Προτάσεις της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος για τη διάσωση και τη διάδοση της προφοράς της ποντιακής διαλέκτου.
Λαοί που λόγω της ιστορικής συγκυρίας διαμόρφωσαν έναν ιδιαίτερο πολιτισμό και στη συνέχεια απώλεσαν τον ιστορικό τους χώρο όπως οι Έλληνες του Πόντου, κινδυνεύουν να χάσουν την ταυτότητά τους, όχι επειδή η λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και του πανδαμάτορα χρόνου σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους, αλλά επειδή επιπλέον δεν αναπαράγονται και δε περνούν αυτόματα και αυτονόητα όλες οι εκφράσεις της καθημερινής ζωής τους από γενιά σε γενιά, όπως συμβαίνει με κάθε λαό που ζει στο χώρο της προέλευσής του.
Η διάλεκτος, συστατικό στοιχείο κάθε πολιτισμού, ιδιαίτερα η ποντιακή η οποία διατήρησε στο λεξιλόγιό της και στην προφορά της αρκετά στοιχεία της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου, δηλ. της γλώσσας του Ομήρου, αργοσβήνει μετά τη βιολογική εξαφάνιση της γενιάς που ήλθε από την αλησμόνητη πατρίδα. Γλωσσολογικά συγγενεύει τα μάλα με την καππαδοκική και την κυπριακή.
Λειτουργικά η ποντιακή διάλεκτος επείχε στον Πόντο τη θέση της γλώσσας, διότι ήταν το μοναδικό γλωσσικό σχήμα προφορικής κυρίως επικοινωνίας μεταξύ των Ελλήνων του Πόντου. Στα πλαίσια όμως της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας αποτελεί μια διάλεκτο, διότι στην σύγχρονη Ελλάδα το καθιερωμένο γλωσσικό σχήμα είναι η καθομιλουμένη νεοελληνική δημοτική γλώσσα.
Παρεμπιπτόντως αναφέρω ότι τα μεν κείμενα του Ομήρου και των άλλων αρχαίων συγγραφέων έχουν διασωθεί, αλλά η προφορά τους μας μένει άγνωστη, γι’ αυτό μετά την ίδρυση του, το νεοελληνικό κράτος ταλανίστηκε από ένα τεράστιο γλωσσικό ζήτημα που προέκυψε από τη διχοτόμηση της ελληνικής κοινωνίας στην σκοτεινή περίοδο της τουρκοκρατίας, στον ντόπιο υπόδουλο ελληνισμό του ελληνικού χώρου από τη μία, και του διάσπαρτου στις ελληνικές κοινότητες της Ευρώπης ελληνισμού της Διασποράς, από την άλλη.
Όσον αφορά την αξία της γνώσης του παρελθόντος, ας μη τη θεωρήσει κανείς αβασάνιστα ως οπισθοδρομική, διότι και αυτοί οι λευκοί Αμερικανοί που σήμερα μονοπωλούν την εξουσία πάνω στη γη, θέτουν τη ως υπέρτατο όνειρο της ζωής τους ένα ταξίδι στον χώρο των προγόνων τους, δηλ. στην Ευρώπη.
Οι νέγροι φυσικά, δεν διανοούνται τέτοια πολυτέλεια!
Προτάσεις
Από ερευνητές νεολαίους γίνονται καταγραφές με συνεντεύξεις σε πρόσωπα εγνωσμένης γνώσης της ποντιακής διαλέκτου, τα οποία εξιστορούν από πού κατάγονται οι πρόγονοί τους και από τις δύο πλευρές και διηγούνται τις σημαντικές στιγμές της καθημερινής τους ζωής, αλλά και της τοπικής ιστορίας των προγόνων τους. Έτσι μαζί με τη διάλεκτο συγκεντρώνονται και διασώζονται γεωγραφικά, θρησκευτικά, ιστορικά επαγγελματικά, διατροφικές συνήθειες, ήθη και έθιμα τραγούδια και χορούς και οποιαδήποτε άλλα στοιχεία για την καταγωγή τους, τα οποία αυτοί θεωρούν σημαντικά.
Οι ερευνητές προσπαθούν να οδηγήσουν τους συνομιλητές τους στην απόδοση της αφήγησης στην αμιγή ποντιακή διάλεκτο και στην απόρριψη των νεοελληνικών εκφράσεων που φυσιολογικά διείσδυσαν με την πάροδο του χρόνου στη διάλεκτό μας.
Π.χ. ο Πλούταρχος Κανετίδης κι λέει: μάζεψον τα πιάτα αλλά αποσκευάρτσον ατά. Σωστό είναι το δεύτερο.
Επίσης σημαντικό είναι να υποβάλλεται πάντα η ερώτηση σε ποιο περιβάλλον ποντιακό ενηλικιώθηκαν οι συνεντευξιαζόμενοι, για να μην αποδίδονται εσφαλμένα σε άλλες περιοχές, συγκεκριμένα στοιχεία της διαλέκτου, των ηθών και εθίμων και κάθε γενικότερα υλικού που συνθέτει αυτό τον πολιτισμό, για τον οποίο γίνεται η συνέντευξη.
Γνωρίζω ότι υπάρχουν σε διάφορα μέρη διάφορα μέρη αμιγείς ή σχεδόν αμιγείς ποντιακοί πληθυσμοί από διάφορα μέρη του Πόντου.
Επισημαίνω μερικά.
Ακνταγ Μετέν Χωριά Σερρών κλπ.
Αργυρούπολη Δράμας, Κιλκίς κλπ.
Ατάπαζαρ, Νέα Νικομήδεια Βέροιας, Ακρινή Κοζάνης, Μεσημέρι Θεσσαλονίκης, Πολυδέντρι Ασκού Λαγκαδά,
Ίμερα: Πανόραμα Θεσ/νίκης κλπ.
Καρς, Χωριά του Κιλκίς κλπ.
Κερασούντα, Θρυλώριον Κομοτινής, Αυγή Λαγκαδά,
Κοτύωρα, Καστανούσα, Πλατανάκια, Μουριές, Θέρμη Θεσσαλονίκης κλπ.
Κουμουσ Μετέν, Μέταλλα Σερρών,
Ματσούκα, Κοζάνη, Καβάλα κλπ.
Μπουγά Μετέν, Μολώχα Κοζάνης
Νεοκαισάρεια, Νεοκαισάρεια Κατερίνης, Λαγκαδίκια.
Νικόπολη, Πυλαία Αλεξανδρούπολη, Πλατανότοπος Καβάλας κλπ.
Όφις, Νέα Τραπεζούντα Πιερίας κλπ.
Παϊπούρτ, Τριπόταμος Βέροια,
Πάφρα, Σέρρες, Ιωάννινα,
Σαμσούντα, Χωριά Δράμας Αγορά, Δασωτό κλπ.
Σάντα: Πεύκα Αλεξ/πολις, Ν. Σάντα Κιλκίς κλπ.
Τραπεζούντα, Κολχικό Λαγκαδά,
Τσιμερά, Πολυδένδρι, Πέντε Βρύσες Λαγκαδά,
Φάτσα, Σαλώνια Πιερίας κλπ.
Εάν υπάρχουν Σύλλογοι μέλη της Π.Ο.Ε. στέλνουμε σ' αυτά τα σωματεία έντυπο με ερωτηματολόγιο για συλλογή στοιχείων διαλέκτου, ιστορίας, λαογραφίας, κλπ. λαϊκής τέχνης κλπ., για μαγνητοσκοπήσουν συνεντεύξεις ήθη και έθιμα, φωτογραφικό υλικό, και αυτά αποστέλλουν στην Π.Ο.Ε. ένα αντίτυπο, αφού κρατήσουν το πρωτότυπο στο αρχείο τους. Εάν δεν υπάρχουν σύλλογοι-μέλη της Π.Ο.Ε. στους παραπάνω οικισμούς, τότε απευθύνουμε σε γειτονικούς συλλόγους την παράκληση να μεριμνήσουν για τις παραπάνω δράσεις.
Η συλλογή του υλικού πρέπει να γίνει από ερευνητές της Π.Ο.Ε., οι οποίοι εκτός από τις συνεντεύξεις θα πρέπει να ηχογραφήσουν και συγκεκριμένους γραμματικούς τύπου όπως π.χ. χρόνοι, κλίσεις, εγκλίσεις, μετοχές κλπ. βασικών ρημάτων, κλίσεις ονομάτων, επιθέτων, επιρρημάτων, συνδέσμων, προθέσεων κλπ.
Βασικά εγχειρίδια σ’ αυτή την προσπάθεια κρίνονται ως απαραίτητα το Λεξικό του Άνθιμου Παπαδόπουλου και η Γραμματική της Ποντιακής Διαλέκτου του Δημοσθένη Οικονομίδη, που αποτελούν και τα δύο μέρος του Αρχείου Πόντου, όπως επίσης και το Λεξικό των αρχαϊσμών στις νέες ελληνικές διαλέκτους του γλωσσολόγου Καθηγητή του Α.Π.Θ. Γ. Ανδριώτη, όπως ακόμη και οι εργασίες του επίσης γλωσσολόγου Καθηγητή του Α.Π.Θ., συμπατριώτη μας και Προέδρου σήμερα του Αρχείου Πόντου Δ. Τομπαΐδη. Πέρα από αυτούς τους ακαδημαϊκούς δασκάλους χρήσιμες μπορούν ακόμη να αποδειχθούν και οι εργασίες της αλησμόνητης Βέρας Αντωνιάδου.
Ας επισημανθεί ακόμη ότι και στην σύνταξη της ποντιακής διαλέκτου, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερο βάρος, διότι π.χ. διατηρεί και σ’ αυτό σημείο τύπους της αρχαίας.
Έτσι το αντικείμενο ακολουθεί κατά κανόνα το ρήμα - στην ποντιακή διάλεκτο λέμε αγαπώ σε και όχι σ’ αγαπώ, όπως συνηθίζουμε στην νεοελληνική.
Η Π.Ο.Ε. εκδίδει το υλικό σε CDROM και το διαθέτει σε τιμή κόστους σε κάθε ενδιαφερόμενους και το καταθέτει και στο υπό ίδρυση Μουσείο της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης για κάθε ενδιαφερόμενο. Έτσι θα διασωθούν ως ένα βαθμό τα τοπικά ιδιώματα αρκετών περιοχών. Το βιβλίο δεν έχει προφορά και δεν θα μπορεί να αποδοθεί στο μέλλον επακριβώς η διάλεκτος. Άλλωστε το ηχόχρωμα δε μπορεί να αποδοθεί με τα σημεία της στίξης, στο βαθμό που το αποδίδει η ανθρώπινη φωνή.
Επίσης πρέπει να καταγραφούν και οι Ελληνόφωνοι του Πόντου, όπως επίσης και ως ιδιαίτερη ομάδα και οι Πόντιοι που ομιλούν ακόμη και σήμερα στις χώρες της πρώην Σοβιετικής ένωσης διότι αυτές οι δύο τελευταίες ομάδες επειδή χρησιμοποιούν μη ελληνική γλώσσα ως καθομιλουμένη, δεν έχουν εισάγει στη διάλεκτο νεοελληνικά στοιχεία όπως συμβαίνει μ’ εμάς που χρησιμοποιούμε ταυτόχρονα και τα δύο αυτά νεοελληνικά ιδιώματα. Έτσι θα μπορούσε να εξετάσει κανείς συγκριτικά και τις μεταβολές που επέφεραν, τα διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα στη διάλεκτό μας τα τελευταία 100 περίπου χρόνια. Αυτό προϋποθέτει όμως προσεκτικές αποστολές και στις δύο αυτές περιοχές. Αυτές οι προτάσεις μπορούν να βελτιωθούν, να συμπληρωθούν κλπ.
Με την ελπίδα ότι έγινε αντιληπτή η αδήριτη ανάγκη της ηχητικής καταγραφής της διαλέκτου μας, υπογραμμίζω ακόμη ότι όλοι οι στόχοι που επιδιώκονται από μια ομάδα, προϋποθέτουν την ύπαρξη ενός στερεού συνδετικού κρίκου επικοινωνίας και αυτός δεν είναι άλλος από την κοινή ποντιακή μας διάλεκτο.
Με πιο απλά λόγια, η επιβίωση της ταυτότητας των Ποντίων περνά μέσα από την διάσωση της ποντιακής διαλέκτου, διότι αυτή συγκροτεί και συγκρατεί την ομάδα, η οποία θα επιδιώξει ενδεχομένως μελλοντικά την επίτευξη κάποιων στόχων της ιστορικής μας δικαίωσης.
Παρακαλείσθε στείλτε υλικό στην ποντιακή διάλεκτο σε ψηφιακή μορφή δηλαδή cd ή dvd.
Η γλώσσα είναι υπόθεση όλων μας.
Υπεύθυνος Ύλης: Σάββας Μαυρίδης
smavrid@libd.teithe.gr
info@poe.org.gr
ΠΑΜΠΟΝΤΙΑΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ
Λ. ΝΙΚΗΣ 1
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Τ.Κ. 54624
ΤΗΛ. 2310227822
FAX 2310227213
www.poe.org.gr
info@poe.org.gr