Η τοπική ιστορία και η παράδοση είναι αναπόσπαστα δεμένες με τη ζωή ενός τόπου και αποτελούν εκδηλώσεις μιας ζωντανής κοινωνίας. Όσο ακουμπάς στο παρελθόν κι όσο συνωστίζεις γνώση για την μακρά πορεία σου στο χρόνο, τόσο κατανοείς το χρέος απέναντι στον ίδιο σου τον εαυτό αλλά και απέναντι σε όλους εκείνους τους προγόνους που μέσα από τις κακουχίες και τις δυσκολίες της προσφυγιάς είχαν ένα στόχο: την προκοπή του τόπου τους.Αυτή η αίσθηση του ατομικού χρέους στο κοινό όφελος είναι ό,τι καλύτερο μεταφέρει στο σήμερα ο Μιχάλης Διαμαντίδης στο βιβλίο του «Το χωρίομ’ το Κίζαρι» που παρουσιάστηκε το Σάββατο το βράδυ στις Σάπες από τον νομάρχη Ροδόπης κ. Άρη Γιαννακίδη και την εκδότρια του «Παρατηρητή της Θράκης» κ. Τζένη Κατσαρή –Βαφειάδου με την παρουσία πλήθους συγχωριανών του, αλλά και του υφυπουργού Γιώργου Πεταλωτή, του δημάρχου Σαπών κ. Γιώργου Πιλιλίτση, του αντινομάρχη κ. Πανάγου Γρηγορόπουλου, του αντιδημάρχου κ. Γιάννη Σταυρίδη και του Διοικητή του Αστυνομικού Τμήματος Σαπών κ. Χρήστο Πέντσιο.
Της παρουσίασης ακολούθησε ποντιακός χορός μέχρι το πρωί με τους Ορφανίδη και Καρασαβίδη στο τραγούδι, στην λύρα τους Νικηφορίδη και Πιπερίδη και στο νταούλι τον Πολυχρονίδη ενώ την ηχητική κάλυψη είχε ο Γιώργος Κουτρούμπας.
Γιώργος Πεταλωτής, «Άξιοι σεβασμού όσοι κάνουν την παράδοση σκοπό ζωής»
Στον χαιρετισμό του ο κ. Πεταλωτής αναφέρθηκε στην πρώτη επαφή που είχε με το χωριό Κίζαρι και τις εντυπώσεις που του προξένησε αυτή. «Υπάρχουν ακόμη χωριά με την έννοια την οποία ξέραμε παλιότερα, χωριά που οικογένειες ξέρουν να διασκεδάζουν, χωριά που κρατάν τον τόπο τους έστω και χωρίς κόσμο, γιατί δυστυχώς η ελληνική ύπαιθρος, λόγω των πολιτικών κυρίως, ερημώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες». Σε αναφορά του στο βιβλίο έκανε λόγο για ανθρώπους «που είναι πιο μπροστά από εμάς, που κάνουν την παράδοση σκοπό ζωής και την μεταφέρουν στις γραφές τους, είναι αυτοί οι άνθρωποι που πραγματικά αξίζουν να τους σεβόμαστε και να τους χειροκροτάμε. Είμαστε περήφανοι για τις προσφυγικές καταγωγές μας, για τους προγόνους μας που βίωσαν δύσκολες συνθήκες τις οποίες μπορούμε να γνωρίσουμε μέσω αυτών των βιβλίων, όπως αυτό που παρουσιάζεται σήμερα. Πραγματικά αξίζει να αποτίουμε σήμερα φόρο τιμής σε αυτούς τους ανθρώπους που με την φτώχεια και πολύ κόπο κατόρθωσαν να ριζώσουν και να δημιουργήσουν. Ας αφιερώνουμε τέτοιες βραδιές στη μνήμη αυτών των ανθρώπων που κατόρθωσαν να στεριώσουν κάτω από δύσκολες συνθήκες», τόνισε ο κ. Πεταλωτής συγχαίροντας τον Μιχάλη Διαμαντίδη καθώς και όλους όσους στήριξαν την έκδοση του βιβλίου.
Γιώργος Πιλιλίτσης, «Οφείλουμε να αναμοχλεύουμε το παρελθόν και να προχωράμε»
Ο κ. Πιλιλίτσης αναφέρθηκε στην προσπάθεια του Μιχάλη Διαμαντίδη «να βρει τις ρίζες του, γιατί λαός χωρίς ρίζες είναι λαός ξεριζωμένος. Και αυτό το λέω χωρίς να θέλω να θεωρηθώ τοπικιστής, αλλά οφείλουμε να αναμοχλεύσουμε το παρελθόν να το κρατήσουμε μέσα στην καρδιά μας, να γνωρίσουμε τις ρίζες μας και πάνω απ’ όλα να προχωρήσουμε και να μη βασιζόμαστε μόνο στο παρελθόν. Οι πόντιοι που ήρθαν ξεριζωμένοι χωρίς περιουσιακά στοιχεία μπόρεσαν και ορθοπόδησαν. Το ερώτημα είναι εμείς τι κάναμε;» τόνισε ο κ. Πιλιλίτσης, ενώ έδωσε συγχαρητήρια στον Μιχάλη Διαμαντίδη «για την προσπάθειά του να αφήσει κάτι για τις επόμενες γενιές, κάτι γραπτό, κάτι που να μη χάνεται στο χρόνο, κάτι που θα μείνει», αλλά και στον εκδοτικό οίκο, την «Επικοινωνία», για την επίπονη εργασία για την έκδοση του βιβλίου. «Όλους όσους δούλεψαν για αυτό το βιβλίο θέλω να τους συγχαρώ» ανέφερε ο κ. Πιπιλίτσης, ενώ υποσχέθηκε τη στήριξη του δήμου σε ανάλογες προσπάθειες που προάγουν τον πολιτισμό.
Άρης Γιαννακίδης, «Το βιβλίο παρακαταθήκη ζωής, ιστορίας, πολιτισμού για τις νεότερες γενιές»
Κάνοντας αναφορές σε λόγια του συγγραφέα ο νομάρχης Ροδόπης μίλησε για την αξία του βιβλίου στη σύγχρονη εποχή. «Ό, τι κι αν γίνω στη ζωή, όπου κι αν φτάσω, θα κουβαλάω στο σαρκίο, στο ψυχοσώμα μου, το μικρό μου χωριουδάκι, το χωριό μου το Κίζαρι. Αν είχα ξαναγεννηθεί πάλι το ίδιο χωριό θα διάλεγα, τους ίδιους συγχωριανούς θα είχα επιλέξει», διάβασε ο κ. Γιαννακίδης τονίζοντας ότι είναι «λόγια βγαλμένα από την ανήσυχη και αδούλωτη ποντιακή ψυχή του Μιχάλη Διαμαντίδη.Σε μια εποχή και σε μια συγκυρία εκχυδαϊσμού της δημόσιας ηθικής καταρράκωσης της εθνικής αξιοπρέπειας, σε μια συγκυρία παγκόσμιας προσπάθειας πολιτισμικής ομογενοποίησης, ο συγγραφέας προσπαθεί να ξαναζωντανέψει μνήμες, να ξαναζωντανέψει και να σμίξει τον μύθο με την αλήθεια, τα ήθη και τα έθιμά μας, τα τραγούδια μας, τις παραδόσεις μας».
Κάνοντας αναφορά σε διάφορα στοιχεία του βιβλίου ο κ. Γιαννακίδης στάθηκε ιδιαίτερα σε αυτό των λυράρηδων. «Το βιβλίο αυτό καταγράφει τους Κιζαριώτες λυράρηδες και τους καταγράφει αναλυτικά, αλλά και συνολικά. Αυτοί οι λυράρηδες και μερικοί κατασκευαστές λύρας δεν ανήκουν ούτε στη μουσική παράδοση του Κιζαρίου μόνο ούτε στη μουσική παράδοση των Ποντίων μόνο, αλλά ανήκουν και φτιάχνουν τη μουσική παράδοση της Ροδόπης τα νεότερα χρόνια. Όλοι στη δική μου ηλικία γνωρίζουν ότι η ποντιακή λύρα και το Κίζαρι είναι σχεδόν συνυφασμένα και ταυτόσημα. Έχουμε ακόμη ένα βιβλίο, το δεύτερο στην ιστορία της Ροδόπης που προσφέρει ψηφίδες στο ψηφιδωτό της μουσικής ιστορίας της περιοχής και αυτό είναι ποντιακό».
Ιδιαίτερη δε μνεία έκανε στην παράθεση των γενεαλογικών δένδρων των οικογενειών του Κιζαρίου. Με τα λόγια του συγγραφέα «προσπάθησα με ευλάβεια αδιάλειπτα και αέναα στο χωροχρόνο να είναι σφιχταγκαλιασμένες όλες οι οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στο Κίζαρι με τα γενεαλογικά τους δένδρα», ο κ. Γιαννακίδης αναφέρθηκε στην εγκατάσταση των Κιζαριωτών στο χωριό τους. «Πενήντα δύο ποντιακές οικογένειες ξεριζωμένες και εξαθλιωμένες εγκαταστάθηκαν στις 5 του Φλεβάρη του 1926 στο χωριό. «Η Ρωμανία κι αν επέρασεν, ανθεί και φέρει και άλλα»… Το βιβλίο αυτό είναι μια παρακαταθήκη ζωής ιστορίας, πολιτισμού για τις νεότερες γενιές. Ως νομάρχης Ροδόπης συνέδραμα στην έκδοση του βιβλίου και θέλω να πω στο συνεργάτη και φίλο μου στο Μιχάλη Διαμαντίδη ότι αποτελεί τιμή για μένα που έχοντας μια διαχρονική φιλία μαζί του και συνεργάζομαι στη Νομαρχία».
Τζένη Κατσαρή Βαφειάδη, «Από τον Πόντο στο Κίζαρι»
Η κ. Τζένη Κατσαρή - Βαφειάδη αναφέρθηκε στη δομή του βιβλίου και στα ιστορικής αξίας έγγραφα που περιλαμβάνονται σ’ αυτό. Το υλικό ταξινομήθηκε σε πέντε κεφάλαια και η δομή του έχει ως εξής:«Το πρώτο έχει τίτλο «Από τον Πόντο στο Κίζαρι», και σ’ αυτό παρατίθεται με λίγα λόγια η ιστορία της μακραίωνης παρουσίας ελλήνων στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου από τον 7ο αι. π.Χ. και έως την πρώτη εικοσαετία του 20ου αι. Κυρίως, όμως, καταγράφονται οι περιφέρειες και οι οικισμοί του Πόντου, όπου οι μετέπειτα Κιζαριώτες κατοικούσαν, κι η μαρτυρική τους, βίαιη πορεία εξόδου από τις πατρογονικές τους εστίες. Ακολουθεί η μεταγωγή των Κιζαριωτών ποντίων στην Ελλάδα και η εγκατάστασή τους στο Κίζαρι. Παρατίθεται κατάλογος όλων των οικογενειών προσφύγων που εκ νέου συγκροτούν τον κοινωνικό ιστό του Κιζαρίου, τα προβλήματα που οι πρόσφυγες κάτοικοι αντιμετώπισαν και, εν συντομία, η ιστορία του οικισμού τα νεότερα χρόνια μέχρι τη δεκαετία του 1960.
Στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Η ζωή στο χωριό» καταγράφεται ο τρόπος με τον οποίο οι πρόσφυγες θεμελίωσαν στο Κίζαρι τη ζωή τους, ασχολούμενοι με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την εξόρυξη ορυκτών, έκτισαν την εκκλησία και το σχολείο τους, λειτούργησαν δημόσιες υπηρεσίες και υποδομές και δημιούργησαν συλλόγους.
Στο τρίτο κεφάλαιο με τίτλο «Πολιτισμός - Παραδόσεις» καταγράφονται τα ήθη και έθιμα του Πόντου που αφορούν στις εκδηλώσεις του κοινωνικού βίου (γάμοι, βαφτίσια κ.ά.), κάποια στοιχεία για την ενδυμασία, τη μουσική και τα ποντιακά μουσικά όργανα, και γίνεται απόπειρα συστηματικής καταγραφής των Κιζαριωτών λυράρηδων, των οποίων παρατίθεται και ικανοποιητικός αριθμός φωτογραφιών. Στο ίδιο κεφάλαιο φιλοξενούνται στοιχεία για την ποντιακή διάλεκτο, δίστιχα και ποντιακά κάλαντα, χαρακτηριστικά φαγητά της ποντιακής κουζίνας και, τέλος, καταγράφονται τα παραδοσιακά παιχνίδια του χωριού.
Στο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο «Το Κίζαρι σήμερα» καταγράφονται οι Κιζαριώτες που ζουν σήμερα στο χωριό κι είναι, όπως συμβαίνει μ’ όλη σχεδόν την ελληνική ύπαιθρο, μεγάλης ηλικίας, γι’ αυτό το λόγο και σ’ αυτό το κεφάλαιο υπάρχει ένας πίνακας των Κιζαριωτών που ήταν εν ζωή, όταν τελείωσε η συγγραφή του βιβλίου, κι ανήκαν στην πρώτη γενιά προσφύγων, ήταν δηλαδή από τον Πόντο και το Σοχούμ.
Το πέμπτο κεφάλαιο αφορά στο φωτογραφικό αρχείο των οικογενειών του Κιζαρίου και στο έκτο καταγράφονται τα γενεαλογικά τους δέντρα».
Μιχάλης Διαμαντίδης, «Το βιβλίο χρέος και ιστορική αναγκαιότητα στις 52 ξεριζωμένες οικογένειες»
Ιδιαίτερα συγκινημένος ο συγγραφέας του βιβλίου Μιχάλης Διαμαντίδης ξεκίνησε την ομιλία του με την αναφορά στον φίλο, κουμπάρο και ξάδερφο στον οποίο είναι αφιερωμένο στην μνήμη του Χρήσου Κουσίδη. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στους λόγους και στην ανάγκη καταγραφής του καθώς και στην προσπάθεια που κατέβαλε για τη συγγραφή του…
Το βιβλίο αφιερωμένο στη μνήμη του Χρήστου Κουσίδη
«Ασόν Ματία και την Κάλη σα 9 τ’ Απρίλη το 1955 εγέννεθεν το τρίτον ταπεινέτερον μωρόν, αγούρ μωρόν, και σ’ ατό εδώκανεν τόνεμαν Χρήστο.
Ετράνινεν σο χωρίον, ακεί όπου ετέλεσεν το Σχολείον, επεκή επήεν σο Γυμνάσιο, και ετέλεσεν αργυρός δίγως γιαρτίμ από πουθέν.
Εεπεντρόπσεν να εμπέν σην Ιατρική Σχολή αλλά εστάθεν ανανξάι άτυχος, αέτς εβράθεν και έντον Φυσικοθεραπευτής (άμον γιατρός).
Ενγώρτσεν την Μάριαν ασήν Κύπρον και ετέν επήκεν γαρήν ατ. Εντάμαν ατς εποίκεν δύο μωρά. Την Γεωργία, και τον Στέλιο (οσήμερον 22 και 18 χρονών).
Ένοιξεν Γιατρείο (Φυσικοθεραπευτήριο) στην Κομοτηνή και εγιάτρευεν τα τσακωμένα σπούδαι, το απογάγγλασμαν, τα ζαρωμένα γούλας, το τόχτωμαν κ.α.
Εγάπανεν την Φαμελίαν ατ, τη δουλείαν ατ, τα παρέας τα καλά και το κυνήγιν. Με ούλτς έτονε φίλος. Σα χορόντας πρώτος, σα τραγωδίας πρώτος, σο ντόμινο και το μπουρλότ πρώτος, σα ραχ(σ)ία κάθαν Σάββα και Κερεκή πουρνά-πουρνά, Ψάλτης σην Εκκλησία, πάντα σο Δ.Σ. του Συλλόγου και που κ’ έτον ο Κουμπάρομ ο Χρήστος.
Ο θεόν σα 17 τη Σταυρίτε το 1993 εφέκεμας ούλτς ορφανούς. Επέρενατον μαζία τ’ και εφέκεν την γαρίν ατ με τα δύο μωρά 5 και 1 χρονών ετότε. Οσήμερον τα μωρά ετράνυναν και η Γεωργία αργυρέσσα μαθέτρια έμπεσον σο Πανεπιστήμιον και απ’ οπίσ’ ο Στέλιον εκείνος πα πάντα αργυρός εφτάει τ’ εκεινού τ’ ονείρτα.
Σ’ εσέν Ξάδελφε και Κουμπάρε
ΧΡΗΣΤΟ ΚΟΥΣΙΔΗ
Εν αφιερωμένον αούτο το βιβλίομ’»
Βιβλίο χρέος και ιστορική ανάγκη
«Θεώρησα ότι να τολμήσω και να φθάσω στο σήμερα παρουσιάζοντάς σας αυτό μου το βιβλίο δεν είναι απλά ένα τόλμημα, αλλά χρέος και ιστορική αναγκαιότητα στις 52 ξεριζωμένες οικογένειες, 223 ψυχές, που ακολουθώντας το μαρτυρικό ταξίδι -Πόντος – Σοχούμ Ρωσίας – Καλαμαριά – Θεσσαλονίκη – Μέστη- έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στο Κίζαρι. Ελπίζοντας ότι το βιβλίο μου αυτό θα φτάσει και στο τελευταίο σπίτι του κάθε Κιζαριώτη και όχι μόνο, θα θυμίσει πολλά σε πολλούς και ακόμη περισσότερα στους νέους. Είναι ένα ταξίδι των Κιζαριωτών. Ταξίδι όχι αναψυχής, αλλά μαρτυρίου. Αφετηρία του ο Πόντος και τελικός προορισμός του το άγνωστο τότε Κίζαρι. Ταξίδι όμοιο μ’ αυτό χιλιάδων προσφύγων με κοινό παρανομαστή αυτόν της νέας πατρίδας.Εγκαταλείποντας τον Πόντο, την γη της επαγγελίας, τον παραδεισένιο αυτό τόπο, τα ειδυλλιακά του τοπία και την άγρια αλλά πανέμορφη φύση, βρέθηκαν στο Κίζαρι, και ζήτησα ευλαβικά από τους λίγους εναπομείναντες Κιζαριώτες να γυρίσουμε λίγο το χρόνο πίσω και να πάμε μαζί αυτό το ταξίδι και να γράψουμε αυτό που σήμερα παρουσιάζουμε, «Το χωρίομ’ το Κίζαρι».
Βιβλίο που ανήκει σε όλους εσάς
Το βιβλίο είναι έργο που ανήκει σε όλους εσάς. Κάθε αφήγηση είναι ένα δάκρυ, κάθε φωτογραφία και μία ανάμνηση, με βουρκωμένα τα μάτια, με κομμένη την ανάσα και με τρεμάμενο χέρι προσπαθούσα να ακούσω και να κρατήσω τις σημειώσεις μου.
Ξεκίνησα μαζί τους πριν 6 χρόνια. Κάποιοι δυστυχώς μας άφησαν μόνο τις μαρτυρίες τους για την ηρωική μούσα του Ποντιακού Λαού, τους χορούς και τα τραγούδια, τα ήθη και έθιμα, τον πολιτισμό, τις αξίες του Ποντιακού Ελληνισμού, τις κακουχίες, τις γενοκτονίες, το μαρτύριο της εγκατάστασης στην μάνα Ελλάδα, το οδοιπορικό Πόντος – Σοχούμ – Καλαμαριά – Μέστη – Κίζαρι.
Αισθάνομαι υπερήφανος που πρόλαβα να διασώσω αυτά τα λίγα απομεινάρια της μαρτυρικής ζωής των Κιζαριωτών. Σκέφθηκα πως αν δε γραφτούν, θα ξεχαστούν και θα χαθούν, όπως ξεχαστήκαμε και χαθήκαμε μεταξύ μας.
Συγνώμη όμως που άργησα πολύ. Η άγνοια μου με τέτοιες συγγραφικού περιεχομένου εργασίες δεν μ’ άφηναν να τολμήσω και να αναλάβω να παρουσιάσω ένα τόσο δύσκολο και υπεύθυνο έργο. Οι κοινωνικές και οικογενειακές μου υποχρεώσεις και φροντίδες, η συλλογή φωτογραφιών και κυρίως ονομάτων των απανταχού Κιζαριωτών και ο λίγος ελεύθερος χρόνος μου σε συνδυασμό και με τις οικονομικές απαιτήσεις ενός τέτοιου τολμήματος συνέβαλαν στην μεγάλη καθυστέρηση της έκδοσης αυτής μου της εργασίας.
Οικογένειες που διασταυρώνονται
Το κεφάλαιο που αναφέρεται στα γενεαλογικά δέντρα των 52 οικογενειών ήταν και το δυσκολότερο. Προσπάθησα, έψαξα, βρήκα και επικοινώνησα σχεδόν με όλους τους Κιζαριώτες όπου και αν βρίσκονταν εντός και εκτός Ελλάδας. Έργο δύσκολο γιατί εδώ έχουμε και τα προσωπικά δεδομένα και ήταν επόμενο να μου κλείνουν πολλές φορές και το τηλέφωνο οπότε έπρεπε να βρω άλλο μονοπάτι για να μπορέσω να καταγράψω και να ολοκληρώσω μια οικογένεια.Πέρα όμως απ’ αυτό η πολύ μικρή κοινωνία του χωριού δημιούργησε αλυσιδωτές συγγένειες με αποτέλεσμα τα περισσότερα ονόματα να αναφέρονται σε πολλές οικογένειες. Ένα μονό παράδειγμα μιας και βλέπω κάπου εκεί την Καραγιαννίδου-Στεφανίδου Φρειδερίκη, ανεψιά μου. Οι εγγονές της Σοφία, του γιού της Παντελή και Φρειδερίκης του γιού της Σπύρου εμφανίζονται σε 5 οικογένειες οικ. Διαμαντίδη, οικ. Στεφανιδη, οικ. Ελευθεριάδη Επαμεινώνδα, οικ. Καραγιαννίδη Δημητρίου, οικ. Παγκοζίδη Ιωάννη.
Απευθυνόμενος στους συνομηλίκους μου Κιζαριώτες-τισσες, τους μεγαλύτερους και τους λίγο νεότερους, τους καλώ να θυμηθούμε το καφενείο του πατέρα μου και όλους εκείνους τους χωριανούς που αποτελούσαν την κερκίδα του γηπέδου τον Κώτσιο τη Τσιοπάν, τον Λευτέρ τον Μαύρον, τον Τσιαμπάζο, τον Δήμον, τον Κώστη, τον Περέκλη, τον Καλιανόγλη, τον Γνάτιο, τον Γερίκα, τον Φόλο, τον Κόλια, τον Μήτια, τον Πολυχρόν, τον Κεϊσιογλη, τον Κλωστόν, τον Απαζίδη, τον Νίκο τη Καμέν Ηλία, τον Παντελή και τον Γιώργον τη Μουχαήλ, τον Λευτέρ τη Παγκόζ, τον Γιορδάν και τον Λάζαρον τη Καμέν, Τον Γιώργον, τη Χατουτσίδη, τον Λάμπον τη Συμεωνίδη, τον Γιακούλη, τον Δημητρό, τον Αχιλλέα τον Στάθη και άλλους νεώτερους τότε.
Βιβλίο ανοικτό σε συμπληρώσεις
Το βιβλίο συνοδεύεται και από ένα cd όπου ο καθένας θα μπορεί να μπει και να συμπληρώσει τα νέα μέλη της οικογένειάς του ώστε να υπάρχει μια συνέχεια.
Δεν είμαι συγγραφέας και ό,τι έκανα το έκανα, γιατί ήταν ένα τάμα και ένα όνειρο ζωής. Δεν προσδοκώ κέρδη απ’ αυτή μου την επίμονη και επίπονη εργασία και το μόνο που ζητώ είναι να μπορέσω να πετύχω στη δεύτερη σκέψη μου που είναι η φιλανθρωπία».
Πηγή: Παρατηρητής της Θράκης