει και ο Τούρκος ιστορικός Taner Aksam στις 10 Μαϊου.
Δυστυχώς δεν ελήφθησαν καθόλου υπόψη αυτά, ούτε υπήρξε κάποια άλλη επικοινωνία τουλάχιστον προς ενημέρωση. Γεγονός που το εκλαμβάνω ως έλλειψη εκτίμησης και σεβασμού προς την κεντρική Π.Ο.Ε. Αντίθετα αρκετό καιρό αργότερα είδα το τελικό πρόγραμμα.
Μερικές παρατηρήσεις:
- Η έλευση τριών πολύ σημαντικών ξένων επιστημόνων με απουσία ελληνικού επιστημονικού δυναμικού, φαντάζει τουλάχιστον παράδοξη.
- Επίσης η αντιδεοντολογική σύνδεση των κορυφαίων αυτών επιστημόνων με τους εκπροσώπους μόνο του πολιτικού συστήματος (Βαρβιτσιώτης, Χρυσοχοϊδης, Κουβέλης, Γκίκας, Αράπογλου), αναδεικνύει μια εξαρτημένη λογική και μεταφέρει σε μια κορυφαία στιγμή τη δομή των επαρχιακών μας εκδηλώσεων –όπου ανακατεύονται στην ίδια εκδήλωση επιστήμονες, πολιτικοί, και κομματάρχες.
- Ο τίτλος «Πόντιοι-Αρμένιοι-Ασσύριοι» επαναλαμβάνει το ίδιο λάθος που έχει επισημανθεί και παλιότερα, εξισώνοντας μια εθνικοτοπική ομάδα, ενταγμένη στο ελληνικό έθνος, με ολοκληρωμένα έθνη.
- Ο τίτλος αυτός έρχεται σε αντίθεση με το ίδιο το ιστορικό γεγονός της γενοκτονίας. Λειτουργεί επίσης αναθεωρητικά και προσβλητικά για τις άλλες ομάδες Ελλήνων της Μικρασιατικής γης που υπέστησαν την ίδια ακριβώς πολιτική του τουρκικού εθνικισμού. Δηλαδή, περιορίζοντας τη γενοκτονία μόνο στο Βορρά της Μικράς Ασίας επαναλαμβάνει ένα παλιό λάθος, που συρρικνώνει τελικά τον πραγματικό αριθμό των Ελλήνων θυμάτων της γενοκτονίας στο σύνολο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αυξάνοντας παράλληλα πλασματικά τους αριθμούς στον Πόντο, δίνοντας έτσι εύκολα επιχειρήματα προς το τουρκικό κράτος και τους αντι-πόντιους αναθεωρητές.
- Η αντίθεση αυτή που εντόπισα παραπάνω, θα έπρεπε ήδη να έχει ξεπεραστεί από την απόφαση του IAGS με την οποία αναγνωρίστηκε ότι η γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής αποτελεί μια από τις μεγάλες γενοκτονίες του 20ου αιώνα. Εκτός εάν από τις αποφάσεις αυτές κρατούμε μόνο τα σημεία που μας συμφέρουν. Επίσης η εισήγηση τόσο του Roger Smith (Ottoman Documents and expulsion of Greeks from Asia Minor in 1913-1914), όσο και του Taner Aksam (The German Foreign Office Archives on the Armenian and Greek Genocides), έρχονται σε κατάφωρη αντίθεση με τον τίτλο των εκδηλώσεων. Για όλα αυτά τα βασικά θέματα, και κυρίως από σεβασμό στους τίτλους που αποδίδει η Π.Ο.Ε. -η οποία εκφράζει τη βούληση του ελλαδικού ποντιακού ελληνισμού- παρακαλώ να δεχθείτε την παραίτησή μου….»
Οι επισημάνσεις μου αυτές, αλλά και η παραίτησή μου από τη θέση του συντονιστή Ιστορίας, έγιναν περισσότερο για να επιδιωχθεί η βελτίωση της λειτουργίας της μοναδικής δημοκρατικής Ομοσπονδίας που διαθέτει ο ποντιακός ελληνισμός και να δημιουργηθούν συνθήκες συνεργασίας και επικοινωνίας των διαφόρων τμημάτων που την απαρτίζουν.
Εν κατακλείδι να επαναλάβω ότι οι επισημάνσεις των παραπάνω ζητημάτων δεν στοχεύουν στην αμφισβήτηση της νεολαίας –και ειδικά των νέων επιστημόνων που ενεπλάκησαν στη διοργάνωση της εκδήλωσης- την οποία θεωρώ ως το πλέον δημιουργικό και ελπιδοφόρο κομμάτι της Ομοσπονδίας μας. Απλώς, με αφορμή μια μεγάλη ευκαιρία που σύμφωνα με την εκτίμησή μου δεν αξιοποιήθηκε όπως θα έπρεπε και μπορούσαμε, η Π.Ο.Ε. θα πρέπει να αναλογιστεί πάνω στα ζητήματα του καλύτερου εξορθολογισμού της λειτουργίας της και της μεγιστοποίησης των δράσεων που αναλαμβάνει.
Bλάσης Αγτζίδης,
Ιστορικός, μέλος Δ.Σ. Π.Ο.Ε.
τ. συντονιστής του Τομέα Ιστορίας
Agtzidis@hol.gr