του Κώστα Κούση
Στη μεγάλη αίθουσα του 2ου ορόφου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών (Ε.Π.Μ.), παρουσία επισήμων και πλήθους κόσμου, έγινε στις 23 Νοεμβρίου μια λιτή αλλά πολύ σημαντική εκδήλωση, κατά την οποία ο διεθνούς φήμης αρχαιολόγος Βίκτορας Σαριγιαννίδης ανακηρύχθηκε Επίτιμο Μέλος της Επιτροπής! Την τιμητική διάκριση ανακοίνωσε μπροστά στον τιμώμενο εκ μέρους του Δ.Σ. της Ε.Π.Μ. η Γ.Γ. Γεωργία Χαριτίδου.
Η πρώτη μου συνάντηση με το τεράστιο ανασκαφικό έργο και τον μεγάλο Αρχαιολόγο έγινε το 1994, σε μια βραδιά που διοργάνωσε η τότε Ομοσπονδία Ποντιακών Σωματείων Νοτίου Ελλάδος (ΟΠΣΝΕ).
Στην εκδήλωση αυτή επρόκειτο να προβληθεί στην οθόνη ο πλούτος των ευρημάτων που έφερε στο προσκήνιο η σκαπάνη του ποντιακής καταγωγής αρχαιολόγου Βίκτωρα Σαριγιαννίδη, για τα οποία ο άλλος μεγάλος αρχαιολόγος μας Μανόλης Ανδρόνικος θα πει: «Οι έξι τάφοι που πρόλαβαν να ανασκάψουν οι σοβιετικοί επιστήμονες με επικεφαλής τον Βίκτορα Σαριγιαννίδη χρονολογούνται στα τέλη του 1ου προχριστιανικού-στις αρχές του 1ου μεταχριστιανικού αιώνα, σε μια εποχή που είχε διαλυθεί το ελληνιστικό κράτος της Βακτριανής… Ωστόσο ο πλούτος των ευρημάτων είναι συγκλονιστικός. Τα 20.000 κομμάτια χρυσά κοσμήματα, τα λίγα ασημένια, ελεφαντοστέινα και χάλκινα, μαρτυρούν βέβαια για την κοινωνική τάξη των νεκρών, αλλά συνάμα και για τον πλούτο που διέθεταν οι νέοι αυτοί κάτοικοι της Βακτριανής».
Έκπληκτος για τα αμύθητης υλικής και ηθικής αξίας ευρήματα που είχε την τύχη να ανασκάψει ο Αρχαιολόγος μας, μετά τη σχετική προβολή που μας άφησε άναυδους, ζητώ και λίγες μέρες αργότερα με υποδέχεται καλόκαρδα και φιλικά, λες και γνωριζόμασταν από παλαιά, στο σπίτι της αδελφής του, η οποία τον φιλοξενούσε τότε, όπως και τώρα, όσες φορές έρχεται στην Ελλάδα.
Ακολουθεί μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη και στη συνέχεια, στις 9/4/1994, με κατάλληλη επεξεργασία του όλου υλικού που είχα από την εκδήλωση η οποία προηγήθηκε, πραγματοποιείται μια εντυπωσιακή εκπομπή που άφησε άφωνους τους τηλεθεατές μου.
Αργότερα, στο Σύλλογο Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί», πραγματοποιείται μια συνεστίαση με πολύ υψηλό εισιτήριο συμμετοχής, προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα που θα βοηθούσαν τη συνέχιση του ανασκαφικού έργου. Στη συνέχεια, και συγκεκριμένα στις 18-3-2005, στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ, παρουσιάζεται η πρόοδος του ανασκαφικού του έργου, στα βάθη της Ασίας, στο Βόρειο Αφγανιστάν...
Ψυχή όλων αυτών των παρουσιάσεων είναι ο πολύ καλός του φίλος, ο γνωστός σε όλους μας κ. Χρήστος Γαλανίδης, ο οποίος συμπαραστάθηκε στο Αρχαιολόγο μας ακόμη και σαν χρηματοδότης.
Στις 29 και 30 Νοεμβρίου του 2006 συναντάμε τον κ. Σαριγιαννίδη σε διεθνές συνέδριο με θέμα που είχε σχέση και με τον Μέγα Αλέξανδρο: «Ελληνιστικός Πολιτισμός στην Ανατολή».. Έλαβε χώρα στο Ελληνο-Γαλλικό Ινστιτούτο, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, και το οργάνωσε και παρουσίασε η Δρ Γρηγοράκου Ποτίτσα. Συμμετείχαν και μίλησαν 12 διαπρεπείς προσωπικότητες, όπως ο Γάλλος Ακαδημαϊκός Καθηγητής Πωλ Μπερνάρ, ο Αφγανός Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Στρασβούργου Ζεμαριαλάι Τερζί, ο Αιγύπτιος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αλεξάνδρειας Μουσταφά Ελ Αμπάντι, ο Σριλανκέζος Αρχαιολόγος Όσμουντ Μπομπαράτσι και άλλοι διαπρεπείς επιστήμονες. Όλοι τους μίλησαν γύρω από το αντικείμενό τους, αλλά αυτά που μας είπε και μας έδειξε στην οθόνη ο δικός μας Αρχαιολόγος Β. Σαριγιαννίδης ήταν εκπληκτικά. Έλαμπαν ελάχιστα λιγότερο από τον ήλιο. Τέτοιας εκπληκτικής ομορφιάς ευρήματα, αλλά και το απίστευτο πλήθος τους, 20.000 χρυσά τεμάχια, δεν ήταν δυνατόν να περάσουν απαρατήρητα από τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια.
Έτσι, τον 80χρονο σήμερα αρχαιολόγο μας (γεννήθηκε το Σεπτέμβριο του 1929 στη Τασκένδη, Ουζμπεκιστάν) επισκέπτεται συνεργείο του ΒΒC στο χώρο των ανασκαφών στο Τουρκμενιστάν, τη μακρινή Μαργιανή και στο ανάκτορο Γκονούρ, και συνομιλούν μαζί του για πολύ, ώστε να μπορέσουν να βγάλουν στον αέρα ταινία μιας ολόκληρης ώρας, για χάρη των τυχερών τηλεθεατών τους.
Το γερμανικό κανάλι ZDF μιλά επί δύο ώρες για τον Σαριγιαννίδη και τα ευρήματα των Βασιλικών Τάφων της Βακτριανής , εκεί που κατά τον Καβάφη «Και την κοινή ελληνική λαλιά, ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμε, ως τους Ινδούς».
«Μια εκθαμβωτική εικόνα αποκαλύφθηκε μπροστά μας», γράφει ο ίδιος, «όταν αφαιρώντας το κάλυμμα από έναν ακόμη τάφο, είδαμε δεκάδες εκατοντάδες, ίσως ακόμη και χιλιάδες χρυσά πλακίδια, κοσμήματα, και πολλά άλλα αντικείμενα που έλαμψαν ξαφνικά κάτω από το λαμπερό ήλιο της Βακτριανής. Και μας περιμένουν πολλοί ακόμη τάφοι του βασιλικού νεκροταφείου του Τιλλιά Τεπέ, οι οποίοι χάθηκαν για πάντα θα έλεγε κανείς, στην καρδιά της Ασίας, στο Βόρειο Αφγανιστάν».
«Όλα αυτά συνέβαιναν το χειμώνα 1978, είχαν όμως αρχίσει δέκα ακριβώς χρόνια πριν, το φθινόπωρο του 1968», συμπληρώνει ο ίδιος, «όταν δηλαδή η νεοσύστατη σοβιετική και αφγανική αποστολή ξεκίνησε τις πρώτες έρευνες στη θρυλική Βακτρία, χώρα που κάποτε εκτεινόταν γύρω από τον μέσο ρου του ποταμού Αμού-Νταρία, ο οποίος αποτελεί σήμερα φυσικό σύνορο μεταξύ της τέως ΕΣΣΔ και του Αφγανιστάν».
Αξίζει να πούμε πως όλα αυτά τα εκατοντάδες, χιλιάδες χρυσά ευρήματα που ανέδειξε ο αρχαιολόγος μας και τα οποία με τη σειρά τους τον ανέδειξαν στην κορυφή μεταξύ των συναδέλφων του, περιγράφονται στο πρώτα από τα βιβλία που έγραψε ο κ. Σαριγιαννίδης στα Ελληνικά, το «Βασιλικοί τάφοι στη Βακτριανή»! Το βιβλίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη, με τη συμβολή του επιχειρηματία Ψωμιάδη. Όλα τα έσοδα διατίθενται από τότε αλλά και σήμερα -υπάρχουν ακόμη κάποια αντίτυπα, πολύ κατάλληλο δώρο για τις γιορτές- προκειμένου να συνεχιστούν οι ανασκαφές. Ακόμη και η ελάχιστη σύνταξη που παίρνει ο κ. Σαριγιαννίδης από το Ρωσικό Δημόσιο, πολίτης του οποίου είναι, και τη σύνταξη του Ο.Γ.Α., που παίρνει από το Ελληνικό Δημόσιο, εκεί διατίθενται. Όπως μου είπε ο ίδιος, με τα χρήματα που συγκέντρωσε από ελληνικής πλευράς συνέχισε το ανασκαφικό του έργο στην Τουρκμενία και εντόπισε τους βασιλικούς τάφους, όπου βρήκε «μαλαματένια πράματα, ασημένια πράματα και μωσαϊκά».
Όταν τον ρώτησα που φυλάσσονται τώρα, μου είπε ότι βρίσκονται «στην πρωτεύουσα της Τουρκμενίας σε πάρα πολύ καλό μουσείο». Όσο μιλούσε, σε μια άτυπη θα έλεγα συνέντευξη, μου έδωσε την εντύπωση ότι ήταν σαν να μιλούσε για τα παιδιά του, που ήθελε να είναι κοντά τους, να είναι κοντά του. Και δεν είναι άστοχη η προσέγγισή μου, διότι λίγο αργότερα όταν μιλούσε γι’ αυτόν ο κ. Γαλανίδης Χρήστος, ο άνθρωπος δηλαδή που από τότε που τον γνώρισε, συνέβαλε πολύ με διάφορους τρόπους στην ανάδειξη του ανασκαφικού του έργου, δήλωσε: «Το πρόβλημα της υγείας του δεν του επιτρέπει παρά μόνο να πηγαίνει στις ανασκαφές, γιατί εκεί είναι η ζωή του. Μπορεί να δυσκολεύεται να πάει έξω, μια βόλτα, στις ανασκαφές όμως πάει… «Έλα ας πάμε σην Τουρκμενίαν», μου έλεγε, «με τον Θεόν θα καλατσέβουμε (θα μιλάμε»). Επί πενήντα χρόνια είναι με τις ανασκαφές, μέσα στην έρημο… Το πλησιέστερο χωριό είναι μιάμιση ώρα μακριά… και εκεί πράγματι τα βράδια μιλάει με τον Θεό».
Βέβαια, ο Θεός θα έλεγε κανείς ότι τον βοήθησε και εντόπισε μέσα στην απέραντη έρημο τα τόσο σπουδαία ευρήματα από άποψη τέχνης αλλά υλικής αξίας. Το σπουδαιότερο για μας τους Έλληνες και ιδίως όσους έχουν ποντιακή καταγωγή είναι το γεγονός ότι ο συμπατριώτης μας, πολίτης της π. ΕΣΣΔ, όταν αυτή γονάτισε και δεν είχε τη δυνατότητα οικονομικής ενίσχυσης των ανασκαφών, δεν υπέκυψε σε προτάσεις μεγάλης χώρας να συνεχίσει τις ανασκαφές με τη δική της κάλυψη και για λογαριασμό της. Προτίμησε τις ελάχιστες οικονομικές χορηγήσεις που στην αρχή εξασφάλισε με την παρέμβασή της η ΟΠΣΝΕ και λίγο αργότερα με τη διαμεσολάβηση φίλων προς την Ελληνική Βουλή. Και αυτό γιατί ήθελε να ακουστεί το όνομα της Ελλάδος!
«Όταν μιλάω για τα σπουδαία ευρήματα στη Μαργιανή, μιλάω για την Ελλάδα και όχι για τον εαυτό μου» λέει ο ίδιος. Έτσι, μπορεί να είναι Ρώσος πολίτης, δικαίως ανακηρύχθηκε το 1998 Πρεσβευτής του Ελληνισμού, τιμήθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων το 2000 και με την Ανώτατη Τιμητική Διάκριση «Μαχτουμκουλύ» του Τουρκμενιστάν το 2001. Το βραβείο αυτό είχε δοθεί μέχρι τότε μόνο σε 4 προσωπικότητες. Τον Ιανουάριο του 2003 τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος Τιμής της Ελληνική Δημοκρατίας. Είναι επίτιμο μέλος της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας. Το Δεκέμβριο του 2007 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το σύγγραμμα «Necropolis of Gοnur».
Ο κορυφαίος ομογενής Αρχαιολόγος-Ακαδημαϊκός Βίκτορας Σαριγιαννίδης στις 26 Οκτωβρίου 2009 τιμήθηκε στην πρωτεύουσα του Τουρκμενιστάν Ασκαμπάτ από τον Πρόεδρος της χώρας με το μετάλλιο «Χρυσή αλυσίδα του Προέδρου». Όπως είπε δε ο κ. Χρ. Γαλανίδης, χορηγός του δεύτερου από τα 23 βιβλία που έγραψε ο σπουδαίος Αρχαιολόγος στην ελληνική γλώσσα, είναι και δεύτερος αναγνωρίσιμος πολίτης, μετά τον Πρόεδρο της χώρας.
Μιλάμε για το βιβλίο «Ζωροαστρισμός: η νέα πατρίδα της παλαιάς θρησκείας», η παρουσίαση του οποίου έγινε στις 9/4/2009 στην Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών και τη Δευτέρα 23 Νοεμβρίου2009, μεταξύ των άλλων, στην Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, από την κ. Σοφία Βούλτεψη, αφού προηγουμένως ο Αντιπρόεδρος της Βουλής κ. Νιώτης μίλησε με ενθουσιασμό για τη σημασία του έργου και τις υπηρεσίες που προσέφερε στον Ελληνισμό ο ομογενής επιστήμονας.
Και σίγουρα είναι μεγάλη, πολύ μεγάλη τιμή για μας τους Έλληνες και ιδίως τους Πόντιους ένας δικός μας επιστήμονας, μέσα σε 25 χρόνια, να φέρει στο φως του ήλιου τους θαμμένους θησαυρούς επτά συνολικά βασιλικών τάφων και να κάνει ανασκαφές στους 6 από αυτούς. Τα 20.000 χρυσά αντικείμενα του Τιλλιά Τεπέ (χρυσός λόφος) μαρτυρούν επιδράσεις από την Ελλάδα, την Περσία, την Ινδία, την Αίγυπτο, την Κίνα και τη Σιβηρία.
Για όλες αυτές τις ανασκαφές λοιπόν, που τόσο πλουτίζουν τον πολιτισμό μας -άσχετα με την οικονομική κατάσταση του ιδίου- δικαίως όπως είδαμε έλαβε δεκάδες τιμητικές διακρίσεις ο 80άχρονος αυτός θρύλος της αρχαιολογίας. Τελευταία έλαβε συγχαρητήριο τηλεγράφημα από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κ. Παπούλια και τον Πρόεδρο της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων Ρωσίας-Συντονιστή της Περιφερείας Σ.Α.Ε., χωρών π. Σοβιετικής Ένωσης και βουλευτή της Κρατικής Δούμας της Ρωσικής Ομοσπονδίας κ. Ιβάν Σαββίδη, με την ευκαιρία των γενεθλίων του (23/9/1929).
Πασιά Βίκτωρα, να ζεις άμον τα ψηλά ρασία!
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ποντιακή Γνώμη - Τεύχος Δεκεμβρίου